Οταν η Ζοζεφίν Μπέικερ έφτασε στην Αθήνα

Η «μαύρη Αφροδίτη», που κατά τον Μεσοπόλεμο κατέκτησε με την τέχνη της την Ευρώπη, έλαμψε στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου με την αντιστασιακή δράση της και μεταπολεμικά με τον αγώνα της κατά των φυλετικών διακρίσεων.

Πρόκειται για την πολυτάλαντη Ζοζεφίν Μπέικερ (Josephine Baker), που παρασημοφορήθηκε από τον γαλλικό στρατό και της απονεμήθηκε από τον πρόεδρο της Γαλλίας, στρατηγό Σαρλ Ντε Γκολ, ο τίτλος του Ιππότη της Λεγεώνας της Τιμής, ενώ σχεδόν μισό αιώνα μετά τον θάνατό της έγινε η πρώτη έγχρωμη γυναίκα η οποία μπήκε στο Πάνθεον, στο μαυσωλείο των εξαιρετικών ιστορικών προσωπικοτήτων της Γαλλίας.

Η Μπέικερ γεννήθηκε το 1906 στο Σεντ Λούις του Μιζούρι των ΗΠΑ, όπου έκανε τα πρώτα καλλιτεχνικά βήματά της, αλλά η καριέρα της απογειώθηκε όταν εμφανίστηκε το 1925 στο Παρίσι.

Εννέα χρόνια αργότερα, το «μαύρο αστέρι» ή η «μαύρη Αφροδίτη», όπως τη χαρακτήριζαν οι ευρωπαϊκές εφημερίδες, είχε κατακτήσει την Ευρώπη και «θάμπωνε» και την αθηναϊκή κοινωνία στη μοναδική επίσκεψή της στη χώρα μας.

Ο θαυμασμός του κόσμου εκδηλώθηκε το πρωί της 1ης Φεβρουαρίου 1934 στον Πειραιά, όταν έδεσε το ατμόπλοιο «Βασιλεύς Κάρολος», με το οποίο ερχόταν η Ζοζεφίν από την Κωνσταντινούπολη.

Στην κεντρική προβλήτα της Τρούμπας, όπως έγραφαν οι εφημερίδες, υπήρχε «ανθρωποπλημμύρα» από θαυμαστές και περίεργους, άνδρες, γυναίκες και παιδιά. Μάλιστα, κάποια στιγμή υποχώρησαν τα κιγκλιδώματα και κάποιοι κινδύνεψαν να πέσουν στη θάλασσα.

Μπροστά σε αυτή την κατάσταση καθυστέρησε να κατέβει η Μπέικερ από το πλοίο. Ομως, όταν αποβιβάστηκε «συνεθλίβη μεταξύ του πλήθους το οποίον ασφυκτικώς συνωθείτο επί της προκυμαίας», όπως έγραφε η πειραϊκή εφημερίδα «Χρονογράφος».

Η ίδια εικόνα και στην Αθήνα. Πλήθος κόσμου έξω από το ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρετανία», όπου κατέλυσε η Ζοζεφίν και το συγκρότημά της, μια 16μελής ορχήστρα που ονομαζόταν «Μπέικερ Τζαζ», ο χορευτής και πρώην άνδρας της, Πεπίτο, τρεις τραγουδιστές και ένας ηθοποιός.

«Πανζουρλισμός σωστός που αποδεικνύει μια φορά ακόμη το παραλήρημα των Αθηναίων για τους αστέρας, είτε λευκοί είτε μαύροι είτε κόκκινοι ή κίτρινοι τύχη να είναι», έγραφε η εφημερίδα «Ακρόπολις» (φ. 2.2.1934) τονίζοντας την αντιρατσιστική συμπεριφορά των Ελλήνων.

Η επισήμανση δεν ήταν χωρίς σημασία, καθώς πέντε μέρες νωρίτερα η ίδια εφημερίδα είχε αναδημοσιεύσει συνέντευξη της καλλιτέχνιδας σε Γάλλο δημοσιογράφο, στην οποία είχε αναφέρει βιώματά της από ρατσιστικές συμπεριφορές.

«Ο κόσμος νομίζει πως τώρα μόλις έχω βγει από το παρθένο δάσος. Νομίζω πως σε κάποια γωνιά του χωριού -στην Ολλανδία και αλλού- θα μπορούσαν να μου προσφέρουν για γλύκισμα κοπανισμένα γυαλιά… (…) Και παντού οι ίδιες προκαταλήψεις. Ξεύρετε ότι στο Παρίσι με επέταξαν έξω από ένα ξενοδοχείο, γιατί οι Αμερικανοί πελάται του δεν ήθελαν να κοιμηθούν κάτω από την ίδια στέγη με μια μαύρη γυναίκα», είχε πει η ίδια.

Να πούμε ότι το πατρικό όνομα της Ζοζεφίν ήταν Φρίντα Ζοζεφίν ΜακΝτόναλντ (Freda Josephine McDonald). Από μικρή εργαζόταν ως οικιακή βοηθός σε οικογένειες λευκών στο Σεντ Λιούις και σε ηλικία 12 χρόνων σταμάτησε το σχολείο για να εργαστεί ως σερβιτόρα.

Τρία χρόνια αργότερα έκανε έναν σύντομο γάμο με τον Γουίλι Μπέικερ, από τον οποίο χώρισε αλλά κράτησε για πάντα το επώνυμό του, και άρχισε να συμμετέχει σε μια ομάδα καλλιτεχνών δίνοντας παραστάσεις δρόμου και χορεύοντας σε μικρά κλαμπ.

Ολα αυτά έμειναν πίσω μετά την εγκατάστασή της στο Παρίσι, όπου δεν άργησε να εμφανιστεί στο ιστορικό Θέατρο των Ηλυσίων Πεδίων και να κερδίσει τον θαυμασμό με τον ερωτικό «άγριο χορό» της, φορώντας μια κοντή φούστα με χειροποίητες μπανάνες και ένα κολιέ με χάντρες.

Στην Αθήνα οι εμφανίσεις της στο κατάμεστο κινηματοθέατρο «Παλλάς» εντυπωσίασαν.

«Εις τα περίφημα ενθουσιαστικά τραγούδια της, η Ζοζεφίν Μπέικερ υπερήρεσε, οι δε εξωτικοί χοροί της, τα εξωφρενικά τσάρλεστον, αι κινήσεις ζώων, τας οποίας εκτελεί με μεγάλην τέχνην, οι ιδιότυποι μορφασμοί της, το κέφι της επροκάλουν θύελλαν χειροκροτημάτων», έγραφε η «Ακρόπολις».

Το 1936 επέστρεψε στις Ηνωμένες Πολιτείες για κάποιες εμφανίσεις. Ωστόσο, βρέθηκε ξανά αντιμέτωπη με εχθρική, ρατσιστική συμπεριφορά, για να επιστρέψει γρήγορα στη Γαλλία, όπου πήρε την υπηκοότητα και έκανε τον τρίτο γάμο (αργότερα θα κάνει έναν ακόμα).

Μετά την κατάληψη της Γαλλίας από τους Γερμανούς εντάχθηκε στην Αντίσταση παίρνοντας τον βαθμό του υπολοχαγού του γυναικείου βοηθητικού σώματος της γαλλικής αεροπορίας.

Συνήθως αναφέρεται ότι έδωσε παραστάσεις για την ψυχαγωγία συμμαχικών στρατευμάτων σε διάφορα μέρη.

Ωστόσο, αυτή ήταν μία πτυχή της δραστηριότητάς της. Η συμβολή της στην Αντίσταση ήταν πιο ουσιαστική, καθώς διέθετε το σπίτι της για να κρύβονται αντιστασιακοί και συγκέντρωνε χρήματα για την υποστήριξη όσων δραπετεύουν.

Παράλληλα, έδρασε ως κατάσκοπος στέλνοντας στο Λονδίνο μηνύματα και πληροφορίες γραμμένα με «αόρατο» μελάνι στις παρτιτούρες των τραγουδιών της, ακόμα και στα εσώρουχά της.

Μεταπολεμικά, η Μπέικερ, βραβευμένη και διάσημη, ταξίδεψε ξανά στις ΗΠΑ και αξιοποίησε τη φήμη της για να εναντιωθεί στους φυλετικούς διαχωρισμούς, επιβάλλοντας ως όρο στο συμβόλαιό της να επιτρέπεται πάντα σε έγχρωμους να παρακολουθούν το σόου της.

Το 1951 η Εθνική Ενωση για την Πρόοδο των Εγχρωμων Ατόμων (NAACP) τίμησε τον ηρωισμό της και κήρυξε την 20ή Μαΐου «Ημέρα Ζοζεφίν Μπέικερ» και το 1963 παρέλασε στο πλευρό του Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ, στην ιστορική «Πορεία στην Ουάσινγκτον», για να διαμαρτυρηθεί κατά του ρατσισμού.

Εξαιτίας της αντιρατσιστικής δράσης της δέχτηκε πολλές φορές απειλές από τη ρατσιστική ακροδεξιά οργάνωση στις ΗΠΑ Κου Κλουξ Κλαν, αλλά έκανε δημόσιες ανακοινώσεις πως δεν τους φοβόταν.

Μεταπολεμικά, η Ζοζεφίν υιοθέτησε 12 παιδιά, διαφόρων φυλετικών χαρακτηριστικών, δημιουργώντας μια μεγάλη οικογένεια, που την ονόμασε «Φυλή του Ουράνιου Τόξου». Για να ζήσει τα παιδιά της συνέχισε τις εμφανίσεις της στο Παρίσι μέχρι που, μετά από ένα θριαμβευτικό σόου, έπεσε σε κώμα και πέθανε στις 12 Απριλίου 1975, σε ηλικία 68 ετών.