Εγκλημα στον «Τέταρτο» Κόσμο

Η ύπαρξή της έγινε γνωστή όταν πέθανε. Την έλεγαν Λετισιά και η ιστορία της προκάλεσε ένα πρωτοφανές κύμα δημοσιότητας στη Γαλλία. Γέννησε μια σειρά από λευκές πορείες θρήνου, διαμαρτυρίας και δυσπιστίας για το πολιτικό γίγνεσθαι και παράλληλα πυροδότησε μια σύγκρουση της εκτελεστικής με τη δικαστική εξουσία που οδήγησε σε μια μεγάλη απεργία του δικαστικού σώματος και στη σκλήρυνση της ποινικής νομοθεσίας.

Ο Σπινόζα χρησιμοποιεί φιλοσοφικά τη λέξη laetitia για να ορίσει τη χαρά. Ομως η Λετισιά χάρηκε ελάχιστες φορές στη σύντομη ζωή της. Ηταν ένα μικροκαμωμένο, λυγερόκορμο λαϊκό κορίτσι με μακριά καστανόξανθα μαλλιά, αθόρυβο και ανορθόγραφο, που έγινε κρατική υπόθεση στη Γαλλία του Σαρκοζί, αφυπνίζοντας τον «εγκληματολαϊκισμό» του.

Μια χαμογελαστή 18χρονη σερβιτόρα, με επαγγελματικό δίπλωμα στην εστίαση και 48 φίλους στο facebook, που εξαφανίστηκε 50 μέτρα από το σπίτι της ανάδοχης οικογένειάς της, βρέθηκε δύο εβδομάδες αργότερα μαχαιρωμένη, στραγγαλισμένη, διαμελισμένη, αποκεφαλισμένη, και έγινε η ενσάρκωση της τρωτότητας των παιδιών και της κακοποίησης των γυναικών η οποία εξαπλώνεται στη Χώρα των Φώτων…

Η Laetitia Perrais (Λετισιά Περέ) πέθανε τη νύχτα της 18ης Ιανουαρίου 2011 και η κατ’ έφεση δίκη του δολοφόνου της, ενός υπότροπου νταή, έληξε τον Οκτώβριο του 2015 με την καταδίκη του σε ισόβια. Στο μεταξύ, ο «αδιάφθορος» ανάδοχος πατέρας της, υπάλληλος της Νομαρχίας ως «οικογενειακός βοηθός», κατηγορήθηκε και φυλακίστηκε για σεξουαλική κακοποίηση ανηλίκων, μεταξύ τους και της δίδυμης αδελφής της.

Λίγο αργότερα, το 2016, η Λετισιά είχε γίνει βιβλίο από τον Πολωνοεβραίο καθηγητή Σύγχρονης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Paris XIII, Ivan Jablonka (Ιβάν Ζαμπλονκά), έναν ανήσυχο διανοούμενο που «διάβασε» την υπόθεση ιστορικά και κοινωνιολογικά, συνάντησε μάρτυρες, δημοσιογράφους, δικηγόρους, δικαστές, χωροφύλακες, συμβουλεύτηκε φακέλους, έθεσε νέα ερωτήματα με λογοτεχνικούς τρόπους και σάρωσε τα γαλλικά βραβεία.

Το Λετισιά ή το τέλος των ανδρών (εκδ. Πόλις, μτφρ. Χαρά Σκιαδέλλη) δίνει υπόσταση σ’ αυτό το κορίτσι, συλλαμβάνει τη σταδιακή χειραφέτησή του, αποκαθιστά την αξιοπρέπειά του και φέρνει στην επιφάνεια τον περιφρονημένο «Τέταρτο» Κόσμο της Γαλλίας, και κατ’ επέκταση της Ευρώπης, εισάγοντας έναν νέο –και συναρπαστικό– τρόπο αφήγησης του παρόντος.

«Στη ζωή της Λετισιά υπάρχουν τρεις αδικίες», γράφει ο Ζαμπλονκά. «Η παιδική της ηλικία ανάμεσα σε έναν βίαιο πατέρα και σε έναν ανάδοχο πατέρα που καταχράστηκε την εξουσία του, ο φρικτός της θάνατος στα δεκαοκτώ της και η μεταμόρφωσή της σε είδηση του αστυνομικού δελτίου –δηλαδή σε μακάβριο θέαμα. Μπροστά στις δύο πρώτες αδικίες θλίβομαι και αισθάνομαι ανήμπορος. Μπροστά στην τρίτη επαναστατεί όλο μου το είναι».

Ο 45χρονος, σήμερα, συγγραφέας αρνείται να επαναπαυτεί σε βολικές διχοτομήσεις του τύπου «η δολοφονημένη αγνότητα και η απόλυτη σκληρότητα», οι οποίες ικανοποιούν ένα κοινό που πιστεύει σε αγίους και τέρατα. Αντ’ αυτού, επιλέγει να σκαλίσει τις αποτυχίες της δημοκρατίας.

Γυρίζει από την ανάποδη το χαλί των «ευκαιριών για τους μη προνομιούχους», όπως και των δημόσιων υπηρεσιών που συμπαραστάθηκαν στη Λετισιά (δικαστές ανηλίκων, κοινωνικοί φροντιστές, ψυχολόγοι, επιμορφωτές κ.ά.), και στρέφει τον μεγεθυντικό φακό του προς την κοινωνία, την οικογένεια, το παιδί, τη μαζική κουλτούρα, τις μορφές βίας, τα ΜΜΕ, τη Δικαιοσύνη, την πολιτική, τη λειτουργία των θεσμών, τον δημόσιο χώρο.

Ο αναγνώστης του Ζαμπλονκά διεισδύει στο κοινωνικό περιβάλλον των κατώτερων λαϊκών τάξεων στις περιαστικές ζώνες όπου έζησαν η Λετισιά, ο βιολογικός πατέρας της και ο δολοφόνος της. Εκεί, στους οικισμούς «που αναδύονται από ένα αμφίβιο περιβάλλον το οποίο αποτελείται από βάλτους, αιγιαλούς και ζώνες που πλημμυρίζουν».

Στην περιφέρεια της εμπορικής Ναντ, στην επαρχία Ρετς, στις αποβιομηχανοποιημένες περιοχές που κανένας δεν μιλάει γι' αυτές. Στα οικοδομικά συγκροτήματα κοινωνικής στέγασης, που είναι μακριά από παντού: από την πόλη, την υπεραγορά, τις αθλητικές δραστηριότητες, το σχολείο, τους φίλους.

Εκεί όπου η οικογενειακή δομή ορίζεται από τα ελάχιστα επαγγελματικά προσόντα, την επισφάλεια, το αλκοόλ, τη συζυγική βία, τη σχολική αποτυχία των παιδιών, την παραπομπή τους στην Υπηρεσία Προστασίας Ανηλίκων, τη νεανική παραβατικότητα και ενίοτε τα ναρκωτικά.

Αυτός είναι ο «παράδεισος» του «Τέταρτου» Κόσμου. Και δεν είναι τυχαίο ότι η «υπόθεση Λετισιά» καταγράφηκε στη Γαλλία ως ένας φόνος που διαπράχθηκε μεταξύ «ασήμαντων λευκών».

Το «Εν Ψυχρώ» της εποχής μας και κάτι παραπάνω

«Για εμένα, που με χαρακτηρίζουν λέξεις-κλειδιά όπως “εβραϊκή ταυτότητα”, “βιβλία”, “κοσμοπολιτισμός”, η Λετισιά ενσαρκώνει τη διαφορετικότητα των Γάλλων με χριστιανική κουλτούρα (…)».

Ο Ζαμπλονκά χρησιμοποιεί συχνά το πρώτο πρόσωπο για να σχολιάσει στον αναγνώστη την οπτική γωνία του και τα ευρήματά του. Πρόθεσή του είναι να ξεδιαλύνει και να ερμηνεύσει τα αίτια και τα αποτελέσματα της βίας –κοινωνικής, οικογενειακής, σχολικής, έμφυλης– στα φτωχά στρώματα του αναπτυγμένου «Πρώτου» Κόσμου. Και η έρευνά του τον οδηγεί να καταγράψει «την τυραννία των αρσενικών στον 21ο αιώνα, την πατριαρχία που δεν λέει να πεθάνει».

Η Λετισιά… δεν είναι μια «μη μυθοπλαστική νουβέλα», όπως το Εν Ψυχρώ (1966) του Τρούμαν Καπότε. Ούτε εξερευνά την ψυχή του θύτη, όπως έκαναν τόσο ο Καπότε, όσο και ο Νόρμαν Μέιλερ στο Τραγούδι του εκτελεστή (1979 για τον Γκάρι Γκίλμορ) ή ο φιλόσοφος Μισέλ Φουκό στο Εγώ ο Πιερ Ριβιέρ… (1973). Το βιβλίο του Ζαμπλονκά βραβεύτηκε ως μυθιστόρημα (Βραβείο Medicis και «Le Monde») αλλά και ως δοκίμιο (Bρ.Transfuge), διαψεύδοντας τις κατηγοριοποιήσεις και εισάγοντας μια καινοτόμα λογοτεχνία του πραγματικού.

Εδώ ο συγγραφέας επιστρατεύει τη συγκίνηση όσο και την επιστημονική ανάλυση για να αναδείξει την αλήθεια του θύματος-θηράματος. Και καταφέρνει να εξηγήσει ότι η Λετισιά δολοφονήθηκε όχι επειδή προερχόταν από τον «Τέταρτο» Κόσμο, αλλά επειδή, ενώ προερχόταν από αυτόν τον υποβαθμισμένο κόσμο, είπε «όχι» στη νοσηρή νοοτροπία που εμφανίζει τη βία ως ηρωική πράξη. Πριν από τον κτητικό, τοξικομανή, βιαστή και δολοφόνο της, είχαν προηγηθεί ο αλκοολικός πατέρας που είχε βιάσει τη μητέρα της και ο ανάδοχος κύριος Ηθική που την πασπάτευε στις γωνίες.

Μετά τον θάνατό της, ήρθε και ο Γάλλος Πρόεδρος που εκμεταλλεύτηκε επικοινωνιακά τη γενική συγκίνηση και κατήγγειλε τη δήθεν υπερβολική επιείκεια των δικαστών, διαστρεβλώνοντας τα πραγματικά δεδομένα της υπόθεσης για να βελτιώσει το προφίλ της εξουσίας του. Εφτασε μάλιστα να προσκαλέσει δύο φορές στο Προεδρικό Μέγαρο τον ανάδοχο πατέρα της Λετισιά, που τελικά αποδείχτηκε παιδεραστής! Ψεύτικες οικογένειες, τέχνες χειραγώγησης, πλαίσια εξαναγκασμού: ο Ζαμπλονκά χτυπάει συναγερμό.