Η εφηβεία σαν αλγόριθμος σε πλατφόρμα

Το ‘φερε η τύχη. Την περασμένη εβδομάδα συμμετείχα ως ακροατής και συνομιλητής στη διημερίδα «Παιδιά και έφηβοι σε κρίση», που διοργάνωσε στην Κύμη Ευβοίας το επιχώριο Φεστιβάλ «Της Τέχνης τα Ιάματα». Ενα παράδοξο φεστιβάλ. Κατ’ αρχάς, η ίδια η ύπαρξη ενός φεστιβάλ υψηλών προδιαγραφών σε μια μικρή πόλη ακούγεται αλλόκοτα, είναι σχεδόν σκάνδαλο στη σημερινή Ελλάδα. Δεύτερον, η «παράδοξη» στοχοθεσία του φεστιβάλ, να είναι ταυτοχρόνως υψηλό και λαϊκό, να καταδεικνύει την ιαματική και μεταμορφωτική δύναμη της τέχνης, σε όλες της τις μορφές. Τρίτον, ο «παράδοξος» στόχος της διαρκούς ενεργού εμπλοκής της τοπικής κοινωνίας.

Υστατη, κορυφαία παραδοξότητα για την παρούσα περίσταση: το θέμα της διημερίδας, «Παιδιά και έφηβοι σε κρίση». Σε μια χώρα σε πολύπλευρη κρίση, σε κοινωνική και δημογραφική κρίση, πώς μεγαλώνουν, πώς διαμορφώνονται οι νέοι άνθρωποι; Ποια είναι τα όρια της ιδιόμορφης ή και αποκλίνουσας συμπεριφοράς από την παραβατική; Πώς παρεμβαίνουν οι γονείς, οι δάσκαλοι, η πολιτεία; Τι είναι σχολική αγωγή και τι είναι γενική παιδεία; Υπάρχουν θεσμοί, υπάρχουν δομές, υπάρχουν μέριμνες;

Ακουσα με προσοχή μια πλειάδα καταπληκτικών επιστημόνων και επαγγελματιών, εκπαιδευτικών, ψυχολόγων, κοινωνικών λειτουργών, νομικών, σε ένα ευρύ φάσμα που ξεκινούσε από το πώς μιλάμε στα παιδιά και τους εφήβους, πώς τα ακούμε και πώς τα καθιστούμε ορατά και έφτανε στη σιωπή γύρω από την κακοποίηση ανηλίκων, αυτό το διαρκές τραύμα· έφτανε έως την παραβατικότητα των εφήβων και τις βίαιες συμπεριφορές στο σχολείο. Ακουσα με προσοχή, στοιχεία, συσσωρευμένη πείρα, γνώση. Εμεινα κατάπληκτος. Οχι μόνο με την έκταση, όσο με το αόρατο βάθος των προβλημάτων.

Πόλεμος χαμηλής έντασης

Στο ηλικίας ενός αιώνα σχολείο της φιλόξενης Κύμης, μες στο δάσος, πάνω από το Αιγαίο, ένιωσα ότι στα μισοπαρατημένα σχολεία και τις αγωνιώσες οικογένειες της τραυματισμένης Ελλάδας, σιγοκαίει ένας ακήρυκτος κοινωνικός πόλεμος, χαμηλής έντασης, βουβός, διαρκής.

Από τη μια πλευρά, απαράσκευοι αγχωμένοι γονείς, στριμωγμένα φτωχικά νοικοκυριά, κουρασμένοι καταφρονεμένοι δάσκαλοι, παιδιά φλογερά και ευάλωτα, τρυφερά και χαωμένα. Από την άλλη πλευρά, θεσμοί που δεν λειτουργούν, θεσμοί που υπολειτουργούν, θεσμοί που καταρρέουν, πρωτόκολλα που καταπατώνται συστηματικά, ο ατομικισμός που περιγελά τις κοινότητες, η πλουτοκρατία που περιφρονεί την παιδεία και την τέχνη, η διαρκής υφαρπαγή του δημόσιου χώρου και κάθε δημόσιου αγαθού, οι υπερεπιταχύνσεις της ψηφιακής επικοινωνίας, οι άνθρωποι που γίνονται avatar, τα συναισθήματα που γίνονται emoji, οι ρευστές προσωπικότητες που λειτουργούν σαν plugins σε συσκευές οργάνωσης βίου, πλατφόρμες που πάνω τους χτίζονται ή/και συνθλίβονται προσωπικότητες. Η ζωή σαν αλγόριθμος και πλατφόρμα.

Μονοπλάνα εφηβείας

Την Κυριακή το βράδυ είδα το «Adolescence», μίνι σειρά στη συνδρομητική πλατφόρμα. Τέσσερα πενηντάλεπτα επεισόδια, αρθρωμένα χρονολογικά, χωρίς φλας μπακ, μια αφήγηση γραμμική από την επιδερμίδα ώς το κόκαλο. Τέσσερα μονοπλάνα, με κάμερα στο χέρι, σαν λήψη ρεπορτάζ, με λαχανιασμένες ανάσες, με σιωπές που εγκυμονούν εκρήξεις, με ήχο που χαμηλώνει για ν’ ακουστούν τα ου φωνητά. Ερμηνείες πέτρινες, τανυσμένες, γυμνές, σαν σε ταινία του Μάικ Λι.

Το στόρι είναι απλό: Σ’ ένα πάρκινγκ, σε μια αστική no man’s land, γύρω από εκεί που αράζουν έφηβοι σκανάροντας στα κινητά τα Insta, τα ψηφιογλυφικά των emoticons, των stealthing και των shares, ένας 13χρονος έφηβος σκοτώνει μια συμμαθήτριά του. Oι πανταχού παρούσες κάμερες της αλγοριθμικής ζωής καταγράφουν το ανεξήγητο, το αλλόκοτο - που δεν είναι αλλόκοτο, άπαξ και ο αμήχανος πατέρας αστυνομικός διαβεί το κατώφλι του σχολείου-ξενιστή των εφήβων στη μικροαστική-λαϊκή γειτονιά. Το σχολείο είναι πεδίο μάχης. Ο γιος του αστυνομικού, αποξενωμένος από τον πατέρα και θύμα μπούλινγκ, δίνει βιαστικά μερικά κλειδιά για την ανάγνωση του πεδίου μάχης. Ρατσισμός, άγουρη αφυπνιζόμενη σεξουαλικότητα, ταξικότητες, βία, ψευτοθεωρίες του συρμού, δάσκαλοι που δεν μπορούν να επηρεάσουν ή να επιβληθούν, ανιαρά μαθήματα· και παντού δικτύωση, διαμεσολάβηση, πλατφόρμες, σημάνσεις και καφρίλες, κανιβαλισμοί και απορρίψεις.

«Δεν μπόρεσα»

Ο αλλόκοτος φόνος στο πάρκινγκ υποστασιώνει σε ένα βιντεοσκοπημένο CCTV στιγμιότυπο όλη τη συμβολική βία του εφηβικού πλήθους, που διαχέεται αφελής, αυτοπολλαπλασιαζόμενη, καταρρακτώδης εντός του υπεραισθητού Insta.

Κι ύστερα η βία της διερώτησης: Τι δεν πήγε καλά; Ποιος φταίει; Ο πατέρας λέει «συγγνώμη, δεν μπόρεσα», η ψυχολόγος καταρρέει, ο έφηβος δίνει τη μόνη πειστική εξήγηση: Κανείς δεν με βλέπει, δεν με ακούει, δεν ξέρει αν υπάρχω.

Εύκολα θα λέγαμε, ήταν η κακιά η ώρα. Το τυχαίο. Ή το σύστημα. Εγώ λέω, αυτό που βίωσα στην Κύμη, το κύτταρο και η φλογίτσα, η συνομιλία, η συμμετοχή, η αναφορά στην κοινότητα μπορούν να σώσουν ζωές παιδιών, ζωές γονιών, ίσως και τούτη την τραυματισμένη μας κοινωνία, των βουβών και των αόρατων.