Ο συγγραφέας δίχως πρόσωπο, ανάμεσά μας

«Ηταν ψηλός, φορούσε ένα κόκκινο και άσπρο καρό πουκάμισο και τζιν παντελόνι, είχε άσπρα μαλλιά σαν του Αλμπερτ Αϊνστάιν και μπροστινά δόντια σαν του Μπαγκς Μπάνι. Μετά το πρώτο μισάωρο αμήχανης συζήτησης, ο Πίντσον έδειξε να χαλαρώνει και άρχισε να αναπτύσσει την ιστορία του αμερικανικού εργατικού κινήματος και τη συμμετοχή του σ’ αυτό, από τον καιρό ήδη που εργαζόταν ως συντάκτης τεχνικών κειμένων στην Boeing και εντάχθηκε στο αντίστοιχο συνδικάτο…»

Ετσι περιγράφει τον Τόμας Πίντσον ο Σάλμαν Ρούσντι που πέρασε ένα βράδυ μαζί του στη Νέα Υόρκη πριν από 20 χρόνια. Ο Πίντσον ήταν 58 χρόνων και δεν είχε ακόμα εκδώσει τα πιο φιλόδοξα μυθιστορήματά του, Μέισον και Ντίξον (1997) και Ενάντια στη μέρα (2006) ούτε τα πιο βατά Εμφυτο ελάττωμα (2009) και Υπεραιχμή (2013).

Ηδη όμως από το 1963 και το V μέχρι το Βάινλαντ (1990), είχε πίσω του ένα έργο-τομή στην ιστορία της λογοτεχνίας. Χαρακτηριζόταν κιόλας ο «Γαργαντούας της σύγχρονης μυθιστορίας» και είχε ξεχωρίσει ως ένας εξαίσιος αφηγητής με απαιτητική γραφή βιρτουόζου, με τερατώδεις γνώσεις και φοβερό χιούμορ, ικανός να εξερευνά με τον πιο αμφίσημο τρόπο τους δαιδαλώδεις δρόμους της εξουσίας και της αντι-εξουσίας.

Ωστόσο το πρόσωπό του ήταν –και παραμένει– άγνωστο, όπως και οι λεπτομέρειες του βίου του. Δεν μπήκε στο παιχνίδι της δημοσιότητας ούτε καν όταν τιμήθηκε με το Εθνικό Βραβείο των ΗΠΑ (1974) για το θρυλικό Ουράνιο τόξο της βαρύτητας, αφού δεν πήγε να το παραλάβει. Ετσι, η αγορά δεν γνωρίζει παρά τρεις νεανικές του φωτογραφίες και τη φωνή του, καθώς πήρε μέρος το 2004 στην τηλε-σειρά The Simpsons, ντουμπλάροντας τον καρτουνίστικο χαρακτήρα που φοράει μια σακούλα στο κεφάλι!

Αυτός λοιπόν ο καθόλου επικοινωνιακός τύπος, που έγραφε στα νιάτα του το εμπιστευτικό έντυπο για τον υπερηχητικό πύραυλο CIM-10 Bormac, μπορεί να μην έχει μαζικό κοινό, όμως κανείς δεν αμφισβητεί πως πρόκειται για έναν από τους πιο ιδιαίτερους και σημαντικούς Αμερικανούς συγγραφείς του καιρού μας.

Με τα γραπτά του αποτυπώνει τις εκρηκτικές αντιθέσεις μεταξύ ουτοπίας και ολοκληρωτισμού, αναρχισμού και καπιταλισμού, αντικουλτούρας και ηγεμονικής κουλτούρας, φύσης και τέχνης, έρωτα και έλξης προς τον θάνατο, νοήματος και χάους. Και παρακολουθεί την εξέλιξη των ΗΠΑ από τον 18ο αιώνα μέχρι το ολοένα και πιο ανελεύθερο σήμερα.

Στην Ελλάδα τον πρωτομετέφρασε το 1986 ο Δημήτρης Δημηρούλης (Η συλλογή των 49 στο σφυρί, Υψιλον), που τον δίδαξε και στο πανεπιστήμιο, όπως και ο Γιάννης Τσιώλης. Για την ανάδειξή του όμως κομβικό ρόλο έπαιξαν η ανήσυχη εκδότρια Ιωάννα Χατζηνικολή και ο συστηματικός μεταφραστής του Γιώργος Κυριαζής. Σήμερα έχει προστεθεί ένας κύκλος μελετητών και συγγραφέων και το περιοδικό The zone, που τροφοδοτούν έναν ουσιαστικό αναστοχασμό με αφορμή όλα τα βιβλία του (εκδ. Χατζηνικολή, Καστανιώτης, Ψυχογιός). To πεδίο είναι λοιπόν πρόσφορο για τη «Διεθνή Εβδομάδα Πίντσον» στην Αθήνα, που συνδιοργανώνεται στις 9-12 Ιουνίου (στα αγγλικά) από την Αλι Τσέτουιντ και τον Γιώργο Μαραγκό με την υποστήριξη του Τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Παντείου (καθηγητής Δ. Δημηρούλης) και συγχρηματοδότηση από τα Πανεπιστήμια Μίσιγκαν και Αμβέρσας και τις εκδόσεις Pilotless.

Ιστορία, εντροπία, δυστοπία

«Η γραφή του Πίντσον και η θεματολογία του, που έχει πάντα ένα στοιχείο αναζήτησης, με συγκινούν εξίσου» σημειώνει στην «Εφ.Συν.» ο μεταφραστής Γιώργος Κυριαζής, που είναι και επαγγελματίας τενόρος στη Χορωδία της ΕΡΤ. «Ο Πίντσον δημιουργεί μακροπερίοδες φράσεις με σύνθετη σύνταξη που εξαναγκάζουν τον αναγνώστη να είναι προσηλωμένος για να καταλάβει, όμως στους διαλόγους του έχει ελαφράδα και παρεμβάλλει αστεία, στιχάκια, κ.ά. έτσι ώστε δημιουργείται μια αντίστιξη ανάλαφρο/βαρύ που σε κρατά στην πρίζα.

Μέσα από έναν τέτοιο λόγο, εκφράζει την αγωνία του για τον απλό άνθρωπο ο οποίος πασχίζει να κινηθεί σε ένα πλαίσιο που τον υπερβαίνει και τον καθορίζει εν αγνοία του. Ωσπου συνειδητοποιεί ότι ίσως να υπάρχουν κάποιες κρυφές δομές που αντιμάχονται τις επίσημες δομές και ίσως κάποια δίκτυα συνωμοσίας να τον εξουσιάζουν. Και τότε αρχίζει μια παράνοια όπου η δράση επεκτείνεται σε εναλλακτικούς κόσμους, όπου οι σοφιστικέ επιστημονικές θεωρίες διασταυρώνονται με εξωφρενικές δοξασίες (π.χ. για την κούφια γη) και όπου τα πράγματα οδηγούνται προς το χειρότερο.

Διότι η τάξη την οποία προσπαθεί να επιβάλει η εξουσία (Εκείνοι) δημιουργεί αταξία στους εξουσιαζόμενους (Εμείς), αλλά όταν οι “από κάτω” θελήσουν να τακτοποιήσουν το χάος, καταλήγουν να μοιάζουν με τους “από πάνω”».

Με αυτή την παρατήρηση, ο Κυριαζής εξηγεί και την έννοια της «εντροπίας» που διέπει την άποψη του Πίντσον για τον κόσμο. Η αφετηρία της είναι ο 2ος Νόμος της Θερμοδυναμικής και αναφέρεται στην τάση για αταξία ή αποδιοργάνωση που αναπτύσσεται σε ένα σύστημα όταν υπάρξει μια μεταβολή. Ετσι λειτουργούν οι ιστορικές συγκυρίες στο φόντο των βιβλίων του. Η 11η Σεπτεμβρίου και η παντοδυναμία του διαδικτύου προαναγγέλλουν ένα δυσοίωνο μέλλον στην Υπεραιχμή.

Το ίδιο τα 70s με τους χίπις, το Βιετνάμ και τον Μάνσον (Εμφυτο ελάττωμα), η επιβολή των ορίων, το σκοτεινό πρόσωπο του Διαφωτισμού, η δουλεία και ο Εμφύλιος (Μέισον και Ντίξον), ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος και η εδραίωση του καπιταλισμού (Ενάντια στη μέρα), ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος (Ουράνιο τόξο της βαρύτητας) κ.ο.κ.

Ερεθιστικές προσεγγίσεις

Το μεγάλο «χιτ» της φετινής «Eβδομάδας Πίντσον» θα είναι η πρώτη παρουσίαση, την Τρίτη, των δακτυλόγραφων του V (μτφ. Προκόπης Προκοπίδης) και η ανάλυση των σκηνών που είχε αφαιρέσει ο 26χρονος τότε συγγραφέας. Την ίδια μέρα θα συζητηθούν ο πρώιμος Πίντσον αλλά και ο μετα-μαρξιστής Πίντσον.

Την Τετάρτη, ξεχωρίζουν οι ομιλίες για τη σχέση Πίντσον και Θεσμών, ειδικά μάλιστα για το τι κληροδοτεί στη νεοφιλελεύθερη Αμερική. Επίσης η εισήγηση για τις Προφητείες του, καθώς και η συζήτηση στρογγυλής τραπέζης με θέμα «Πίντσον και Σεξ».

Την ίδια μέρα ο Κώστας Καλτσάς θα κάνει μια συγκριτική ανάλυση της Οίδιπας και της Μαξίν, των πολύ ανεξάρτητων πρωταγωνιστριών της Συλλογής των 49… και της Υπεραιχμής. Την Πέμπτη θα αναλυθούν ο πιντσονικός σουρεαλισμός, επίσης τα γλωσσικά του εργαλεία, τα τσιτάτα του, οι κανόνες ερμηνείας του, το σάουντρακ στο Εμφυτο ελάττωμα, αλλά και οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι μεταφραστές του, Γιώργος Κυριαζής και Νίνα Μούζντεκα. Τέλος, την Παρασκευή θα συζητηθούν οι θεωρίες συνωμοσίας σχετικά με την 11η Σεπτεμβρίου, όπως αναπτύσσονται στην Υπεραιχμή.

Αυτή η σύναξη των πιντσονιστών δεν θα γινόταν χωρίς τον Γιώργο Μαραγκό. Είναι ο πρώτος Ελληνας με διδακτορικό στον Τόμας Πίντσον (στο Πάντειο). Ερεύνησε τις «Δικτυώσεις της πληροφορίας στη λογοτεχνική γραφή του» και τον διάλογό του με τις σημαντικότερες σχολές σκέψης. «Στον Πίντσον», λέει, «τα Μέσα παρουσιάζονται σταδιακά ως δημιουργοί της πραγματικότητας και της συνείδησης του ανθρώπου, ως αρωγοί της εξουσίας, αλλά και ως όργανα αντίστασης σε αυτήν».