Η ολοζώντανη σκέψη ενός ενεργού διανοούμενου της Αριστεράς

Κάπου στην άκρη της σκηνής με τα μουσικά όργανα κρεμόταν μια παλαιστινιακή σημαία. Στο κέντρο, στο πανί των προβολών, εναλλάσσονταν φωτογραφίες του Περικλή Κοροβέση. Τα ντοκουμέντα που προβλήθηκαν ανατριχιαστικά: η κινηματογραφική μεταφορά (από τη μικρού μήκους ταινία «401» που γύρισε στη Σουηδία το 1970 ο Μαθιός Γιαμαλάκης) του σκέλους των βασανιστηρίων στο στρατιωτικό νοσοκομείο έτσι όπως καταγράφονταν στους «Ανθρωποφύλακες», το βιβλίο-μαρτυρία του που συντέλεσε στην αποπομπή τής υπό δικτατορική κατάληψη Ελλάδας από το Συμβούλιο της Ευρώπης. Η ολιγόλεπτη συνέντευξη στα γαλλικά τού, 30χρονου τότε, Περικλή στη Γαλλίδα σκηνοθέτρια Ανιές Βαρντά για το αντιχουντικό ντοκιμαντέρ της «Nausicaa». Η σπασμένη φωνή της συντρόφου του Μαρίας Κατεργάρη όταν διάβαζε τον μεταφρασμένο στα ελληνικά λόγο του από αυτή τη συνέντευξη. Τα λόγια των εκπροσώπων της συλλογικότητας, οι επιλογές των τραγουδιών που ερμήνευσε η Μάρθα Φριντζήλα με τους Kubara Project, η δωρική φωνή της Φωτεινής Βελεσιώτου στα ρεμπέτικα που τόσο αγαπούσε. Κι ακόμα η ερμηνεία από τους Γεωργία Δρακάκη και Αγγελο Φωτόπουλο (στην κιθάρα) του ποιήματος του Περικλή «Σκέφτομαι τα κορίτσια» σε μελοποίηση Νίκου Χατζηελευθερίου και η Αννα-Μαρία Λοΐζου να τραγουδά την αντιφασιστική «Ερώτηση κρίσεως» του Θανάση Παπακωνσταντίνου.

Ποιος ήταν όμως ο λόγος που το κηποθέατρο της Νίκαιας γέμισε το βράδυ της Τετάρτης 25 Σεπτεμβρίου, ένα βράδυ μιας καθημερινής μέρας; Ποιος λόγος έφερε όλο αυτόν τον κόσμο στο 5ο Αντιφασιστικό Φεστιβάλ της ομάδας «Φυσάει Κόντρα» με τιμώμενο πρόσωπο τον Περικλή; Ηταν μόνο ότι μας λείπει ο λόγος του, διεισδυτικός μέχρι το μεδούλι και γι’ αυτόν τον λόγο τόσο βαθιά ανατρεπτικός; Μήπως επειδή εκείνος ήταν όχι μόνο στα λόγια αλλά και στις πράξεις ένας «φύλακας της ανθρωπιάς», όπως τον είχε αποχαιρετήσει πρωτοσέλιδα πριν από τέσσερα χρόνια η «Εφημερίδα των Συντακτών»; Και πώς αυτός, ένας άνθρωπος στο κέντρο του περιθωρίου, που δεν χαρίστηκε ούτε στην κυβερνώσα Αριστερά, κατάφερε να συσπειρώσει σε αυτή την εκδήλωση διάφορες συνιστώσες ενός ενεργού αντιστασιακού μετώπου στις σημερινές προκλήσεις;

«Γιατί τιμούμε σήμερα τον Περικλή; Επειδή είναι ένα ιστορικό πρόσωπο» επιχείρησε μια ερμηνεία ο επιμελητής της έκδοσης του πρώτου τόμου από τα «Απαντά» του, ο ψυχαναλυτής Νίκος Παπαχριστόπουλος, παρουσιάζοντας το επίτομο περιεχόμενο με την πεζογραφία και τα θεατρικά έργα του Κοροβέση, το οποίο μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Opportuna».

Και ο δημοσιογράφος Δημήτρης Ψαρράς τοποθέτησε αυτόν τον ιστορικό άνθρωπο σ’ ένα κοινωνικό και πολιτικό ιστορικό πλαίσιο αναφοράς με τη συγκίνηση που ένα μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής του Πολυτεχνείου το 1973 μιλάει για τον ήρωά του. Μίλησε για το προσωπικό σημάδι που άφησε ο Κοροβέσης σε αυτήν την εποχή, την αντιηρωική όσο και αιρετική παρουσία του που συνδύαζε μοναδικά την προσωπική πρωτοβουλία με τη συλλογική δράση, το κουράγιο του να αντιμετωπίσει τους βασανιστές του καταθέτοντας την προσωπική του μαρτυρία στη διεθνή κοινότητα, που τον κατέστησαν σύμβολο του αγώνα για ελευθερία, για δικαιοσύνη, για ανθρωπιά, την πίστη του στους ανίσχυρους ανθρώπους, στους πολλούς που αν ενωθούν μπορεί να γίνουν ανίκητοι.

Εξέθεσε και τους θριάμβους του κατά των βασανιστών –όταν ο δικτάτορας έδινε συνεντεύξεις Τύπου για να αποκρούσει τις διαστάσεις που είχε λάβει το θάρρος του Περικλή να εκθέσει τα πεπραγμένα τους, συνεντεύξεις το περιεχόμενο των οποίων όμως ο Παπαδόπουλος δεν συμπεριέλαβε στο βιβλίο με τους λόγους του το 1969.

Ομως η Ετήσια Εκδοση του Συμβουλίου της Ευρώπης για τη Σύμβαση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της ίδιας χρονιάς, αφιερωμένη στην ελληνική υπόθεση, στοιχειοθετώντας την πρόταση εκδίωξης του δικτατορικού καθεστώτος από το Συμβούλιο της Ευρώπης με την κατηγορία της παραβίασης της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα από το καθεστώς της χούντας, περιλαμβάνει σε ειδικό κεφάλαιο 18 σελίδων τη μαρτυρία του Περικλή για τα βασανιστήρια που υπέστη για την αντιδικτατορική του δράση τον Οκτώβριο του 1967.

Ο Δημήτρης Ψαρράς μίλησε για το ντοκουμέντο του, τους «Ανθρωποφύλακες», αντιμετωπίζοντάς το και ως κείμενο μεγάλης λογοτεχνικής αξίας. Και επισήμανε το γεγονός ότι η μαρτυρία του Κοροβέση είναι τόσο σημαντική, ώστε συμπεριλήφθηκε το 2007 -μαζί με κείμενα του Φουκό, του Βολτέρου, του Μπεκαρία, του Σολζενίτσιν, της Αρεντ, του Φανόν, του Βιντάλ-Νακέ και πολλών άλλων, στον τόμο που επιμελήθηκε ο τότε διευθυντής της Διεθνούς Αμνηστίας στις ΗΠΑ, Ουίλιαμ Σουλτς, αποτυπώνοντας το Φαινόμενο των Βασανιστηρίων.

Υπογράμμισε επίσης ο Ψαρράς το γεγονός ότι οι «μηχανισμοί του ελληνικού βαθέος κράτους και οι ξένες υπηρεσίες που σχετίζονται μ’ αυτό δεν συγχώρεσαν ποτέ τον Κοροβέση για το χουνέρι που τους έκανε το 1969» και «είκοσι χρόνια αργότερα ζήσαμε την απόπειρά τους να τον εκδικηθούν, προβάλλοντάς τον ως δολοφόνο τρομοκράτη! Ηταν την επομένη της δολοφονίας του Παύλου Μπακογιάννη από τη «17 Νοέμβρη», όταν η εφημερίδα “Εθνος” πρόβαλε στο πρωτοσέλιδό της την είδηση ότι γνωρίζει το όνομα του δολοφόνου και υποσχόταν “συγκλονιστικές αποκαλύψεις σε λίγες μέρες” (27.9.1989)». Αναφερόταν βέβαια στο πρωτοσέλιδο «Ιδού ο δολοφόνος» και στο ρεπορτάζ που υπέγραφε η Αγγελική Νικολούλη «φωτογραφίζοντας» τον Περικλή ως αρχιτρομοκράτη, αφού μιλούσε για τον «ηθοποιό και συγγραφέα» που «κινείται μεταξύ Σουηδίας και Ελλάδας» κ.ά.

Τον Περικλή που ακόμα και τη σκληρότερη περίοδο της χουντικής τυραννίας, όταν η ένοπλη αντίσταση φάνταζε σαν λύση ακόμα και σε επιφανή στελέχη του Κέντρου και της Αριστεράς, αρθρογραφούσε αποδίδοντας την τρομοκρατική πρακτική στη Δεξιά «που προνόμιό της είναι τα πραξικοπήματα. Μια ένοπλη μειοψηφία προσπαθεί με τη δύναμη των όπλων να επιβληθεί στη μάζα, σαν σωτήρας», όπως έγραφε. Και αποφαινόταν: «Η βία ποτέ δεν διέπρεψε σαν δάσκαλος, παρά μόνο σε μια περίπτωση: Στην εκγύμναση αγρίων θηρίων στα τσίρκα. Αλλά αυτό δεν είναι παιδαγωγική μέθοδος για τις επαναστατικές μάζες» (περιοδικό «Επανάσταση», τ. 7, 1970 ψευδώνυμο «Αρτέμης Θαλασσινός»).

Η πολύτιμη σκέψη του Κοροβέση στη σημερινή πραγματικότητα

Γιατί όμως ο συγγραφέας των «Ανθρωποφυλάκων» παραμένει, δυστυχώς, επίκαιρος; Μα γιατί γίνονται βασανιστήρια: από τον θάνατο μετανάστη -την ίδια βδομάδα που έγινε η εκδήλωση- στο αμαρτωλό αστυνομικό τμήμα του Αγίου Παντελεήμονα μέχρι τις παράπλευρες απώλειες κάθε διαδήλωσης που οι κρατούντες έχουν κάθε λόγο να συνθλίβουν. Ο Δημήτρης Ψαρράς έδωσε την έκταση του φαινομένου στην πολιτισμένη δημοκρατική Δύση που παγκοσμιοποίησε τα βασανιστήρια ως μέσο στη δράση κατά της τρομοκρατίας, αλλά και στη χώρα μας με τις ανορθόδοξες μεθόδους που χρησιμοποιήθηκαν κατά του «εσωτερικού εχθρού» το καλοκαίρι του 2002 από τον τότε και σημερινό υπουργό Δημόσιας Τάξης.

Ομως μίλησε και για το χειρότερο: «Ζούμε μια περίοδο εξοικείωσης με τη σαδιστική πλευρά των βασανιστηρίων ως λαϊκό θέαμα, κάτι που νομίζαμε ότι είχε αρχίσει να εξαλείφεται από την περίοδο του Μεσαίωνα. Το λεγόμενο “torture porn”, η πορνογραφία των βασανιστηρίων, έχει εξαπλωθεί στον κινηματογράφο και την τηλεόραση, ενώ υπάρχουν δημοφιλείς τηλεοπτικές σειρές, όπως το “Blacklist” ή το “Homeland”, στις οποίες παρουσιάζονται οι βασανιστές ως θετικοί ήρωες, χωρίς να συγκαλύπτεται καθόλου η απανθρωπιά της συμπεριφοράς τους».

Ακούγοντάς τον ο νους μας έφερε τις εικόνες από την άγρια βία των ανηλίκων κατά των συνομηλίκων τους σε αυτόν τον κοινωνικό πόλεμο που μαίνεται στην καρδιά της κοινωνίας μας και αφορά το μέλλον αυτής της χώρας.

Ομως ό,τι κρατήσαμε σαν φυλαχτό από αυτήν την εκδήλωση είναι τα λόγια του ίδιου του Περικλή από τη συνέντευξή του στην Ανιές Βαρντά, όπως τα διάβασε μεταφρασμένα στα ελληνικά η σύντροφός του. Είναι σε αυτή τη συνέντευξη, όταν ο Περικλής είναι 30 ετών, που λέει ότι έγινε «συγγραφέας για πολιτικούς λόγους» κι ότι προτιμά να είναι απλά «ένας ανώνυμος που συνελήφθη στις 8 Οκτωβρίου 1967. Και μετά από αρκετούς μήνες φυλακής και βασανιστηρίων, αποφυλακίστηκα τον Μάρτιο του 1968» μιας και η περίπτωσή του δεν είναι μοναδική, «Απέδρασα από τη φυλακή που αποκαλείται Ελλάδα, με έναν μοναδικό σκοπό: Να καταθέσω. Είμαι ένας από τους 10.000 που έφυγαν από την Ελλάδα μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα. Η περίπτωσή μου δεν είναι μοναδική. Η ιστορία μου επαναλαμβάνεται μονότονα, σε καθημερινή βάση».

Είναι σε αυτή τη συνέντευξη που ο ίδιος δίνει τον ορισμό των βασανιστηρίων: «Οι άνθρωποι φαίνεται να ξεχνούν ότι τα βασανιστήρια είναι απλώς πολιτική, με μια άλλη μορφή. Τα βασανιστήρια δεν είναι τίποτε άλλο από την επέκταση της υπάρχουσας κοινωνικής καταπίεσης». Και καταλήγει τότε, το 1970, με το πιο σύγχρονο αίτημα που θα μπορούσε κανείς να φανταστεί, ως απάντηση στο γιατί του αφιερώθηκε ένα αντιφασιστικό φεστιβάλ, στο γιατί δηλαδή είναι επίκαιρος ο αντιφασιστικός αγώνας: «Ο φασισμός στην Ελλάδα πρέπει να καταπολεμηθεί μέσω της καταστροφής του μηχανισμού που παράγει τον ευρωπαϊκό φασισμό. Είναι η μόνη βοήθεια στην οποία εμείς οι Ελληνες πιστεύουμε. Είναι η μόνη βοήθεια στην οποία εμείς οι Ελληνες πιστεύουμε. Είναι η μόνη βοήθεια στην οποία εμείς οι Ελληνες πιστεύουμε...».