Αμετανόητος επαναστάτης

Σήμερα ξέρω πως χωρίς την παρότρυνση της αγάπης, δεν υπάρχει θέληση για δικαιοσύνη. Δεν λέω γι’ αυτήν των δικαστηρίων. Η άλλη όμως, είναι μια απάντηση μέσα από το κέντρισμα της αγάπης. Γι’ αυτήν τη δικαιοσύνη, κάθε περίπτωση είναι μοναδική

Το 2013 ο Ιταλός συγγραφέας Erri De Luca πήρε ως σεναριογράφος το πρώτο βραβείο στο κορυφαίο ανεξάρτητο αμερικανικό Φεστιβάλ της Tribeca και τιμήθηκε με το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας. Απέσπασε ξανά το ίδιο Ευρωπαϊκό Βραβείο το 2016, και το παρέλαβε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Σαράντα χρόνια νωρίτερα, στο διάστημα 1968-1976 είχε υπάρξει μέλος (ιδρυτικό) της δυναμικής οργάνωσης της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς Lotta Continua (Συνεχής Αγώνας). Και για να διεκδικήσει αυτή την άλλη δικαιοσύνη, «αρχίσαμε να καταφέρουμε πλήγματα σε χώρους μεγάλους και πλημμυρισμένους με κόσμο, σε πλατείες και δημόσιους δρόμους».

Ο Ντε Λούκα θα πρωτοστατήσει στις 13 Μαΐου στη Διεθνή Εκθεση Βιβλίου της Θεσσαλονίκης, σε μια εκδήλωση οργανωμένη από το Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο και τις εκδόσεις Κέλευθος.

Αυτός ο καινούργιος οίκος κυκλοφόρησε πρόσφατα, σε εξαιρετική μετάφραση της Αννας Παπασταύρου, δύο γοητευτικές αυτοβιογραφικές νουβέλες -Τα ψάρια δεν κλείνουν τα μάτια (του 2011) και Το βάρος της πεταλούδας (του 2009)- που συνθέτουν το πορτρέτο του.

Η πρώτη ξεκινά από την εφηβεία του και παρακολουθεί τη διαμόρφωση της πολιτικής του συνείδησης, εστιάζοντας στις έννοιες της δικαιοσύνης, της αγάπης, της συμπόνιας και της ντροπής.

Και η δεύτερη, αναστοχάζεται το κυνήγι της νίκης, το μεγαλείο της ήττας και τις αρετές του ηγέτη, με αφορμή την αναμέτρηση πάνω στις απάτητες ιταλικές κορυφές, ενός βετεράνου αντάρτη της πόλης και κατοπινού λαθροκυνηγού με ένα γερασμένο, αδάμαστο αγριόγιδο.

Χαρακτηριστική, η εικόνα της λευκής πεταλούδας πάνω στα κέρατά του. Ηταν ένα πούπουλο με ειδικό βάρος σφιχτής γροθιάς. Ηταν το λιγότερο που είναι το περισσότερο, όπως επιμένει ο συγγραφέας και στο Il piu e il meno (του 2015).

Δικαιοσύνη

Ο Ντε Λούκα γεννήθηκε μετά τον πόλεμο και γνώρισε «το μίσος των άλλων απέναντι στη δική μου αναδυόμενη επαναστατική γενιά». Οπως γράφει στην… Πεταλούδα: «Για ένα διάστημα τον περασμένο αιώνα, η νεολαία ασπάστηκε ένα νόμο διαφορετικό από τον καθιερωμένο. Επαψε να μαθαίνει από τους μεγάλους.

Κατάργησε την υπομονή. Στο βουνό οι νέοι σκαρφάλωναν σε καινούργιες κορφές, στην πεδιάδα έπαιρναν ονόματα μάχης. Ηθελαν να είναι μπροστάρηδες σε κόντρα καιρούς. Ολα τα 'βγαζαν σκάρτα. Δεν είχαν δικαίωμα στην αγάπη. Ενα αναποδογυρισμένο πιάτο χωράει λίγα, όμως έχει πιο πλατιά βάση, στηρίζεται πιο καλά».

Από την εφηβεία του διάβαζε λογοτεχνία κι έγραφε, ωστόσο στα χρόνια της οργής διάλεξε χειρωνακτικά επαγγέλματα, κι αντί να ξαποσταίνει προτιμούσε την αναρρίχηση σε απότομες πλαγιές.

Εργάτης της FIAT στο Τορίνο, οδηγός φορτηγού στην Κατάνια, οικοδόμος στη Γαλλία και την Αφρική, άρχισε να εκδίδει βιβλία μετά το 1989. Στο ενεργητικό του έχει πια περισσότερους από 60 τίτλους και, μεταξύ τους, κριτικές αναλύσεις της Παλαιάς Διαθήκης από τη σκοπιά του άθεου, όμως παράλληλα παραμένει μαχητικός και σε αγωνιστική εγρήγορση.

Το 1997, όταν το ΝΑΤΟ βομβάρδιζε τη Γιουγκοσλαβία, εντάχθηκε στις αποστολές ανθρωπιστικής βοήθειας. Και το 2013, όταν ξεκίνησε η κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής υψηλής ταχύτητας (TAV) Τορίνο-Λιόν, εναντιώθηκε στο νεοφιλελεύθερο λόμπι των βιομηχάνων, και με αφορμή τις δηλώσεις του διώχθηκε ποινικά ως υποκινητής δολιοφθοράς, προκαλώντας έτσι μια διεθνή κινητοποίηση για την ελευθερία της έκφρασης (με υποστηρικτές τους Ρούσντι, Βέντερς, Οστερ κ.ά.), ώσπου απαλλάχθηκε το 2015.

Οπως παλιά έτσι και σήμερα επιμένει σε μια δικαιοσύνη που προχωρά βαθύτερα από την ιεροτελεστία του νόμου. Στα Ψάρια…, ο 13χρονος πρωταγωνιστής του γίνεται στόχος μια τριάδας μεγαλύτερων εφήβων που τον χτυπούν αλύπητα στην παραλία των καλοκαιρινών του διακοπών. Ωστόσο δεν τους καταδίδει, ούτε όταν ο καραμπινιέρος τούς εντοπίζει και τους οδηγεί σε δίκη.

Τότε, το κορίτσι που ήταν το μήλο της Εριδος αποφασίζει να διορθώσει την αδικία και ωθεί τους θύτες να αλληλοφαγωθούν στην ποδιά της. Αργότερα, ψημένος πια στις μαχητικές διεκδικήσεις, εκείνος σχολιάζει:

Ξέρω τώρα πως μια νέα δικαιοσύνη που δίνει σημασία στη μοναδικότητα μιας υπόθεσης κι αποφασίζει την ετυμηγορία κατά περίπτωση κινείται από συμπόνια για τον αδικημένο, γι’ αυτό και καταφέρνει να είναι αμείλικτη. Η συμπόνια είναι αμείλικτη και δε σ’ αφήνει να την καταπνίξεις. Είναι εξαρχής ουσιώδης στη διαμόρφωση ενός επαναστάτη».

Τα σταυρόλεξα, οι ιστορίες και η ιστορία της Λεπέν

Η Νάπολη των παιδικών του χρόνων σφράγισε τη συναισθηματική του αγωγή, ομολογούσε πρόσφατα ο Ιταλός συγγραφέας στο γαλλικό περιοδικό «L’Obs». Στον ιταλικό Νότο πρωτοένιωσε αλληλέγγυος προς τους μετανάστες από την Αφρική, γιατί κι εκείνοι «ποδοπατήθηκαν μέσα στην πατρίδα τους, κι έξω απ’ αυτήν λογίζονται χολεριασμένοι».

Ενας άντρας που βοηθά μετανάστες να περάσουν στην Ιταλία είναι, άλλωστε, ο ήρωας του πιο πρόσφατου βιβλίου του La Natura Esposta. …Διότι «δεν μπορώ να αποδεχτώ πως η Μεσόγειος, η “θάλασσά μας”, έχει γίνει ένα νεκροταφείο. Η Ευρώπη οφείλει να απορροφήσει τις μεταναστευτικές ροές».

Ο Ντε Λούκα είναι αυθόρμητος στον προφορικό λόγο. Είναι χαρακτηριστικό το επίμαχο σχόλιό του, ότι θα έπρεπε να σαμποταριστεί η σιδηροδρομική γραμμή TAV που καταστρέφει το περιβάλλον και διασπαθίζει το δημόσιο χρήμα. «Η πρώτη γλώσσα μου είναι τα Ναπολιτάνικα, το νευρικό μου σύστημα είναι ναπολιτάνικο», παραδέχεται, «και όπως όλοι οι Ναπολιτάνοι, αντιδρώ μιλώντας πάντα σε μια οκτάβα πάνω από τον μέσο όρο».

Στον γραπτό λόγο, όμως, κεντάει. Οι σύντομες φράσεις του, που αναπτύσσονται σε μια ανάσα, ανοίγουν καίρια ζητήματα και ζωντανεύουν υποβλητικές εικόνες. Ολα ξεκίνησαν, γράφει στα Ψάρια…, από τη μοναχική μανία του να λύνει σταυρόλεξα, τα οποία λειτούργησαν τελικά σαν «μηχανουργείο για τη γλώσσα» του.

«Τα σταυρόλεξα και οι γρίφοι είναι ένα καλό σχολείο για τη συγγραφή. Εξασκούν την ακρίβεια της λέξης που πρέπει να αντιστοιχεί στο ζητούμενο του ορισμού. Αποκλείουν τις παρεμφερείς λέξεις, και ο αποκλεισμός είναι ένα μεγάλο μέρος από το λεξιλόγιο όποιου γράφει ιστορίες…»

Οσο για τα μελανά γυρίσματα στην Ιστορία του καιρού μας, είναι κάθετος στο «Obs»: «Το Εθνικό Μέτωπο στη Γαλλία, όπως και τα άλλα εθνικιστικά κινήματα στην Ευρώπη, είναι σαν τη σαβούρα που βάζουμε στον πάτο των καραβιών. Μπορεί να επιβραδύνει την ταχύτητά τους αλλά δεν μπορεί να αναστρέψει την πορεία τους».