Στο βαθμό που η Αριστερά θα αποδειχθεί όντως τόσο αφελής ώστε να περιπέσει στην αυταπάτη πως ασκεί ηγεμονία πάνω στα ΜΜΕ, τα καθεστωτικά Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας θα κατορθώσουν ύπουλα να ηγεμονεύσουν εκείνα επάνω της, διαβρώνοντάς την “εκ των έσω” και συμπαρασύροντάς την προς συντηρητικές κατευθύνσεις
Ο Κύρκος Δοξιάδης, καθηγητής Κοινωνικής Θεωρίας με ειδίκευση στην Επικοινωνία και στην Κριτική Ανάλυση του Πολιτικού Λόγου, έκανε αυτήν την επισήμανση ήδη από τον περασμένο Νοέμβριο. Τρεις μήνες πριν από την επεισοδιακή συζήτηση στη Βουλή του νομοσχεδίου για τις τηλεοπτικές άδειες, είχε αναλύσει την αμφίρροπη και αμφίθυμη στάση των παντοδύναμων ιδιωτικών ΜΜΕ, με την Αριστερά στην κυβέρνηση.
Συνέλαβε την προσπάθειά τους είτε να την καλοπιάνουν είτε να την εκφοβίζουν και, όποτε τα συμφέρει οικονομικά, να την υποστηρίζουν προκειμένου να διασφαλίζουν την επικοινωνιακή τους εμβέλεια ή να την πιέζουν σε σχέση με τα θεσμικά της σχέδια. Ετσι, διαπίστωσε ότι μετά τις εκλογικές αναμετρήσεις του 2015, τα κυρίαρχα ΜΜΕ υιοθετούν συγκυριακά στον πολιτικό τους λόγο μια στρατηγική «αντίστροφης ηγεμονίας».
Στρατηγική η οποία εμφανίζεται θετική προς την κυβέρνηση όταν εκείνη «βάζει μυαλό», αλλά μακροπρόθεσμα μπορεί να γίνει για την Αριστερά πιο επικίνδυνη από τη φιλομνημονιακή και αντι-αριστερή στρατηγική που τα ΜΜΕ υιοθετούσαν πριν, κατά την περίοδο της συγκυβέρνησης Ν.Δ., ΠΑΣΟΚ και (μέχρι τον Ιούνιο του 2013) ΔΗΜΑΡ.
Η πόλωση της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας κατά την τετραετία 2012-2015 που ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν απειλή χωρίς να είναι κυβέρνηση και στη συνέχεια έγινε κυβέρνηση, αλλά όχι καθεστώς, ενέχει τέτοια οξύτητα, λέει ο Δοξιάδης, ώστε μας επιτρέπει να διακρίνουμε συνθήκες πολέμου στη σφαίρα του πολιτικού λόγου, δηλαδή κατάσταση προπαγάνδας.
Ορίζει την προπαγάνδα ως «συνέχιση του πολιτικού λόγου με άλλα μέσα», τα οποία είναι «η συστηματική και οργανωμένη άσκηση βίας στα πράγματα». Και παρατηρεί ότι πρώτη φορά μετά την πτώση της δικτατορίας, η προπαγάνδα των πολιτικο-κοινωνικών δυνάμεων που συντάσσονται με τον νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό «έχει γίνει καθεστώς». Αυτό το φαινόμενο αναλύει στο βιβλίο Προπαγάνδα (εκδ. νήσος, Στο Κόκκινο 105,5 fm) και …χτυπά συναγερμό.
Και αναλύει τα προπαγανδιστικά τεχνάσματα που κυριάρχησαν αυτήν την τετραετία –τη θεωρία «των δύο άκρων», τη θεωρία του «αναγκαίου κακού» και τη θεωρία της «ιδεολογικής ηγεμονίας της Αριστεράς»– πάντα κάνοντας αναφορές σε συγκεκριμένα άρθρα, εκπομπές ή δηλώσεις πολιτικών στελεχών, μεγαλοδημοσιογράφων, σχολιογράφων, ή άλλων προσώπων που χρωματίζουν τον δημόσιο λόγο – ενώ σε ένα δεύτερο επίπεδο, αναστοχάζεται το υλικό του με βιοπολιτικούς και ταξικούς όρους.
Με την Αριστερά στην κυβέρνηση, επισημαίνει, η καθεστωτική προπαγάνδα έχει προσλάβει «νέες διαστάσεις που υπερβαίνουν τον θεσμό των ΜΜΕ» και γενικότερα τον δημόσιο λόγο.
Εκφράζεται πλέον και μέσα από «πράξεις με σκόπιμα νοηματικά αποτελέσματα», οι οποίες διαχέονται σαν τρικλοποδιές σε όλο το φάσμα των νευραλγικών τομέων της οικονομίας και της διοίκησης, για να δημιουργήσουν μια εικόνα ανικανότητας και πελατειακής λειτουργίας της κυβέρνησης, και κυρίως για να δικαιώσουν εκ των υστέρων τη συγκυβέρνηση και το επικοινωνιακό της στρατήγημα ότι τα μνημόνια είναι «αναγκαίο κακό». Ενα «αναγκαίο κακό» που μέχρι και ο ΣΥΡΙΖΑ αναγκάστηκε να δεχτεί…
Εδώ, δεν πρόκειται για μια «πικρή αλήθεια» αλλά για προπαγάνδα, διευκρινίζει ο Δοξιάδης. Διότι «άλλο να πιστεύεις εσύ ο ίδιος πως τα μνημόνια είναι αναγκαίο κακό, υπό την έννοια ότι συμφωνείς ή έστω πείθεσαι εντέλει πως οι πολιτικές λιτότητας είναι μονόδρομος. Κι άλλο να τα αποδέχεσαι χωρίς να συμφωνείς ούτε να πείθεσαι, αλλά επειδή σε εκβιάζουν με άτακτη χρεοκοπία και κλείσιμο τραπεζών».
Να, όμως, που η στρατηγική χρήση αυτής της ρητορικής επιτρέπει στις καθεστωτικές δυνάμεις που επέβαλαν τα μνημόνια και βρίσκονται σήμερα στην αντιπολίτευση (Ν.Δ., ΠΑΣΟΚ), να αυτοπαρουσιάζονται ως αντιμνημονιακές… Απέναντι σε τέτοια φαινόμενα η Προπαγάνδα ακονίζει τις αντιστάσεις μας.
Δοξιάδης vs Μπερνέζ
Η «Προπαγάνδα» του Δοξιάδη ακολουθεί μια τελείως διαφορετική προσέγγιση από την Προπαγάνδα του Εντουαρντ Λούις Μπερνέζ, έργο του 1928, κλασικό επειδή πραγματεύεται τις αρχές στις οποίες θεμελιώθηκε η δυτική καταναλωτική κουλτούρα. Εκδόθηκε από τη Νεφέλη πριν από τρεις μήνες, σε μετάφραση και με ενδιαφέρον κριτικό επίμετρο του Δημήτρη Ταννή.
Ακριβώς επειδή ο Μπερνέζ υπήρξε ένας συνειδητός υπέρμαχος των μεγάλων οικονομικών συμφερόντων, το κείμενο αυτό μοιάζει με αντεστραμμένο είδωλο του κειμένου του Δοξιάδη, ο οποίος με την ανάλυσή του ξεμπροστιάζει τις πολιτικο-κοινωνικές δυνάμεις που εξυπηρετούν τα συμφέροντα του διεθνούς ή εγχώριου χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου.
Ο Μπερνέζ (1891-1995) μιλά για την ανάγκη να χειραγωγούνται οι «ανόητες μάζες» από «φωτισμένες ελίτ», διότι εάν καλούνταν να πάρουν σημαντικές αποφάσεις, θα προκαλούσαν χάος.
Διαβάζοντας όμως τον Κ. Δοξιάδη, ο αναγνώστης συνειδητοποιεί ότι σχεδόν έναν αιώνα αργότερα, κάπως έτσι σκέφτονταν και οι Ελληνες εμπνευστές της πρωτόγονης «μονταζιέρας», αλλά και οι φορείς του προπαγανδιστικού λόγου του «εκσυγχρονισμού που πρέπει να επιτευχθεί πάση θυσία», και δεν κοιτά κοινωνικούς ανταγωνισμούς.
Ο Κύρκος Δοξιάδης, που διδάσκει στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών, αναγνωρίζει ως βασικές πηγές έμπνευσής του τον μαρξισμό και τον Φουκό. Πολύ πρόσφατα κυκλοφόρησε η συλλογή δοκιμίων του Ο Foucault της φιλοσοφίας και της Αριστεράς (Νήσος), ενώ από τα σημαντικότερα βιβλία του είναι και το Εθνικισμός, ιδεολογία, μέσα μαζικής επικοινωνίας (Πλέθρον 1995).
Ειδικά η Προπαγάνδα, το έβδομο στη σειρά, είναι αφιερωμένη στη μνήμη του Γιώργου Ανανδρανιστάκη. Διότι το έργο του στην «Αυγή» και «Στο Κόκκινο» ήταν «υπόδειγμα της πιο αποτελεσματικής αντίστασης στην καθεστωτική προπαγάνδα».
Ο Ανανδρανιστάκης, λέει ο Δοξιάδης στην «Εφ.Συν.», «το πετύχαινε επειδή έκανε έξυπνη πλάκα. Αλλιώς, αυτό που χρειάζεται είναι να εξηγείς στο κοινό τι συμβαίνει, και να εκθέτεις τους προπαγανδιστές».
Ο λόγος της κυβέρνησης
Ο Κύρκος Δοξιάδης δεν ασχολείται στο βιβλίο του με τον τρέχοντα πολιτικό λόγο της Αριστεράς, «διότι τα πράγματα είναι ακόμα πολύ ρευστά». Ωστόσο, απαντώντας στην «Εφ.Συν.», σχολιάζει τη βασική επικοινωνιακή επιλογή της κυβέρνησης: «Είναι λάθος να λέει η κυβέρνηση της Αριστεράς πως υπάρχει φως στην άκρη του τούνελ - έτσι φαίνεται ίδια με τους προηγούμενους.
»Ο κόσμος θέλει ελπίδα αλλά δεν πείθεται ότι με αυτά τα μέτρα θα βγούμε από την κρίση. Είναι πιο σωστό να θυμίζει ότι εκβιάστηκε και ότι δεν μπορεί να υποσχεθεί έξοδο από την κρίση με μέτρα με τα οποία δεν συμφωνεί.
»Και παράλληλα, να δίνει ελπίδα τονίζοντας πως θα κάνει ό,τι είναι δυνατό για να απαλύνει τα σκληρά μέτρα, και πως μπορεί να βελτιώσει πολλά στους τομείς που δεν ελέγχονται από το μνημόνιο. Ο Τσίπρας αυτά έλεγε μέχρι τον Αύγουστο, αλλά τώρα τα λέει πολύ σπάνια. Κατά τη γνώμη μου χρειάζεται ένας πολιτικός λόγος που να δίνει ελπίδα, αλλά μονάχα ως εκεί που μπορεί να είναι πειστικός».
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας