Η πλούσια ιστορία της γης των Φαιάκων

Το Αρχαιολογικό Μουσείο Κέρκυρας με τα σπουδαία και πάμπολλα εκθέματα από την Παλαιολιθική Εποχή έως την ύστερη αρχαιότητα, τα οποία καταδεικνύουν την πλούσια ιστορία της γης των Φαιάκων, της Κορυφούς όπως ονομάστηκε το νησί κατά τους βυζαντινούς χρόνους, συστήνει στο κοινό ο νέος αφιερωματικός τόμος σε συγγραφή της αρχαιολόγου και προϊσταμένης της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κέρκυρας, Τένιας Ρηγάκου. Πρόκειται για τον 22ο της σειράς «Ο Κύκλος των Μουσείων» που εστιάζει σε αρχαιολογικά μουσεία της χώρας και αποτελεί εκδοτική πρωτοβουλία του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση, την οποία συνεχίζει για τέταρτη χρονιά η Lamda Development.

Στο επίκεντρο της νέας έκδοσης είναι η Κέρκυρα, η υλική και άυλη πολιτιστική κληρονομιά της, η φυσιογνωμία και η ιστορία της που διατρέχει όλες τις περιόδους και συστήνει ένα μοναδικό παλίμψηστο μέσα από αρχαιολογικούς χώρους, μνημεία, φρούρια, κτίρια υψηλής αρχιτεκτονικής που οδήγησαν το 2007 στην ένταξη της Παλαιάς Πόλης στα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.

Μέσα από αναλυτικά κείμενα και πλούσιο φωτογραφικό υλικό η έκδοση παρουσιάζει παλιά και νέα εκθέματα από το πρόσφατα ανακαινισμένο Αρχαιολογικό Μουσείο Κέρκυρας και το Μουσείο Παλαιόπολης - Mon Repos. Η επανέκθεση της μόνιμης συλλογής του Αρχαιολογικού Μουσείου, που εγκαινιάστηκε τον Μάρτιο του 2019, ακολουθεί σύγχρονες προδιαγραφές και αξιοποιεί την ψηφιακή τεχνολογία συστήνοντας για τους επισκέπτες «ένα ταξίδι γνωριμίας με τους θεούς, τους μύθους, τις ιδέες και τα έργα των ανθρώπων που έζησαν σ’ αυτόν τον τόπο, από την Παλαιολιθική Εποχή έως την ύστερη αρχαιότητα», όπως γράφει στην εισαγωγή της η Τένια Ρηγάκου. «Στο σταυροδρόμι των μεσογειακών πολιτισμών, το νησί διαδραμάτισε από πολύ νωρίς σημαντικό ρόλο στη διακίνηση ανθρώπων, αγαθών, ιδεών. Η ομώνυμη πόλη-κράτος, που αναπτύχθηκε στους αρχαϊκούς χρόνους, εξελίχθηκε σε ισχυρή ναυτική δύναμη που έλεγχε τον θαλάσσιο δρόμο από το Ιόνιο στην Αδριατική, από την Ελλάδα στη Μεγάλη Ελλάδα και επέκεινα».

Χάρη στη στρατηγική γεωγραφική της θέση, μεταξύ Ανατολής και Δύσης, η Κέρκυρα αποτέλεσε κατά τους ιστορικούς χρόνους την έδρα μιας ισχυρής και οικονομικά αυτάρκους πόλης, με αισθητή την παρουσία της στο έργο του Θουκυδίδη. Την εικόνα της αρχαίας Κέρκυρας ανασυνθέτουν τα σπουδαία μνημεία που έχει φέρει στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη, ανάμεσα στα οποία είναι ο δωρικός ναός του Καρδακίου στο Mon Repos, το αρχαϊκό κενοτάφιο του Μενεκράτη με τον επιβλητικό λέοντα και το σημαντικότερο όλων, το δυτικό αέτωμα του ναού της Αρτέμιδας με τη μορφή της φτερωτής Γοργούς, «ένα μοναδικό έργο της πρώιμης αρχαϊκής εποχής», όπως υπογραμμίζει η διευθύντρια της ΕΦΑ Κέρκυρας και συγγραφέας του τόμου. Ο ναός της Αρτέμιδας θεωρείται από τους αρχαιότερους ελληνικούς δωρικούς ναούς, η ανέγερσή του έγινε το διάστημα 590-570 π.Χ. και «σχετίζεται με την περίοδο της κυριαρχίας στην Κέρκυρα του τυράννου της Κορίνθου Περίανδρου. [...] Ο ναός αντιπροσωπεύει ένα από τα πρωιμότερα σωζόμενα παραδείγματα της αρχαϊκής αρχιτεκτονικής και πλαστικής, το οποίο αποδίδεται σε σημαντικό τοπικό εργαστήριο με έντονες επιρροές από την τέχνη της Κορίνθου».

Από τον αρχικό γλυπτό διάκοσμο διατηρείται το μεγαλύτερο μέρος του δυτικού αετώματος, όπου στο κέντρο απεικονίζεται η φτερωτή Γοργώ, «μορφή κολοσσική, φοβερή, δαιμονική, οφιοφόρος», με τα δύο παιδιά της, τον Πήγασο και τον Χρυσάορα, και πλαισιώνονται από δύο λεοντοπάνθηρες, μυθικά ζώα. Στα δύο άκρα του αετώματος εκτυλίσσονται σκηνές από την Τιτανομαχία. Αριστερά, ο αρχηγός των Τιτάνων απλώνει ικετευτικά το χέρι στον Ποσειδώνα που ετοιμάζεται να τον φονεύσει. Στο αριστερό άκρο κείτεται νεκρός Τιτάνας. Δεξιά, ο Δίας κραδαίνει κεραυνό εναντίον ενός Τιτάνα, ίσως του Ιαπετού.

Στην έβδομη ενότητα της έκδοσης «Λατρείες» παρουσιάζεται αναλυτικά το Ιερό της Αρτέμιδος μαζί με όλα τα Αρχαία Ιερά της νησιού, το Ηραίο, τον Υπαίθριο Ναό του Απόλλωνος Κορκυραίου και τον Δωρικό Ναό στο Καρδάκι και τα ευρήματά τους.

Η αφήγηση ξεκινάει με το πρώτο κεφάλαιο «Παλαιόπολη και Περιηγητές», στο οποίο γίνεται εκτενής αναφορά στους περιηγητές και χαρτογράφους που πέρασαν και απεικόνισαν την Κέρκυρα καθώς λόγω της γεωγραφικής της θέσης «αποτυπώνεται σε όλους τους χάρτες ανάμεσα στα κυριότερα νησιά της Μεσογείου».

Η ενότητα παρουσιάζει εξαιρετικούς, πολύχρωμους χειρόγραφους χάρτες που απεικονίζουν το νησί και δίνουν πολύτιμες πληροφορίες για την εποχή που δημιουργήθηκαν. Η συγγραφέας υπογραμμίζει ότι το νησί «αποτελούσε τον πρώτο σταθμό σε ελληνικό έδαφος κατά τα ταξίδια από τη Δύση προς τους Αγίους Τόπους».

Ανάμεσά τους ήταν και ο Δομινικανός μοναχός Felix Faber από τη Ζυρίχη, ο οποίος «επισκέφτηκε την Κέρκυρα δύο φορές, το 1480 και το 1483-1484, κατά το προσκυνηματικό ταξίδι του προς τους Αγίους Τόπους. [...] Η αναφορά του Faber στο μυθολογικό παρελθόν και στην προέλευση του ονόματος της Κέρκυρας από τη νύφη Κόρκυρα, καθώς και στον Θουκυδίδη, απηχεί την κλασική του παιδεία. Τονίζει και αυτός, όπως και ο Γερμανός συνταξιδιώτης του Bernard von Breydenbach, στον οποίο οφείλουμε το παλαιότερο σχέδιο της Κορυφούς με τις οχυρώσεις της (1486), ότι η Κέρκυρα είναι η αρχή της Ελλάδας» σημειώνει η συγγραφέας.

Ακολουθεί η ενότητα «Το χρονικό της αρχαιολογικής έρευνας». Τα πρώτα αρχαία ευρήματα «προέρχονται από την εποχή της Βενετοκρατίας (1386-1797) και κυρίως μετά τα μέσα του 16ου αιώνα». Οπως εξηγεί η Τένια Ρηγάκου, η συγκέντρωση οικοδομικού υλικού για την κατασκευή δύο φρουρίων της βενετσιάνικης πόλης «επέφερε μεγάλες καταστροφές στα αρχαία μνημεία και απώλεια πληροφοριών τοπογραφικού χαρακτήρα. [...] Στα χρόνια αυτά τοποθετείται η σχεδόν ολοκληρωτική αποδόμηση του αρχαίου τείχους. Αρχαιοκαπηλικός ήταν και ο χαρακτήρας των πρώτων ανασκαφών την ίδια περίοδο, για τον εμπλουτισμό των ιδιωτικών συλλογών στην Ιταλία και την Κέρκυρα».

Ακολουθούν αναφορές σε σπουδαίες ανακαλύψεις, φτάνοντας στις αρχές του 20ού αιώνα και στην «τυχαία ανεύρεση στην περιοχή της Μονής των Αγίων Θεοδώρων κάποιων γλυπτών σπαραγμάτων που οδήγησε στην ανακάλυψη του αρχαϊκού ναού της Αρτέμιδος. Η ανασκαφή άρχισε τον Ιανουάριο του 1911 από τον έφορο Αρχαιοτήτων Φρειδερίκο Βερσάκη, ο οποίος σε σύντομο χρονικό διάστημα αποκάλυψε όλα τα γλυπτά μέρη από το δυτικό αέτωμα του ναού, όπου δέσποζε η δαιμονική μορφή της Γοργούς. [...] Η ανασκαφή συνεχίστηκε από το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, με διευθυντή τον αρχιτέκτονα και αρχαιολόγο Wilhelm Dörpfeld, ύστερα από παρέμβαση του Κάιζερ Γουλιέλμου της Γερμανίας, ο οποίος είχε αγοράσει το Αχίλλειο μετά τον θάνατο της Σίσσυς και επισκεπτόταν συχνά την Κέρκυρα. Η αποκάλυψη του αετώματος της Γοργούς αποτέλεσε μεγάλη είδηση στον Τύπο της εποχής» σημειώνει για το εντυπωσιακό εύρημα.

Η τρίτη ενότητα είναι αφιερωμένη στο «Ιστορικό Ιδρυσης Αρχαιολογικού Μουσείου στην Κέρκυρα» με τη δημιουργία του Αρχαιολογικού Μουσείου και του Μουσείου Παλαιόπολης - Μon Repos. Η πρώτη συνειδητή προσπάθεια «για την προστασία των κερκυραϊκών αρχαιοτήτων και τη φύλαξή τους σε ένα οργανωμένο χώρο γίνεται κατά τον 19ο αιώνα, όταν έρχονται στη φως οι πρώτες αρχαιότητες από τις ανασκαφές των Γάλλων. Ως προδρομική ενέργεια μπορεί να θεωρηθεί η μετατροπή της ιδιωτικής καλλιτεχνικής σχολής του γλύπτη Παύλου Προσαλέντη, το 1815, σε Δημόσια Ακαδημία Καλών Τεχνών».

Ο τόμος περιλαμβάνει πληροφορίες και φωτογραφίες ευρημάτων από την «Προϊστορική Κέρκυρα» της Εποχής του Λίθου και του Χαλκού, ακολουθεί η ενότητα «Από τον μύθο στην Ιστορία» με αναφορές στους Αρχαϊκούς Χρόνους, τους Κλασικούς, τους Ελληνιστικούς και Ρωμαϊκούς χρόνους και σπουδαία ευρήματα όπως είναι τα πήλινα ειδώλια της Αρτέμιδος που εντοπίστηκαν το 1889 ένα χιλιόμετρο μακριά από το ιερό της θεάς. Μέσα από μοναδικά εκθέματα αναδεικνύονται οι ενότητες: «Τοπιογραφία - Οργάνωση της πόλης», «Καθημερινή ζωή», «Γιορτές και Αγώνες», «Νεκροταφεία και Ταφικά Εθιμα», «Οικονομία και Νομισματικοπία», «Από την πόλη στην ύπαιθρο» και «Το τέλος του αρχαίου κόσμου».

O αφιερωματικός τόμος διανέμεται δωρεάν σε αρχαιολογικά τμήματα Πανεπιστημίων στην Ελλάδα και το εξωτερικό, σε αρμόδια τμήματα του ΥΠΠΟ, σε ξένες αρχαιολογικές σχολές, ινστιτούτα, σε επιλεγμένες εγχώριες και διεθνείς βιβλιοθήκες και οργανισμούς.

—

♦ O τόμος «Το Αρχαιολογικό Μουσείο Κέρκυρας» εκδόθηκε από τις εκδόσεις Ολκός υπό την εκδοτική φροντίδα της Ειρήνης Λούβρου. Η φωτογράφιση έγινε από τον Σωκράτη Μαυρομμάτη, η μετάφραση στα αγγλικά από την Αλεξάνδρα Ντούμα και η σελιδοποίηση από την Ελίζα Κοκκίνη. Η επεξεργασία των εικόνων έγινε από τον Νίκο Λαγό, η τυπογραφική διόρθωση από τον Παντελή Μπουκάλα, η εκτύπωση από την εταιρεία Φωτόλιο και η βιβλιοδεσία από τον Γιώργο Ηλιόπουλο.

Η έκδοση είναι διαθέσιμη σε ψηφιακή μορφή, στην ελληνική και την αγγλική γλώσσα, στην ιστοσελίδα της Lamda Development www.lamdadev.com