«Τα αόρατα σπίτια»

Περπατώντας στους δρόμους της Αθήνας συναντάς τους χώρους κατοικίας των αστέγων. Τα σπίτια αυτά δεν είναι φτιαγμένα από τσιμέντο, όμως τις περισσότερες φορές έχουν μια οριοθετημένη δομή από αόρατους τοίχους. Καθένα από αυτά έχει τη δική του ιστορία που μπορείς να τη μάθεις μόνο μιλώντας με τον κάτοικό του ξεχωριστά. Δεν μπορείς να χτυπήσεις το κουδούνι τους, όμως μπορείς να κοιτάξεις στα μάτια τους ανθρώπους που ζουν σε αυτά και να τους ρωτήσεις αν σου δίνουν λίγο από τον χρόνο τους.

Μπορεί να σου πουν όχι, αν σου πουν όμως ναι, σίγουρα έχεις να ακούσεις πολλά γλυκόπικρα αληθινά λόγια. Ομως αλήθεια, ποιες μπορεί να είναι οι ερωτήσεις που μπορείς να κάνεις σε έναν άστεγο άνθρωπο; Η κυρία Νίκη με οδήγησε με τη γλύκα της στα μονοπάτια του χωριού της, που το βρίσκεις στρίβοντας δεξιά τον δρόμο από Λαμία. Με την ίδια γλύκα μού ζήτησε τη φωτογραφία που της τράβηξα να την κρεμάσω στον τοίχο του σπιτιού μου. Η ίδια αναζητά χρήματα για να κοιμάται όποτε μπορεί σε κάποιο ξενοδοχείο, άλλοτε κοιμάται στους ξενώνες αστέγων και άλλοτε στους δρόμους.

Ο κύριος Γιώργος με το ήρεμο βλέμμα του με άφησε να τον φωτογραφίσω μέσα στο σπίτι του που ήταν στολισμένο και καθαρό με ένα χαλάκι και πολλά παπλώματα. Δεν χρειαζόταν να μιλήσει για να νιώσεις τη ζεστασιά αλλά και τον πόνο του. Δεν ήταν όλα τα σπίτια το ίδιο περιποιημένα, κάποια σπίτια αληθινά ήταν παρατημένα στο έλεος της αστεγίας. Βρήκα ιδιοκτήτες που δεν μου άνοιξαν την πόρτα τους. Συνάντησα και τον Πολ από τη Γερμανία, που ταξίδεψε μέχρι την Αθήνα, άστεγος και στις δύο χώρες, μα τώρα μαζεύει χρήματα για να επιστρέψει στην πατρίδα του. Ο Πολ έχει την τέχνη του, κάνει ζογκλερικά χαμογελώντας. Σε ένα στενό πιο πέρα βρίσκεται ο Γιώργος, ο ζωγράφος, που καθώς συνομιλείς μαζί του αντιλαμβάνεσαι ότι στέκεσαι δίπλα σε έναν πληγωμένο φιλόσοφο που ζει στον δρόμο. Ο Γιώργος έχει στα χέρια του ένα τηλέφωνο από μια γκαλερί όπου θέλουν να κάνουν έκθεση με τα έργα του, ελπίζω να πάρει αυτό το τηλέφωνο.

Ολα αυτά τα σπίτια τελικά έχουν ένα κοινό: είναι αόρατα. Περπατώντας ανάμεσά τους συνειδητοποιείς το πλήθος των ανθρώπων που κατοικούν σε αυτά. Πώς όμως δημιουργούνται «τα αόρατα σπίτια»; Ποιος είναι ο αριθμός τους; Ποιες είναι οι πολιτικές και κοινωνικές δράσεις που μπορούν να τα μειώσουν έως και να τα εξαλείψουν;

Η επικοινωνία μου με τον Νίκο Κουραχάνη, τον επίκουρο καθηγητή Κοινωνικής Πολιτικής και Στέγασης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, ήταν καταλυτική στην κατανόηση αυτών των ερωτημάτων. Σε ένα μικρό μέρος των αναλύσεών του επισημαίνει τα εξής: «Στις μέρες μας, μια εποχή επέλασης της νεοφιλελεύθερης κυριαρχίας, τα στεγαστικά προβλήματα οφείλονται κυρίως στις πολιτικές λιτότητας και στην ακραία εμπορευματοποίηση της κατοικίας. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει έγκυρη εικόνα του αριθμού των αστέγων και των ανθρώπων που ζουν σε επισφαλείς συνθήκες στέγασης. Αυτό οφείλεται κυρίως σε πολιτικούς λόγους.

Η αστεγία είναι ένα ζήτημα με πολιτικό κόστος. Δεν συμφέρει τις πολιτικές ηγεσίες να αναδεικνύεται η ύπαρξη ανθρώπων που ζουν στον δρόμο. Αν δεν γνωρίζουμε τις ποσοτικές και ποιοτικές διαστάσεις του στεγαστικού προβλήματος, δεν είναι εφικτό να διαμορφώσουμε βιώσιμες και αποτελεσματικές στεγαστικές πολιτικές που θα εξοικονομούν κόστος και θα πολλαπλασιάζουν το κοινωνικό όφελος. Πέραν αυτού, είναι απαραίτητες διαρθρωτικές προσαρμογές αναστροφής της επιχειρούμενης επίθεσης στη λαϊκή κατοικία. Η καπιταλιστική κοινωνία μάς εκπαιδεύει και μας κοινωνικοποιεί από τη γέννηση μέχρι την ενηλικίωσή μας σε μια ανταγωνιστική κουλτούρα.

Είναι δύσκολη η αναστροφή μιας εγωιστικής διαδρομής προς μια αλληλέγγυα συνύπαρξη. Ευτυχώς, οι κοινωνικές αντιστάσεις του κινήματος κατά των πλειστηριασμών, οι ακτιβιστές υποστήριξης των αστέγων μέσα από συλλογικές κουζίνες και άλλες κοινωνικές δράσεις, οι καταλήψεις στέγης προσφύγων παλαιότερα, αποτελούν νησίδες αλληλεγγύης που μπορούν να προσφέρουν έναν φάρο ελπίδας, όσο βαθύ και αν είναι μπροστά μας το σκοτάδι».

Τι ζητούν όμως οι άνθρωποι που ζουν στην αστεγία; Η ομάδα Emfasis Non-profit (https://www.emfasisfoundation.org/) έδωσε μια απάντηση σε αυτό το ερώτημα. Σύμφωνα λοιπόν με αυτήν την ομάδα streetwork (κοινωνική εργασία στον δρόμο) το πρώτο και πιο σημαντικό που αναζητούν οι άστεγοι είναι η ανθρώπινη επαφή. Πρωταρχική τους ανάγκη είναι η επικοινωνία, αναζητούν τα υλικά να χτίσουν την εμπιστοσύνη που έχασαν ή που ίσως δεν είχαν ποτέ. Υπάρχουν άνθρωποι που δεν ζητούν καμία βοήθεια αν πρώτα δεν βιώσουν ασφάλεια.

Ασφάλεια μέσα σε ένα μη σταθερό σύστημα προγραμμάτων βοήθειας που λήγουν, αλλάζουν ή δεν υπάρχουν καν. Δυστυχώς η παροχή βοήθειας προς τους αστέγους στηρίζεται κυρίως σε επιδοτήσεις που τερματίζονται ή αλλάζουν χαρακτήρα ή τοποθεσία, και αυτό κάνει ακόμη πιο δύσκολη την αίσθηση της ασφάλειας. Σίγουρα όμως υπάρχουν ομάδες streetwork που παρά τις αντίξοες συνθήκες στέκονται δίπλα στους «κατοίκους των αόρατων σπιτιών».

Το οδοιπορικό αυτό δεν μπορώ να το κλείσω, μπορώ όμως να βάλω μια άνω τελεία λέγοντας ότι ίσως οι άστεγοι εκφράζουν την ανάγκη για μια βαθιά αλλαγή της κοινωνίας όπου ζούμε.

♦ Μπορείτε να διαβάσετε την έρευνα του Νίκου Κουραχάνη, επίκουρου καθηγητή Κοινωνικής Πολιτικής και Στέγασης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο εδώ.

♦ Η Λίλια Αγάθου είναι φωτογράφος που ζει στην Αθήνα. Το φωτογραφικό της έργο είναι κυρίως προσανατολισμένο στα θέματα που προκύπτουν μέσα από το αστικό τοπίο. Eχει συμμετάσχει σε μουσικές και θεατρικές παραγωγές. Επίσης έχει εκθέσει φωτογραφίες της σε γκαλερί και φεστιβάλ στην Ελλάδα και στο εξωτερικό