«Δεν διαφημίζω την Αλγερία. Δεν εργάζομαι στις δημόσιες σχέσεις του Γραφείου Τουρισμού. Και σε καμία περίπτωση δεν εξιδανικεύω καταστάσεις, όπως μας κατηγορούν όλους εμάς τους νέους συγγραφείς της Ανεξαρτησίας που δεν επικεντρωνόμαστε στην προβληματική της αποικιοκρατίας, όπως η γενιά του ’50. Συμβαίνει το αντίθετο. Η λογοτεχνία μας δεν είναι μια καλλιτεχνική παρέμβαση, αλλά μια πράξη με πολιτικό νόημα. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο λόγος ορισμένων συγγραφέων περνά από κόσκινο πολύ πιο επίμονα από τον λόγο των υπουργών».
Η Kaouther Antimi γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Αλγέρι, αλλά από το 2009 έχει εγκατασταθεί στο Παρίσι και έχει προκαλέσει αίσθηση με τα Πλούτη μας, το τρίτο μυθιστόρημά της, που αναφέρεται στην εντυπωσιακή άνθηση των γραμμάτων στην Αλγερία από το 1936 έως τα μέσα του ’50. Το βιβλίο πρωτοκυκλοφόρησε στη γενέτειρά της από τις εναλλακτικές εκδόσεις Barzakh (σημαίνει «Ανάμεσα») ενοχλώντας ισλαμιστές και παραδοσιακούς, εκδόθηκε έπειτα στη Γαλλία (Seuil) και τώρα στην Ελλάδα (εκδ. Πόλις, μτφρ. Εφη Κορομηλά).
Πρωταγωνιστεί ένα ιστορικό πρόσωπο: ο Εντμόν Σαρλό, φημισμένος βιβλιόφιλος και εμπνευσμένος βιβλιοπώλης και εκδότης, Αλγερινός με γαλλική καταγωγή, ο οποίος κυκλοφόρησε τα πρώτα έργα του Καμί (Εξέγερση στις Αστουρίες, Γάμοι), του Ρομπλές, του Ρουά, του Γκαρθία Λόρκα, συνεργάστηκε με τον Ζιντ, ανέδειξε τους Καντέμπ Γιασίν, Μουλούντ Φεραούς, Ζαν Αμρούς κ.ά., και πυροδότησε την κίνηση των ιδεών στον αραβικό κόσμο ακόμα και στην καρδιά του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Τότε κατάφερε να βρει χαρτί και να τυπώσει τη Σιωπή της θάλασσας του Βερκόρ σε 20.000 αντίτυπα που, χάρη στους φίλους του τούς πιλότους-διανοούμενους, έπεσαν με αλεξίπτωτα το 1943 σε κάθε γωνιά της κατεχόμενης Γαλλίας που αντιστεκόταν στον ναζισμό.
Με ορμητήριο το βιβλιοπωλείο του, όπου συναντιόταν η αραβική με τη γαλλική διανόηση της Μεσογείου –μια τρύπα μόλις 7x4 μέτρα με ένα παταράκι στο 2β της οδού Σαράς νυν Χαμανί, που την είχε βαφτίσει «Τα αληθινά πλούτη»– ο Σαρλό διαμόρφωσε παράλληλα και ένα πλατύ και απαιτητικό αναγνωστικό κοινό, εδραιώνοντας εκεί μέσα μια δανειστική βιβλιοθήκη που παρέμεινε δραστήρια στα χέρια της νύφης του μέχρι το 1990. Τότε την ανέλαβε το κράτος, όμως σήμερα, στριμωγμένη ανάμεσα σε μια πιτσαρία και ένα μπακάλικο, αργοπεθαίνει ως παράρτημα της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Αλγερίας, χωρίς κανέναν να την εμψυχώνει.
Το παράδειγμα του Σαρλό –και η επιμονή του στον εκδημοκρατισμό της ανάγνωσης– έχει μεγάλο συμβολικό βάρος για τη σημερινή Αλγερία του… Κορανίου. Διότι απαντά σ’ αυτό που οι κοινωνικοί επιστήμονες καταγράφουν ως προσπάθεια της κεντρικής εξουσίας –είκοσι χρόνια μετά τη λήξη του εμφυλίου– να προκαλέσει τη διάρρηξη των δεσμών μεταξύ των λαϊκών στρωμάτων και των διανοουμένων, προκειμένου το πεδίο να ανοίξει χωρίς εμπόδια για τους ισλαμιστές.
Ο Σαρλό, που δραστηριοποιήθηκε και στην ελεύθερη Γαλλία κατά τη διάρκεια της Κατοχής και το 1946 έφτασε να τυπώνει 70 τίτλους, τελικά πτώχευσε ως εκδότης τον Δεκέμβριο του 1949. Τον τσάκισαν επιχειρηματικά οι Γάλλοι εκδότες που ενισχύθηκαν μεταπολεμικά για να αποκαταστήσουν το λεκιασμένο γόητρο των γαλλικών γραμμάτων, αλλά αργότερα τον «περιποιήθηκε» και η γαλλική ακροδεξιά οργάνωση OAS, η οποία στο όνομα της «Γαλλικής Αλγερίας» μεταμόρφωσε το δεύτερο –το παρισινό– βιβλιοπωλείο του σε… λαμπάδα (1961).
Παρ’ όλα αυτά, σήμερα, ολόκληρη η περιπέτειά του, που λειτούργησε σαν άσκηση αντίστασης στην καταπίεση και στη λήθη, ανανεώνει την πίστη στη σημασία της λογοτεχνίας και της κίνησης των ιδεών, που μπορούν να γίνουν εφόδια στον αγώνα για την ελευθερία.
Παιδί της γενιάς του ’80 που διαμορφώθηκε μέσα στο αίμα, στην εθνική πικρία, στον αδελφοκτόνο πόλεμο (1991-97), στη διάψευση των οραμάτων και στην αντίσταση στον ισλαμικό φανατισμό, η Καουτέρ Αντιμί εξηγεί στις συνεντεύξεις της (Le Point, Lire, Liberation) ότι στη σημερινή Αλγερία «η μεγάλη Ιστορία και το εθνικό αφήγημα κυριαρχούν σε όλα τα πεδία».
Δεν έχουν απομείνει παρά πέντε βιβλιοπωλεία στο Αλγέρι, οι φοιτητές αντιμετωπίζουν ένα εξαντλητικό γραφειοκρατικό φακέλωμα για να δανειστούν βιβλία και οι ανεξάρτητες πένες, γαλλόφωνες ή αραβόφωνες, αντιμετωπίζονται ως ύποπτες (ο Γιασμίνα Χάντρα της γενιάς του ’50, ο Καμέλ Νταούντ, η Αλίς Ζενιτέρ, ο Μπασίρ Μεφτί κ.ά.). Παρ’ όλα αυτά, η λογοτεχνική ζωή αναγεννιέται αμφισβητώντας την κεντρική εξουσία, και στο όνομά της η Αντιμί έγραψε τούτο το μυθιστόρημα, ζωντανεύοντας ένα σύνολο από μικρές συναρπαστικές ιστορίες μιας διανόησης με ελεύθερη συνείδηση.
Ο Καμί, ο Ζιντ και ο αόρατος-ορατός λαός της Αλγερίας
Υπάρχει μία λέξη που διατρέχει τα Πλούτη μας, η λέξη «ιθαγενείς». Ο λόγος της γαλλικής εξουσίας δεν μιλούσε για «αυτόχθονες» ή «ντόπιους», ούτε βέβαια για «Αλγερινούς». Οι indigenes όταν έπαιρναν το πτυχίο του δασκάλου υποχρεώνονταν, στα χρόνια του Σαρλό, να φορούν διαφορετικού χρώματος τήβεννο.
Και ενώ εξαναγκάστηκαν να πολεμήσουν στην Ευρώπη στο πλευρό της Γαλλίας, τους απαγορεύτηκε να γιορτάσουν τη νίκη και το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου μαζί με τους Γάλλους. Και τα παράσημά τους βάφτηκαν με αίμα στη σφαγή του Σετίφ (1945)... Αλλά αυτά δεν είναι τίποτα μπροστά στην ακραία βία και στα βασανιστήρια που τους κυνηγούσαν όταν ξεσηκώθηκαν το 1954 ζητώντας την Ανεξαρτησία τους…
Η 32χρονη συγγραφέας λύνει το αφηγηματικό πρόβλημα της διασταύρωσης μεγάλης και μικρής Ιστορίας, με ευρηματικό τρόπο. Τα ιστορικά γεγονότα-κλειδιά της περιόδου 1935-1961 παρουσιάζονται χωρίς συναισθηματισμούς στο γ’ πρόσωπο του παντεπόπτη αφηγητή, μέσα από αδιαμφισβήτητα αντικειμενικά στοιχεία, σε σύντομα κεφάλαια που εναλλάσσονται με το –επινοημένο– ιδιωτικό ημερολόγιο του Σαρλό σε α’ πρόσωπο.
Ετσι, αποδίδεται η δημιουργική αγωνία του βιβλιοπώλη-εκδότη σε διάλογο με το ιστορικό πλαίσιο, με βάση τις κατοπινές συνεντεύξεις και την αλληλογραφία του, αλλά φωτίζεται και η παρα-ιστορία του λογοτεχνικού σιναφιού –που κλείνει το μάτι στο σήμερα– με πρωταγωνιστές τον Αλμπέρ Καμί ώς τον θάνατό του (1957) και άλλους βραβευμένους.
Πάνω σ’ αυτόν τον καμβά, η συγγραφέας κεντάει σε α’ πληθυντικό πρόσωπο τη φωνή του συλλογικού υποκειμένου, τη φωνή του λαού της Αλγερίας, που σχολιάζει, υφίσταται και αγωνίζεται να υπερβεί τις κρίσεις που τον καταδυναστεύουν. Εδώ, η αφήγηση αναδεικνύει τους ανθρώπους που παραμένουν αόρατοι για τη μεγάλη Ιστορία, και είναι γεμάτη ψυχή, έχει γεύση από δάκρυα στραγγισμένα, κουβαλάει πόνο και ελπίδες που δεν στερεύουν ποτέ. Και σε δεύτερο επίπεδο, εξηγεί ότι «η λογοτεχνία σώζει», γι’ αυτό και υπερασπίζεται τη συγκρότηση μιας πολιτικής βιβλίου. Ας θυμηθούμε ότι αυτή διαλύθηκε στην Ελλάδα της Ν.Δ., αλλά παραμένει ακόμη ζητούμενο και στην Ελλάδα του ΣΥΡΙΖΑ…
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας