«Περισσότερα έχουν οι λαοί να μοιραστούν αν “μιλήσει” ο πολιτισμός»

Θα προβληθούν 40 ντοκιμαντέρ από την Αίγυπτο, τη Γαλλία, την Ελλάδα, την Ιταλία, την Κύπρο και την Τουρκία, σε τέσσερις ημέρες (15-18/9), με ελεύθερη είσοδο σε όλες τις προβολές και εκδηλώσεις και με την παρουσία σημαντικών Ελλήνων και ξένων δημιουργών. Και όλα αυτά σε ένα ακριτικό νησί, τη Σάμο (Καρλόβασι), με σκοπό όχι μόνο την ανάδειξη της ιδιαίτερης ιστορίας και γεωμορφολογίας ακόμη του τόπου, αλλά και της φιλοσοφικής του καταγωγής: η σκέψη, η δημιουργία και οι υψηλές αξίες που πηγάζουν από αυτές τις δύο μεγάλες «κυρίες» μόνο να ενώσουν μπορούν τους λαούς.

Ο Πυθαγόρας και όλοι οι Σάμιοι (και όχι μόνο φυσικά) φιλόσοφοι το έχουν αποδείξει. Τώρα, χιλιάδες χρόνια μετά από εκείνους, αλλά και 26 χρόνια μετά το πρώτο Φεστιβάλ Μεσογειακού Ντοκιμαντέρ που είχαν θεσπίσει στο νησί οι Λάκης Παπαστάθης και Βασίλης Βαφέας, το φεστιβάλ «επανέρχεται» ανανεωμένο, με νέο όνομα και στόχο. Οι «Μεσογειακοί Διάλογοι», δίχως τον Λάκη βέβαια, καθώς «έφυγε» πρόσφατα από κοντά μας, αλλά με τον Βασίλη επικεφαλής και μία ομάδα ανθρώπων που το πιστεύουν όλοι οι αρχικοί δημιουργοί του, ξεκινά στα μέσα Σεπτέμβρη ξανά, αλλά και ως πρώτη φορά.

Το φεστιβάλ δεν έχει διαγωνιστικό, ακριβώς γιατί θέλει να ενισχύσει τον διάλογο ανάμεσα στους δημιουργούς και το κοινό, αλλά και το ίδιο το έργο τους. Στόχοι της διοργάνωσης είναι η ανάδειξη της κινηματογραφικής τέχνης του ντοκιμαντέρ, αλλά και της συμβολής του συγκεκριμένου αυτού κινηματογραφικού είδους ως πολιτισμικού εργαλείου στην ανάπτυξη ενός δημιουργικού διαλόγου, εν προκειμένω ανάμεσα στις χώρες της Μεσογείου.

Ο γνωστός σκηνοθέτης, πρώην πρόεδρος του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου και πρόεδρος του Δ.Σ. του «Ερμεία», Βασίλης Βαφέας, μας μιλά για την ιστορία του θεσμού, που τώρα ξεκινά ως κάτι νέο, ξανά, αλλά και για τον κοινό άξονα που ενώνει τα 26 αυτά χρόνια και δεν είναι άλλος από μία βαθιά και ουσιαστική πολιτική πρόταση: ο πολιτισμός ενώνει. Η Μεσόγειος είναι η θάλασσα των ενωμένων λαών. Καμία βία, μήτε θάνατος δεν χωράει πουθενά. Το έγκλημα δεν έχει θέση στη Μεσόγειο. Οι λαοί μέσω του πολιτισμού κάνουν διάλογο. Και αυτό μόνο πρέπει να προάγουμε όλοι - θεσμικοί παράγοντες, ηγέτες και πολίτες. Ποτέ θεατές - πάντα δημιουργοί!

Η Μεσόγειος είναι μια θάλασσα που ενώνει. Δεν μπορεί να συνεχίζει να είναι μια θάλασσα θανάτου και εγκληματικών πολιτικών επιλογών

«Ξεκινήσαμε το 1997, πριν ακόμα ξεκινήσει το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης ο αείμνηστος Δημήτρης Εϊπίδης», μας λέει ο Βασίλης Βαφέας. «Προηγηθήκαμε. Το ξεκινήσαμε μαζί με τον Λάκη Παπαστάθη, όπου μαζί συμπορευτήκαμε στο πρώτο Σωματείο Σκηνοθετών Παραγωγών. Τότε για το φεστιβάλ συνεργαστήκαμε με το Πνευματικό Ιδρυμα Νικόλας Δημητρίου, το οποίο είχαν και διαχειρίζονταν οι δύο του γιοι. Πλέον δυστυχώς δεν ζει κανένας από τους τρεις... Αυτοί είχαν ένα ξενοδοχείο πολυτελείας στην ανατολική Σάμο (το Ξενοδοχείο «Δόρυσσα» στο Πυθαγόρειο) και εκεί κάναμε το φεστιβάλ. Ηταν το πρώτο φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ με τη Μεσόγειο ως κύρια θεματική. Και έτσι το είχαμε ονομάσει: Μεσογειακό Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ.

Δεν ήταν διεθνές. Ούτε ήταν ποτέ διαγωνιστικό, καθώς δεν μας ενδιέφερε κάτι τέτοιο. Αλλος ήταν ο σκοπός μας: Ηταν ταινίες δημιουργών από χώρες της Μεσογείου. Και στόχο είχε αφενός μεν να δουν θεατές αλλά και οι Ελληνες ντοκιμαντερίστες τι συμβαίνει στο πεδίο τους, στη γειτονιά τους, τι απίστευτες ταινίες υπήρχαν και αφετέρου να παρουσιάζουμε και αρχειακές ταινίες, παλαιότερες δηλαδή, που ωστόσο έπρεπε να προβληθούν στη μεγάλη οθόνη, καταδεικνύοντας έτσι τη διαχρονική τους αξία αλλά και τη σύγχρονη, εν τέλει, ματιά των σκηνοθετών τους. Γι’ αυτό δεν είχαμε και διαγωνιστικό. Για να μπορούμε να προβάλλουμε και ντοκιμαντέρ δεκαετιών ως ισάξια με τα σύγχρονα. Θυμάμαι σε μας είχε πρωτοπροβληθεί ντοκιμαντέρ του σπουδαίου Χαρούν Φαρόκι, με καταγωγή από την Αίγυπτο. Οπως και μιας εκπληκτικής Αμερικάνας καλλιτέχνιδος και ακτιβίστριας, της Τζιλ Γκοντμίλοου, η οποία είχε κάνει ένα πολιτικοποιημένο ντοκιμαντέρ “Τι δίδαξε ο Φαρόκι”, που ήταν η πρώτη ταινία που γινόταν από Αμερικανό για το έργο του Φαρόκι. Ελπίζουμε να έρθει και φέτος πάλι η Τζιλ... Ή όταν παίξαμε το ντοκιμαντέρ “Μα τι θέλουν επιτέλους οι γυναίκες;” [«Mais qu’ est-ce qu’ elles veulent!», 1976], τρομερά φεμινιστικό και πόσο επίκαιρο και σήμερα, της Γαλλίδας Κολίν Σερό, που είχε φτάσει και ώς τα Οσκαρ και δεν το είχε προβάλει ούτε το γαλλόφωνο φεστιβάλ τότε.

Στο Φεστιβάλ Μεσογειακού Ντοκιμαντέρ της Σάμου το 2002, οι Βασιλης Βαφέας (τέρμα αριστερά) και Λάκης Παπαστάθης (δεξιά) ξαναζωντάνεψαν «Το πάρτι της Βουλιαγμένης» του ‘83, στο πλαίσιο του φεστιβάλ τους. Στη φωτογραφία διακρίνονται ακόμη (από αριστερά προς τα δεξιά) ο τότε ο βουλευτής Σάμου Πυθαγόρας Βαρδίκος και οι Λουκιανός Κηλαηδόνης και Διαγόρας Χρονόπουλος

Εγιναν πολύ πρωτοποριακά πράγματα εκείνα τα χρόνια στο φεστιβάλ. Τόσο ο Λάκης Παπαστάθης όσο κι εγώ ήμασταν “οπαδοί” του δημιουργικού ντοκιμαντέρ, που αφήνει περιθώρια στον θεατή να έχει την πολλαπλή αίσθηση του τι θέλει να δημιουργήσει ο σκηνοθέτης. Ετσι επιλέγαμε και τις ταινίες. Μία εποχή που (τότε, αλλά και για χρόνια μετά) στην Ελλάδα ο περισσότερος κόσμος πίστευε ότι ντοκιμαντέρ είναι εικόνες της ζούγκλας ή των φυτών. Δεν λέω βέβαια πως ήμασταν μόνο του avant garde ντοκιμαντέρ, προβάλλαμε και πιο “παραδοσιακά” αν θες, ωστόσο όταν μιλάμε για Φαρόκι και Γκοντμίλοου και Σερό και όλα αυτά ήδη από το τέλος του ’90, καταλαβαίνεις πως όχι μόνο ήταν σημαντικότατο αυτό που γινόταν τότε, αλλά ήταν ίσως και κάπως πρώιμο για τα ελληνικά δεδομένα... Ετσι, σιγά σιγά, το φεστιβάλ έπαψε να έχει την αρχική του απήχηση στο κοινό και τότε ήταν που, παρά την επιθυμία του Λάκη να συνεχίσουμε στη Σάμο, πήγαμε στο Λαύριο. Εκεί πια, “άνθησε” και πάλι.

Αυτό το κάναμε ουσιαστικά ο Λάκης Παπαστάθης κι εγώ τότε, έγινε με τη σημαντική συνδρομή των παιδιών του Νικόλα Δημητρίου, των Τηλαύγη [σ.σ. γνωστό σαμιώτικο όνομα, καθώς ήταν φιλόσοφος από τη Σάμο ο αρχαίος Τηλαύγης] και Αλκη, δύο μηχανικών. Μας στήριξαν πολύ τα δύο αυτά παιδιά και δυστυχώς, ούτε αυτά ούτε ο Λάκης είναι πλέον στη ζωή. Μόνον εγώ είμαι ακόμα - ακόμα!- στη ζωή, αλλά υπάρχουν και νεότεροι με την ίδια όρεξη και θέλουμε να κάνουμε το φεστιβάλ, ως “Μεσογειακοί Διάλογοι” πλέον. Το μιλούσαμε και με τον Λάκη πριν πεθάνει και είχε χαρεί πολύ, καθώς πάντα ήθελε να είναι η βάση του συγκεκριμένου φεστιβάλ στη Σάμο.

Αυτό το λέω γιατί το Μεσογειακό Φεστιβάλ έγινε για επτά χρόνια εκεί, από το 1997 έως και το 2004. Μετά το πήγαμε στο Λαύριο. Σε αυτό δεν είχε συμφωνήσει ο Λάκης, αλλά έπρεπε να ανανεωθούμε και να στηρίξουμε τους δημιουργούς δυνατά. Δεν γινόταν να μαραζώσει κι άλλο το φεστιβάλ και καθώς δεν ήταν διεθνές, ήταν σίγουρο ότι θα μαράζωνε. Στο Λαύριο (στο Τεχνολογικό Πάρκο) συνεχίσαμε, χωρίς τον Λάκη πλέον, για ακόμη πέντε χρόνια (2005-2010). Εκεί το φεστιβάλ θέριεψε. Εγραψαν ξένες εφημερίδες, θυμάμαι την El País να γράφει πως είναι το μόνο φεστιβάλ που δεν έχει κόκκινα χαλιά και πόσο μοναδικό είναι αυτό για την ουσία του σινεμά κ.λπ. Πάλι δεν είχαμε διαγωνιστικό, πράγματι δεν είχαμε κόκκινα χαλιά και ήταν αλήθεια πως γινόταν σημαντική δουλειά.

Τα επόμενα χρόνια της κρίσης, κάναμε «αγρανάπαυση”. Με τον Λάκη μιλούσαμε και θελήσαμε να το επαναφέρουμε στη Δυτική Σάμο αυτή τη φορά, και με εμένα ως πρόεδρο πλέον του Ερμεία, που είναι ένας συνεταιρισμός παραγωγών (σ.σ. Οργανισμός Συλλογικής Διαχείρισης και Προστασίας των Δικαιωμάτων των Παραγωγών Κινηματογραφικών Εργων «Ερμείας» ΣΥΝ.Π.Ε), αλλά δεν είναι μόνο οι άνθρωποι που έχουν “φύγει” από τη ζωή, όπως ο Αγγελόπουλος και ο Κούνδουρος, αλλά και πιο νέα παιδιά, όπως ο Βασίλης Μαζωμένος, που είναι ο γραμματέας, και όσοι από την παλιά φρουρά είμαστε ακόμα ζωντανοί, όπως ο Βούλγαρης, εγώ και άλλοι.

Με τον Λάκη είχαμε αποφασίσει να παίξουμε ένα ντοκιμαντέρ του, που διάλεξε ο ίδιος και θα προβληθεί, όπως θα γίνει και ειδική εκδήλωση. Είναι η ταινία που έκανε ο ίδιος με τον Κούνδουρο και μιλούν και οι δύο για τον “Δράκο”, το σπουδαίο φιλμ του δεύτερου. Ο Λάκης δεν πρόλαβε να δει το φεστιβάλ να ξαναζεί, ως “Μεσογειακοί Διάλογοι” πλέον, ως τη συνέχεια δηλαδή του Μεσογειακού Φεστιβάλ -ως κάτι νέο όμως, με άλλο τίτλο αλλά ίδια ψυχή. Αλλά όλο είναι αφιερωμένο στην μνήμη του και στο όραμά του. Εξάλλου ο Λάκης ήταν από τους πρώτους που κάνανε ντοκιμαντέρ - πραγματικά το αγαπούσε αυτό το είδος ο Παπαστάθης και το γνώριζε πολύ καλά... Τώρα, στη Δυτική Σάμο έχουμε συνοδοιπόρο και συνδιοργανωτή το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, που στο νησί έχει τρία τμήματα Θετικών Επιστημών (Μαθηματικό, Στατιστική, Πληροφορική) και φυσικά τον Δήμο Δυτικής Σάμου και τον “Ερμεία”. Το ΥΠΠΟΑ δεν έχει κάτι να κάνει με όλο αυτό.

Θα δούμε τι θα γίνει με αυτό στο μέλλον, καθώς το κρατικό χρήμα είναι κοινωνικό αγαθό και ανήκει πρωτίστως σε Υγεία, Παιδεία και πολιτισμό. Βέβαια οι “Μεσογειακοί Διάλογοι” γραφειοκρατικά είναι κάτι νέο. Κάτι που γίνεται για πρώτη φορά θεωρητικά - δεν είναι δηλαδή το 14ο Φεστιβάλ Μεσογειακού Ντοκιμαντέρ (είχαν γίνει ήδη 13), αν και στην ουσία αυτό είναι. Ωστόσο το ΥΠΠΟΑ το μετράει ως πρώτο φεστιβάλ “Μεσογειακοί Διάλογοι” και αν δεν έχει ξαναγίνει, δεν το επιχορηγεί. Είμαστε όμως σε συνεργασία με ένα σημαντικό κινηματογραφικό φεστιβάλ, το “Film O’Clock”, που κάνει για τέταρτη χρονιά φέτος η Ρουμάνα Μιρόνα Ράντου (πανεπιστημιακός και κινηματογραφίστρια) και παίζει σε όλες τις χώρες που είναι στον ίδιο μεσημβρινό, τις ίδιες ταινίες την ίδια ώρα: Ελλάδα, Αίγυπτος, Βουλγαρία, Ρουμανία κ.λπ. - κάθε φορά μπαίνει και μία καινούργια χώρα (έχει ήδη προβληθεί με αυτόν τον τρόπο το «Προξενιό της Αννας» του Π. Βούλγαρη). Ετσι και φέτος θα παιχτούν δύο ταινίες από το δικό της φεστιβάλ με αυτόν τον τρόπο: μία αιγυπτιακή και μία δική μου.

Είμαστε 26 χρόνια μετά το πρώτο Μεσογειακό Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ. Το οποίο συνεχίζει ως νέο και ανανεωμένο πλέον ως “Μεσογειακοί Διάλογοι”. Ο σκοπός έχει διαφοροποιηθεί: τότε η Μεσόγειος ήταν μία θάλασσα που ένωνε. Τώρα είναι γεμάτη πτώματα, γεμάτη εγκληματικές ευθύνες και επιλογές. Εμείς, ως καλλιτέχνες κάνουμε τη δική μας (πολιτική στην ουσία της) πράξη. Ναι μεν ο Γάλλος της Μεσογείου είναι διαφορετικός από τον Γάλλο του Βορρά ή ο Ιταλός της Κάτω Ιταλίας διαφορετικός από τον Μιλανέζο και οι δυο πρώτοι είναι πιο κοντά στο Αιγύπτιο ή τον Τούρκο στα παράλια, αλλά η Μεσόγειος είναι και πρέπει να ξαναγίνει μία θάλασσα που ενώνει: ζωές, κουλτούρες, πολιτισμούς. Οι άνθρωποι της θάλασσας είμαστε πάντα πολύ κοντά ο ένας στον άλλο. Κι εμείς είμαστε υπέρ της ειρήνης. Περισσότερα έχουν οι λαοί να μοιραστούν αν “μιλήσει” ο πολιτισμός απ’ ό,τι έχουν να χωρίσουν γεωπολιτικά. Το πιστεύω βαθιά αυτό και ευτυχώς δεν είμαι ο μόνος... Μέσω του ντοκιμαντέρ και του σινεμά θα δείξουμε όλα αυτά που μας ενώνουν. Πώς αλλιώς να το πεις όταν υπάρχει μία ταινία την οποία θα δείξουμε και φανερώνει τι έγινε στην Τουρκία, πέντε μόλις χρόνια μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου στην Ελλάδα, και βλέπεις πόσο “συγγενικά” σχεδόν έγιναν παρόμοια και στην Τουρκία. Και όλα αυτά σε ένα ακριτικό νησί, που απαιτείται να στηριχθεί πρωτίστως από τον πολιτισμό. Και να παράξει πολιτισμό και να ανοίξει διαλόγους και όχι να ρίξει φράχτες και τείχη. Προφανώς ο πολιτισμός δημιουργεί και εντάσεις. Αλλά αυτές μετουσιώνονται σε διάλογο, σε δημιουργία. Οχι σε ξύλο, βία και θάνατο. Γι’ αυτό και το λέμε “Μεσογειακοί Διάλογοι”. Ουσιαστικά μία πολιτική θέση ζωής καταθέτουμε, μέσω του καλύτερου τρόπου που εμείς γνωρίζουμε και δεν είναι άλλος από τον πολιτισμό».

📌 15-18/9 στη Δυτική Σάμο. Οι προβολές θα γίνονται στον θερινό κινηματογράφο (Κτίριο Προβατάρη του Πανεπιστημίου Αιγαίου) στο Λιμάνι Καρλοβάσου και στην αίθουσα εκδηλώσεων του δημαρχείου Δυτικής Σάμου στο Νέο Καρλόβασι. Το φεστιβάλ συνδιοργανώνεται από τον Οργανισμό Συλλογικής Διαχείρισης και Προστασίας των Δικαιωμάτων των Παραγωγών Κινηματογραφικών Εργων «Ερμείας» ΣΥΝΠΕ, το Πανεπιστήμιο Αιγαίου - Σχολή Θετικών Επιστημών Σάμου και τον Δήμο Δυτικής Σάμου. Ολες οι πληροφορίες στη σελίδα του φεστιβάλ στο facebook: «Μεσογειακοί Διάλογοι / Φεστιβάλ Μεσογειακού Ντοκιμαντέρ» και εδώ αναλυτικά το πρόγραμμα. Είσοδος ελεύθερη