Από το προϊστορικό Ακρωτήρι στο σήμερα

Στον ίδιο τόπο που οι άνθρωποι δημιουργούσαν υψηλής αισθητικής αντικείμενα από πηλό παρουσιάζονται έργα κεραμικής του 21ου αιώνα αναδεικνύοντας την πορεία, τη διαχρονία, την εξέλιξη. Το Μουσείο Προϊστορικής Θήρας με τα εμβληματικά εκθέματα φιλοξενεί την 1η Μπιενάλε Σύγχρονης Κεραμικής Τέχνης στην Ελλάδα (Biennale of Contemporary Keramics - BCK) με τίτλο «Πηλού Αντηχήσεις: Μέσα Από Κρυμμένες Αφηγήσεις» σε επιμέλεια της καλλιτεχνικής διευθύντριάς της, κεραμίστριας Λουκίας Θωμοπούλου, των επιμελητριών σύγχρονης τέχνης Κωνσταντίνας Δασκαλαντωνάκη και Μαρίνας Φωκίδη, σε συνεπιμέλεια με την αρχαιολόγο Μάγια Ευσταθίου, έφορο Αρχαιοτήτων Σαντορίνης.

Παρουσιάζει 20 κεραμικά έργα καλλιτεχνών, δέκα από την Ελλάδα και δέκα από το εξωτερικό, και ξετυλίγει το δικό της αφήγημα της εξέλιξης του πηλού παράλληλα με τη μόνιμη έκθεση. Πρόκειται για έναν από τους ιδανικότερους χώρους για μια τέτοια συνομιλία, αφού το Μουσείο Προϊστορικής Θήρας στεγάζει και αναδεικνύει τα αριστουργήματα που ανασύρθηκαν σχεδόν αλώβητα από το Ακρωτήρι, το σημαντικότερο αστικό κέντρο του αιγαιακού κόσμου που θάφτηκε κάτω από τη λάβα του ηφαιστείου πριν από 3.600 χρόνια. Τα εκθέματα από την «Προϊστορική Πομπηία» είναι μοναδικά και διάσημα. Από τις περίφημες τοιχογραφίες-εξαιρετικά δείγματα της πρώτης ευρωπαϊκής ζωγραφικής, δηλαδή τη Νηοπομπή, τους Μπλε Πιθήκους, τις Κροκοσυλλέκτριες, τους νεαρούς Ψαράδες, τις Λατρεύτριες, μέχρι τα κεραμικά ευρήματα. Ολων των τύπων πήλινα αγγεία για καθημερινή χρήση και για θρησκευτικές τελετουργίες, από μικρούτσικα για αρώματα μέχρι τεράστιους πίθους για μεταφορά ή φύλαξη εμπορευμάτων, εργαλεία, ειδώλια, ακόμα και έπιπλα που άφησαν στα σπίτια τους οι κάτοικοι, μαρτυρούν τον κοσμοπολίτικο τρόπο ζωής στο Ακρωτήρι την περίοδο της ακμής του, τον 17ο αι. π.Χ., αλλά και τη μακρά και εξελισσόμενη πορεία της κεραμικής στον συγκεκριμένο τόπο, ο οποίος υπήρξε από τα σπουδαιότερα αστικά κέντρα και λιμάνια του Αιγαίου.

Η Μπιενάλε εγκαινιάστηκε στις αρχές Ιουνίου, θα διαρκέσει μέχρι τις 26 Οκτωβρίου και διοργανώνει παράλληλες εκθέσεις, δράσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα. Δύο μήνες μετά τα επίσημα εγκαίνια και την απονομή των βραβείων, αποτιμώντας την πορεία της έχει κερδίσει το διπλό στοίχημα αφενός να συνομιλήσει με το ευρύ κοινό και τους κεραμιστές της χώρας και της διεθνούς κοινότητας και αφετέρου να επιχειρήσει να βάλει την ελληνική κεραμική στον διεθνή χάρτη, να της δώσει ώθηση και βήμα εξωστρέφειας όπως οραματίστηκε για τον θεσμό η καλλιτεχνική διευθύντρια Λουκία Θωμοπούλου. Γιατί, παρά τη μακρά παράδοση, τα σπουδαία έργα του παρελθόντος, τους διακεκριμένους σύγχρονους κεραμιστές/ κεραμίστριες, ούτε θεσμούς και χώρους για κεραμική διαθέτουμε, ούτε σχολή κεραμικής λειτουργεί στην Ελλάδα όπως εύστοχα επισήμανε και ο κεραμίστας Ανδρέας Μάκαρης κατά την τελετή έναρξης όπου παρέλαβε το ένα εκ των δύο τιμητικών βραβείων. Το άλλο απονεμήθηκε στη σπουδαία κεραμίστρια Ελένη Βερναδάκη.

Αυτό το τεράστιο κενό από άποψη θεσμών στοχεύει να καλύψει η Μπιενάλε, που θα είναι περιπλανώμενη. Κάθε δύο χρόνια θα ταξιδεύει, θα αγκυροβολεί και θα παρουσιάζεται σε καινούργιο χώρο.

«Επιλέξαμε η Μπιενάλε να μεταφέρεται ώστε να αντλούμε έμπνευση κάθε φορά από διαφορετικό τόπο, να δημιουργούμε ένα καινούργιο πολιτιστικό κοινό και να βλέπουμε τον τόπο μέσα από τα μάτια της σύγχρονης κεραμικής» λέει στις «Νησίδες» η Λουκία Θωμοπούλου. Κεραμίστρια είναι η γυναίκα που οραματίστηκε τον θεσμό, δούλεψε σκληρά και μεθοδικά, συγκέντρωσε γύρω από το εγχείρημα προσωπικότητες από την Ελλάδα και το εξωτερικό και τελικά κατάφερε να γίνει το όραμα πραγματικότητα μαζί με τους συνεργάτες της από το πεδίο της σύγχρονης τέχνης αλλά και τους αρχαιολόγους από το Μουσείο Προϊστορικής Θήρας. «Ξεκινήσαμε από τη Σαντορίνη διότι διαθέτει το «διαμάντι», το Ακρωτήρι, παρότι δυστυχώς είναι περισσότερο γνωστή για το ηλιοβασίλεμα και λιγότερο για τον σπουδαίο αρχαιολογικό χώρο όπου βρέθηκαν μεταξύ άλλων και χιλιάδες κεραμικά αντικείμενα. Θεωρήσαμε ότι ήταν ο ιδανικός προορισμός για να ξεκινήσουμε. Αποτίνουμε φόρο τιμής στο νησί, που παράλληλα διαθέτει υποδομές και εύκολη πρόσβαση για ένα τόσο μεγάλο εγχείρημα. Ευελπιστώ όμως ότι, όσο η διοργάνωση θα προχωρά και θα αποκτά μεγαλύτερη στήριξη, θα μας δοθεί η δυνατότητα να εξερευνήσουμε την πολιτιστική παράδοση και να στηρίξουμε πιο μικρά νησιά».

Οι διοργανωτές απηύθυναν ανοιχτή πρόσκληση για συμμετοχή σε καλλιτέχνες από την Ελλάδα και το εξωτερικό, οι οποίοι παρουσιάζουν έργα εμπνευσμένα από το Ακρωτήρι. Τελικά έλαβαν αριθμό-ρεκόρ για πρώτη διοργάνωση, περίπου 200 προτάσεις από όλα τα σημεία του κόσμου (Ευρώπη, Αμερική, Αργεντινή, Κορέα, Ιαπωνία κ.ά.), για να επιλεγούν από την κριτική επιτροπή μόλις τα 20. «Μας έδωσε μεγάλη χαρά η συμμετοχή. Διότι πολλά χρόνια τώρα υποστηρίζω ότι χρειάζεται η Ελλάδα μια Μπιενάλε Σύγχρονης Κεραμικής. Είναι κρίμα να βλέπουμε εκθέσεις κεραμικής σε όλο τον κόσμο εκτός από τη χώρα μας, που έχει τόσο πλούσια ιστορία και σημαντικούς σύγχρονους καλλιτέχνες» λέει η κ. Θωμοπούλου την οποία συναντήσαμε στη Σαντορίνη. Η ίδια ανέλαβε να μας δείξει ένα προς ένα τα σύγχρονα έργα που παρουσιάζονται στο Μουσείο Προϊστορικής Θήρας, αποκαλύπτοντας πτυχές και τεχνοτροπίες τους, να μας ξεναγήσει στην έκθεση στο Βιομηχανικό Μουσείο Τομάτας «Δ. Νομικός» και φυσικά στο Ακρωτήρι, όπου στον εξωτερικό χώρο εκτίθεται το μεγάλων διαστάσεων κεραμικό τής Amyel Garnaoui.

«Μαζί με τον Λάμπρο Παπανικολάου στόχος μας ήταν να δημιουργήσουμε έναν θεσμό ο οποίος θα αναδειχτεί σε διεθνές επίπεδο. Για αυτό απευθύναμε πρόσκληση να συμμετάσχουν στην κριτική επιτροπή προσωπικότητες από διαφορετικούς χώρους με διαφορετική ματιά» μας εξηγεί, καθώς μέλος είναι και η ίδια. «Ετσι ο Ντέιβιντ Τζόουνς, κεραμίστας και θεωρητικός, μέλος του International Association of Ceramics, και η Θεοδώρα Χωραφά, την οποία θαυμάζω, είναι οι κεραμιστές που έχουν την τεχνογνωσία και την εμπειρία στο υλικό. Η Μαρίνα Φωκίδη θεωρώ ότι είναι μία από τις πιο αναγνωρισμένες επιμελήτριες σύγχρονης τέχνης σε διεθνές επίπεδο. Η Κωνσταντίνα Δασκαλαντωνάκη και η Μαρέβα Μητσοτάκη είναι γυναίκες με βαθιά γνώση της ελληνικής χειροτεχνίας και εμπειρία στο ντιζάιν και τη σύγχρονη τέχνη. Η αρχαιολόγος Φραγκούλα Γεώρμα από την επιστημονική ομάδα ανασκαφής του Χρίστου Ντούμα έκανε τη νοηματική σύνδεση με τα αρχαία ευρήματα, ενώ ο Florian Daguet-Bresson, επιμελητής και ιδιοκτήτης γκαλερί, εκπροσωπεί τη γαλλική ματιά. Εξ αρχής ο στόχος ήταν να δημιουργήσουμε ένα πολυμορφικό αφήγημα με τα έργα που θα επιλεγούν. Να μην είναι αμιγώς κεραμικά, αλλά να έχουν κάποιο concept που αφορά τη σύγχρονη τέχνη. Μια σύνθεση, ποικιλομορφία καλλιτεχνών οι οποίοι είναι είτε κεραμιστές που δουλεύουν με τον πηλό και δημιουργούν εικαστικό έργο, είτε εικαστικοί καλλιτέχνες, ντιζάινερ που χρησιμοποιούν και τον πηλό για να εκφραστούν. Ηταν σημαντικό να υπάρχουν πολλές διαφορετικές ματιές και θεωρώ ότι το πετύχαμε». Για την απόφαση να επιλεγούν μόλις 20 έργα η Λουκία Θωμοπούλου εξηγεί: «Οφείλαμε να μην ενοχλήσουμε, να δώσουμε χώρο στη συνομιλία ανάμεσα στα έργα αλλά και σεβασμό στο μουσείο και τον επισκέπτη. Παράλληλα υπάρχει μεγάλη δυσκολία στη μεταφορά των έργων και υψηλά κόστη». Τα έργα παρουσιάζονται ευδιάκριτα, σύμφωνα με τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό του Αρι Πέτρου, σε βάσεις ή με σημάνσεις στο χρώμα της τερακότας, που είναι το πιο κλασικό χρώμα του πηλού. Ο τρόπος παρουσίασης υπογραμμίζει τη μη μονιμότητά τους στον χώρο και ενισχύει τον διάλογο με τις αρχαιότητες, από τις οποίες εξάλλου εμπνεύστηκαν οι καλλιτέχνες.

«Με την άδεια της ΕΦΑ Κυκλάδων και του κ. Αθανανασούλη αλλά και με την πολύ μεγάλη στήριξη της Μάγιας Ευσταθίου καταφέραμε να φτάσουμε στο σήμερα. Ηταν τολμηρό εγχείρημα γιατί το μουσείο δεν έχει ανοίξει τις πόρτες του σε άλλη έκθεση σύγχρονης τέχνης. Υπήρχε άγχος από όλες τις κατευθύνσεις και χαίρομαι πολύ γιατί πραγματικά όταν στήθηκε η έκθεση όλοι νιώσαμε τεράστια χαρά και αγαλλίαση. Η ευθύνη -μου και μας- ήταν μεγάλη» λέει η καλλιτεχνική διευθύντρια και μετά από δύο μήνες λειτουργίας δηλώνει «απολύτως ικανοποιημένη από αυτά που έχω δει και λαμβάνω. Τα σχόλια που έχω διαβάσει από την κεραμική κοινότητα, όσα άκουσα από τους καλλιτέχνες που επισκέφτηκαν την έκθεση, από τους πολίτες που είχα την ευκαιρία να δω στις πολλές ξεναγήσεις που διοργανώσαμε μου προσέδωσαν χαρά, συγκίνηση και υπερηφάνεια. Η ημέρα των εγκαινίων ήταν πολύ σημαντική για εμένα. Γιατί το όραμα έγινε έκθεση».

Η έφορος και αρχαιολόγος του μουσείου, Μάγια Ευσταθίου, την οποία είχαμε τη χαρά να ακούσουμε να ξεναγεί στα μόνιμα εκθέματα, μας εξήγησε ότι η συνεργασία με τη Λουκία Θωμοπούλου ξεκίνησε πριν από έναν χρόνο περίπου, όταν η δεύτερη υπέβαλε το αίτημα για την παραχώρηση του μουσείου. «Δεν υπάρχει πιο δύσκολο από το να στήσεις μια έκθεση μέσα σε μια υπάρχουσα. Σ’ έναν άδειο χώρο μπορείς να στήσεις τα έργα να μιλούν όπως τα έχεις αντιληφθεί, όταν όμως μπαίνεις σε έναν χώρο που υπάρχει μια έκθεση, πρέπει να τη σεβαστείς» λέει η κ. Ευσταθίου. « Το πρώτο στήσιμο έγινε σε χρόνο- ρεκόρ από τις δυο μας. Μας το ζήτησε το ΚΑΣ προκειμένου να έχει την εικόνα της μουσειογραφικής μελέτης. Καταθέσαμε την πρόταση, πήρε θετική γνωμοδότηση, οπότε προχωρήσαμε».

Από την πλευρά της η Λουκία Θωμοπούλου συμπλήρωσε: «Κάναμε πολλά ραντεβού με την ομάδα σχεδιασμού, τον αρχιτέκτονα, τις επιμελήτριες. Ατέλειωτες συζητήσεις για να λύσουμε επί τόπου ζητήματα, πολλές ώρες καθισμένοι στο πάτωμα, σε καρέκλες, σε σκαμπό συζητούσαμε, συμφωνούσαμε, προχωρούσαμε».

Η 1η Biennale of Contemporary Keramics (BCK) αλλάζει το «Ceramics», όπως αποδίδεται στα αγγλικά, και αντικαθιστά το πρώτο γράμμα του με το «Κ» για να συνδεθεί με τον «Κέραμο», τον μυθικό γιο του Διόνυσου και της Αριάδνης, εφευρέτη της κεραμικής τέχνης. Το Μουσείο Προϊστορικής Θήρας είναι η φυσική προέκταση του αρχαιολογικού χώρου που αποκαλύφθηκε σταδιακά. Η συστηματική ανασκαφή ξεκίνησε το 1967 από τον αείμνηστο καθηγητή Σπύρο Μαρινάτο, η σκαπάνη του οποίου αποκάλυψε τον οικισμό του Ακρωτηρίου, έναν από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας και διεθνώς. Ανέσκαψε τον χώρο μέχρι τον θάνατό του, το 1976, οπότε ανέλαβε διευθυντής της ανασκαφής ο αρχαιολόγος Χρίστος Ντούμας, επίτιμος καθηγητής του ΕΚΠΑ.

♦ Οι καλλιτέχνες που συμμετέχουν είναι οι Γιώργος Βαβάτσης, Helena Boddenberg, Μίρκα Δραπανιώτου, Ule Ewelt, Ion Fukazawa, Amyel Garnaoui, Εm Ιrvin, Ιωσηφίνα Κοσμά, Κωνσταντίνος Λαδιανός, Simon Manoha, Ναταλία Μαντά, Στέλλα Μπαρακλιανού, Aylin Önen, Αγγελική Παπαδοπούλου, Desa Philippi, Yoav Reches, Νίκος Σεπετζόγλου, Θεόκλητος Τριανταφυλλίδης, Χρήστος Τσουμπλέκας, Yena Young.

Η κριτική επιτροπή απέμεινε τα τρία πρώτα βραβεία της διοργάνωσης:

A’ Βραβείο στον Γιώργο Βαβάτση για το έργο «Incision».

B’ Βραβείο Εm Ιrvin για το έργο «weight (limit of excavation)».

Γ’ Βραβείο στην Ule Ewelt για το έργο «Θηρίον».

♦ «Πηλού Αντηχήσεις: Μέσα Aπό Kρυμμένες Αφηγήσεις». Μουσείο Προϊστορικής Θήρας, Φηρά. Διάρκεια έως 26/10/2024.

♦ Αίθουσα περιοδικών εκθέσεων Βιομηχανικό Μουσείο Τομάτας «Δ. Νομικός». «Οραματιστές του χθες, Δάσκαλοι του σήμερα. Η γενιά του 50» και «Η Ελληνική Κεραμική στο σήμερα». Επιμέλεια: Γιώργος Βαβάτσης. Εως 24 Αυγούστου.