Κέρδισαν κι ας έχασαν

Εκείνες οι έξι μέρες των φυλετικών ταραχών στο γκέτο του Γουότς το 1965 άφησαν πίσω τους 34 νεκρούς, καμένα κτίρια, λεηλατημένα καταστήματα, δουλειές κατεστραμμένες, δρόμους με πέτρες, σπασμένα μπουκάλια, κάλυκες από τις σφαίρες των ελεύθερων σκοπευτών και των εθνοφρουρών: ένα τοπίο ρημαγμένο. Ομως άλλαξαν τις ΗΠΑ.

Σημάδεψαν την κοινωνική ιστορία του Λος Αντζελες αλλά και του αμερικανικού έθνους. Ηταν μια μανιασμένη έκρηξη ενάντια σε ατέλειωτες δεκαετίες ανισότητας, διακρίσεων, αποκλεισμών και δαιμονοποίησης. Ηταν η κραυγή των ανθρώπων που βροντοφώναξαν πως «κουράστηκαν να ξέρουν ότι ποτέ δεν θα βρουν το δίκιο τους, ότι ποτέ δεν μπορούν να κερδίσουν». Και μ' αυτόν τον τρόπο, υποχρέωσαν μια ολόκληρη χώρα να αντιληφθεί το βάθος της μαύρης οργής απέναντι στη λευκή εξουσία. Τίποτα δεν επρόκειτο πια να είναι το ίδιο. Κι αυτό ήταν καλό για εκείνους τους ανθρώπους, ανεξάρτητα από το τι έχασαν.

Από αυτό το συμπέρασμα ξεκινά το εξαιρετικό αστυνομικό μυθιστόρημα Little Scarlet του Αφροαμερικανού Γουόλτερ Μόσλυ (Πόλις, σε θαυμάσια μετάφραση της Αλκηστης Τριμπέρη), ο οποίος ρίχνει τον αναγνώστη σε ένα καζάνι που βράζει, φέρνοντάς τον αντιμέτωπο με τη μανία και τη ματαίωση. Και δεν τον αφήνει να εφησυχάσει ούτε καν όταν ο μαύρος πρωταγωνιστής του, ο Ιζυ Ρόουλινς, ανακαλύπτει τον δολοφόνο της νεαρής μαύρης με τα άλικα (scarlet) μαλλιά. Εκείνης που τη δεύτερη κιόλας μέρα της βίαιης φυλετικής διαμαρτυρίας άνοιξε το σπίτι της σε έναν ασπρουλιάρη, κυνηγημένο και γρονθοκοπημένο από κάποιους νεαρούς άντρες της φυλής της.

Ο Ιζυ (από το Ιεζεκιήλ αλλά με υποκοριστικό που σημαίνει και «χαλαρός»-Easy) είναι ένας μαύρος ιππότης. Ενας γεροδεμένος 45άρης βετεράνος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, που πέρασε τη νεανική του ζωή «στο πίσω μέρος των λεωφορείων και σε φυλετικά διαχωρισμένα θεωρεία θεάτρων» κι έζησε το Βιετνάμ από μακριά, με τους χίπις. Ωστόσο, κατάφερε να αποκτήσει κάποια ακίνητα και τώρα δουλεύει ως επιστάτης σε ένα Γυμνάσιο με λευκή διευθύντρια, ενώ κατά καιρούς βοηθά τη μαύρη κοινότητα ως ιδιωτικός ντετέκτιβ… χωρίς άδεια.

Από το ξέσπασμα των ταραχών στο νότιο Λος Αντζελες, ο θυμός του έχει φουντώσει, αλλά στέκεται απέξω «με τη σκέψη ότι έπρεπε να κρατήσω το καπάκι κλειστό. Γιατί αν δεν το έκανα, θα ξεχυνόταν όλη η κόλαση». Ωσπου η λευκή αστυνομία τον καλεί να την ξελασπώσει. Μόνο αυτός μπορεί να χωθεί στον κόσμο του γκέτο και να βρει τα ίχνη του λευκού που σκότωσε τόσο άγρια τη σωτήρα του, πριν το πάρουν είδηση οι εξεγερμένοι και κάψουν και το υπόλοιπο Λ.Α. Ο Ιζυ δεν έχει αυταπάτες πως θα περάσει στην άλλη πλευρά της σκακιέρας, αλλά και δεν θέλει να αφήσει την αστυνομία να προσπεράσει γι’ ακόμη μια φορά τον θάνατο μιας μαύρης γυναίκας. Δέχεται λοιπόν, και τότε αρχίζουν οι εκπλήξεις.

Ο Μόσλυ μεγάλωσε στο Λος Αντζελες, και ήταν 13 χρονών όταν το Γουότς τυλίχτηκε στις φλόγες. Ομως εξέδωσε την ιστορία της Μικρής κοκκινομάλλας περίπου σαράντα χρόνια από τότε (το 2004), εντάσσοντάς την στο ευρύτερο πρόβλημα των κοινωνικών και πολιτικών ανισοτήτων, και στις συνέπειες που προκαλούν όχι μονάχα σε μια χώρα, αλλά και μέσα στις ψυχές όσων τις υφίστανται. «Εχετε δει κανέναν Αφροαμερικανό να αναρωτιέται γιατί έγινε η επίθεση στους Δίδυμους Πύργους;», σχολίαζε δηκτικά στους «Τάιμς της Νέας Υόρκης». Οι αυθαίρετοι πυροβολισμοί εναντίον Αφροαμερικανών στο Φέργκιουσον και αλλού στις ΗΠΑ του Ομπάμα επιβεβαιώνουν την αιχμή του συγγραφέα και, πολύ περισσότερο, η αθώωση από τις δικαστικές αρχές των λευκών αστυνομικών που τους σκότωσαν. Αυτόν τον «πόλεμο» που γίνεται «κάτω από το δέρμα της Αμερικής» εξερευνά ο Μόσλυ από το 1990 που εντυπωσίασε και τον Μπιλ Κλίντον. Ομως τώρα, ο αναγνώστης της Little Scarlet σκέφτεται αυτόματα και τον πόλεμο που γίνεται σήμερα κάτω από το δέρμα της Ευρώπης.

Η φωνή των θυμάτων

Πόσους Αφροαμερικανούς συγγραφείς γνωρίζουμε πέρα από τον Μπάλντουιν, τον Ελισον, τον Χάιμς, τη Μόρισον, τον Εβερετ; Τι έχουμε καταλάβει από τις σημερινές επιβιώσεις των φυλετικών και ενδοφυλετικών διαχωρισμών; Ποια είναι η κληρονομιά του Γουότς;

Ο Μόσλυ δεν αφήνει ασχολίαστα αυτά τα ερωτήματα. Το άλλοτε μαύρο Γουότς, λέει, έχει κατακτηθεί σήμερα από τους ισπανόφωνους. Ομως χάρη σε εκείνον τον καταλυτικό ξεσηκωμό, οι Αφροαμερικανοί συγγραφείς έχουν κατακτήσει τη «δυνατότητα να ακούγονται, ακόμα κι όταν δεν αναφέρονται στα προβλήματα της νεγροσύνης». Ο ίδιος εμφανίστηκε το 1990 με το Ο διάβολος με το γαλάζιο φόρεμα (Aquarius 1994, Πατάκης 2007, και ταινία με πρωταγωνιστή τον Ντένζελ Ουάσινγκτον) που διαδραματίζεται τη δεκαετία του '40.

Εκτός όμως από νουάρ γράφει και άλλα είδη μυθιστορημάτων καθώς και πολιτικά δοκίμια (π.χ. μια Πρόταση για την ειρηνική κατάληψη της Βουλής των Αντιπροσώπων!). «Οι Αφροαμερικανοί», λέει, «είμαστε μια πλούσια και παρεμβατική κοινότητα, ωστόσο το λευκό κατεστημένο εξακολουθεί να μας κλείνει τις πόρτες και να μας αδικεί στις φυλακές του. Παραμένουμε λοιπόν θύματά του, γι’ αυτό και δεν πρέπει να σιωπούμε. Τα θύματα πρέπει να έχουν φωνή και να υπερασπίζονται τη θέση τους».

Με μέτρο τις ηθικές αξίες

Γιος Αφροαμερικανού και Εβραίας ρωσικής καταγωγής, ο 63χρονος σήμερα Μόσλυ σημαδεύτηκε από την ανάμνηση του πατέρα του, που εκείνο το 1965 ήταν διχασμένος, καθώς λαχταρούσε να συμμετάσχει στην εξέγερση, όμως σκεφτόταν να κρατηθεί στα όρια της νομιμότητας. Το ίδιο αμφίθυμος αισθάνεται και ο Ιζυ στο Little Scarlet, αλλά γρήγορα κλίνει προς τους εξεγερμένους. Διότι κατανοεί γιατί φτάνουν να καταστρέφουν ακόμα και τα σχολεία της μαύρης κοινότητας, γιατί ο καταπιεσμένος μπορεί να γίνει πιο άτεγκτος από τον καταπιεστή του, γιατί όταν μια ζωή σού φέρονται σκάρτα, μπορείς μια μέρα να φτάσεις στα άκρα.

Οι δύσκολες επιλογές που αντιμετωπίζουν οι πρωταγωνιστές του Μόσλυ είναι εντέλει οι ηθικές επιλογές. Αυτές θέτουν τα όρια όταν τα πράγματα ξεφεύγουν. Και τότε, πιο σημαντικές είναι οι ηθικές αξίες παρά οι νόμοι. Με αυτό το μέτρο κρίνονται ο Ιζυ και οι γύρω του. Είναι π.χ. ο επιθεωρητής Μέλβιν Σαγκς που σπάει το ταμπού δίνοντας φιλικά το χέρι του στον μαύρο ντετέκτιβ μπροστά σ’ όλους τους αλαζονικούς λευκούς μπάτσους, όμως δεν προχωρά μέχρι να αποκαλύψει στον Τύπο ότι έχει συλληφθεί ο λάθος ύποπτος. Είναι ο γιγάντιος Μπιλ, ο λευκός που είναι αλληλέγγυος με κάθε κολασμένο και προσφέρει φαγητό και ύπνο στο Καταφύγιό του αλλά καλύπτει ακόμα και τους δολοφόνους.

Είναι και ο Ποντικός, ο επικίνδυνος φονιάς που βγάζει κέρδη από τις λεηλασίες, όμως συμπαραστέκεται και προστατεύει τον Ιζυ. Είναι και εκείνοι οι μαύροι άντρες που συγχέουν την εκδίκηση με τη δικαιοσύνη, αλλά και οι μαύρες γυναίκες που την πληρώνουν επειδή μοιράστηκαν τον έρωτά τους με έναν λευκό.

Προσοχή, μάς λέει ο Μόσλυ: ακόμα και σε έναν φυλετικά διαχωρισμένο κόσμο, τα πράγματα δεν είναι μαύρα ή άσπρα. Ο ρατσισμός έχει πολλά πρόσωπα και κρύβεται παντού.