3. Η Γάζα, το Ισραήλ και η Χαμάς

«Όταν 2,5 εκ άνθρωποι ζουν σε μια περίκλειστη Γάζα, πάμε για ανθρώπινη καταστροφή. Η πίεση στα σύνορα θα είναι φρικτή. Θα είναι ένας φοβερός πόλεμος. Αν θέλουμε να μείνουμε λοιπόν ζωντανοί, θα πρέπει να σκοτώνουμε, και να σκοτώνουμε, και να σκοτώνουμε. Όλη μέρα, κάθε μέρα». [1]

Άρνον Σόφερ, από τους σχεδιαστές της ισραηλινής απαγκίστρωσης από τη Γάζα, 2004

Συγκριτικά με τα άλλα Παλαιστινιακά Εδάφη, η Λωρίδα της Γάζας έχει αρκετές ιδιαιτερότητες: Σε έκταση 15 φορές μικρότερη από τη Δυτική Όχθη (όσο η Άνδρος, στην Ελλάδα) ζουν πάνω από 2 εκ. άνθρωποι, περίπου το 40% του συνολικού πληθυσμού των Παλαιστινιακών Εδαφών. Περίπου 70% είναι απόγονοι προσφύγων από τον Νότο του σημερινού Ισραήλ, όπου η εθνοκάθαρση των Παλαιστινίων το 1947-8 ήταν πολύ πιο αιματηρή και ολοκληρωτική, ενώ δεν τους επιτράπηκε εγκατάσταση πουθενά αλλού στην Αίγυπτο. Ανήκοντας στην τελευταία μέχρι το 1967, είχε επηρεαστεί και από πολιτικά ρεύματα όπως η Μουσουλμανική Αδελφότητα [2]. Εδώ ξεκίνησε το 1987 η πρώτη Ιντιφάντα [3] και εδώ ιδρύθηκε το 1988 η Χαμάς, από υποστηρικτές της Μουσουλμανικής Αδελφότητας.

Προβάλλοντας ως αντίπαλο δέος στο (αριστερό και κοσμικό) PLO, η Χαμάς υποστηρίχθηκε έμμεσα και από το Ισραήλ και ιδιαίτερα από την ισραηλινή Δεξιά, για αρκετά χρόνια. [4] Με (σποραδικές, ακόμη) επιθέσεις αυτοκτονίας στο Ισραήλ την περίοδο 1994-6, είχε κατηγορηθεί από το ισραηλινό κίνημα ειρήνης ως ντε φάκτο σύμμαχος του Νετανιάχου [5] στην ανατροπή της δυναμικής του Όσλο.

Το 2000, ενόψει της τότε τελικής διαπραγμάτευσης για το Όσλο, ο ιδρυτής της Χαμάς προσφέρεται να εγκαταλείψει κάθε ένοπλη δράση κατά του Ισραήλ [6], αν αυτό αποδεχόταν Παλαιστινιακό Κράτος στα σύνορα του 1967. Μετά την κατάρρευση της διαπραγμάτευσης και την εκατόμβη άοπλων Παλαιστινίων διαδηλωτών [7] στο ξεκίνημα της δεύτερης Ιντιφάντα του 2000-2005, η Χαμάς περνά και αυτή σε συστηματικές πολύνεκρες επιθέσεις αυτοκτονίας κατά αμάχων στο Ισραήλ, αφήνοντας όμως και περιθώρια ειρήνευσης. [8]

Η δεύτερη Ιντιφάντα, και η ισραηλινή απαγκίστρωση

Από το 2003 ο Αριέλ Σαρόν παρουσιάζει μια νέα ισραηλινή πολιτική μονομερών κινήσεων: τερματισμός των συνομιλιών ειρήνευσης (που αρχές του 2001 είχαν φθάσει πολύ κοντά σε συμφωνία) [9], απαγκίστρωση από τις μεγάλες και μεσαίες παλαιστινιακές πόλεις, προσάρτηση της ευρύτερης Κοιλάδας του Ιορδάνη (πάνω από 50% της Δυτικής Όχθης) στο Ισραήλ [10] μαζί με τους περισσότερους ισραηλινούς εποικισμούς.

Στο μεταξύ, αποκεφαλίζεται η παλαιστινιακή ηγεσία: ο Αραφάτ πολιορκείται ασφυκτικά επί χρόνια στο αρχηγείο του από όπου θα φύγει μόνο ετοιμοθάνατος, [11] ο επικρατέστερος διάδοχός του Μαρουάν Μπαργκούτι [12] απάγεται από τη Ραμάλα και φυλακίζεται με ισόβια, αφού προηγήθηκε αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας του. Ο Αχμέντ Γιασίν, ιδρυτής και θρησκευτικός ηγέτης της Χαμάς, εξοντώνεται από ισραηλινό πλήγμα. [13] Αμέσως μετά, δολοφονείται και ο διάδοχός του. [14] Επόμενος ηγέτης της Χαμάς θα είναι ο Χαλέντ Μασάντ, που ζούσε ήδη στη Δαμασκό: το 1997, στο Αμμάν, είχε και αυτός γίνει στόχος ισραηλινής επιχείρησης δολοφονίας, επιβιώνοντας μόνο χάρη σε απευθείας παρέμβαση των ΗΠΑ και της Ιορδανίας [15] που επέβαλαν στο Ισραήλ να διαθέσει το αντίδοτο για το δηλητήριό του. Για αρκετούς, αντίστοιχη μεθόδευση δηλητηρίασης θα θεωρηθεί πιθανή και για τον θάνατο του Αραφάτ, το 2004. [16]

Η μονομερής απαγκίστρωση του Ισραήλ από τη Γάζα τον Αύγουστο του 2005, [17] όπου διατηρούσε 8.000 εποίκους δίπλα σε 2 εκ. Παλαιστινίων, δίχασε οδυνηρά την ισραηλινή κοινωνία: λίγους μήνες μετά, ο Σαρόν αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το δεξιό Λικούντ και να κυβερνήσει μέσω νέου κεντρώου κόμματος, [18] από κοινού με επιφανή στελέχη των Εργατικών. Η αλλαγή αυτή συμμαχιών, οδήγησε και σε αναγκαστική εγκατάλειψη των σχεδίων για μονομερείς προσαρτήσεις στη Δυτική Όχθη.

Η ισραηλινή απαγκίστρωση είχε ήδη συνδυαστεί με συνειδητή συσσώρευση εύφλεκτου υλικού για ελεγχόμενη σύγκρουση διαρκείας, όπως δείχνει και η «προφητική» δημόσια δήλωση του 2004 ότι «θα πρέπει να σκοτώνουμε, και να σκοτώνουμε και να σκοτώνουμε». [19] Ο Άρνον Σόφερ, [20] από τους βασικούς γεωστρατηγικούς σχεδιαστές της απαγκίστρωσης, ήξερε καλά τι ακριβώς σήμαινε η δολοφονία του ιδρυτή και πνευματικού ηγέτη της Χαμάς μόλις 2 μήνες νωρίτερα (Μάρτιο 2004) και η δημόσια ανακοίνωση ότι την είχε εισηγηθεί στο υπουργικό συμβούλιο ο ίδιος ο πρωθυπουργός του Ισραήλ: [13] στις μουσουλμανικές κοινωνίες, η δολοφονία θρησκευτικού ηγέτη ανοίγει άσβεστο μίσος.
 

Ενδοπαλαιστινιακή σύγκρουση, και 16 χρόνια Ισραηλινού αποκλεισμού

Η Γάζα εξελισσόταν ήδη σε πολιτικό προπύργιο της Χαμάς. Στις βουλευτικές εκλογές του 2006 [14] η Χαμάς κέρδισε μικρή κοινοβουλευτική πλειοψηφία 8 εδρών με 44.45%, ως ψηφοδέλτιο «Αλλαγής και Μεταρρύθμισης», ζητώντας επαναδιαπραγμάτευση του Όσλο (για παράλληλη αναγνώριση και του δικαιώματος για Παλαιστινιακό Κράτος) και τερματισμό της διαφθοράς της Φατάχ.

Σε κανονικές συνθήκες, ρυθμιστικό ρόλο θα έπαιζαν οι συνεργαζόμενοι της Χαμάς και οι μετριοπαθέστεροι βουλευτές της. Όμως το Ισραήλ προχώρησε σε μαζικές απαγωγές δεκάδων βουλευτών της από τα σπίτια τους, [15] ώστε να εμποδίσει τη λειτουργία του κοινοβουλίου και να ακυρώσει το εκλογικό αποτέλεσμα. Απάντηση των Παλαιστινίων ήταν το «Έγγραφο των Κρατουμένων», [16] όπου κρατούμενοι όλων των παλαιστινιακών οργανώσεων έθεταν από τις ισραηλινές φυλακές ένα κοινό πολιτικό πλαίσιο, ως υποκατάστατο προγραμματικών δηλώσεων και ψήφου εμπιστοσύνης. Η Χαμάς πήρε τελικά την πρωθυπουργία με τον Ισμαήλ Χανίγιε, αλλά υποχρεώθηκε σε συγκυβέρνηση με τη Φατάχ του Προέδρου Μαχμούντ Αμπάς, ενώ διεθνείς πιέσεις απέκλεισαν κάθε αναδιαπραγμάτευση του Όσλο. Η ένταση ανέβαινε συνεχώς, μέχρι τον Ιούνιο του 2007 και τη βίαιη σύγκρουση Φατάχ-Χαμάς για τον στρατιωτικό έλεγχο της Γάζας. Αμερικανικά ρεπορτάζ που δεν έχουν διαψευστεί, [17] θεωρούν ότι στη Γάζα προετοιμαζόταν πραξικόπημα της Φατάχ, με ενθάρρυνση και των ΗΠΑ. Τελικά ο Χανίγιε καθαιρέθηκε από την πρωθυπουργία, λίγο πριν την τελική στρατιωτική επικράτηση της Χαμάς.

Αμέσως το Ισραήλ επέβαλε ασφυκτικό αποκλεισμό, επιτρέποντας μόνο περιορισμένη ανθρωπιστική βοήθεια από ξηράς. [18] Ελέγχοντας πλήρως τον θαλάσσιο και εναέριο χώρο, [19] τη μεθοριακή διάβαση με την Αίγυπτο, [20] τον εφοδιασμό με είδη πρώτης ανάγκης, [21] ακόμη και τα μητρώα γεννήσεων και θανάτων και την έκδοση ταυτοτήτων, το Ισραήλ παρέμεινε δύναμη κατοχής.

Γενιές μεγάλωσαν χωρίς να συναντήσουν ποτέ ακόμη και στενούς συγγενείς από τη Δυτική Όχθη: η διέλευση σε Παλαιστινίους απαιτούσε ειδική άδεια που δινόταν μόνο σε κατόχους δυτικών διαβατηρίων, πρόσκλησης από επίσημο οργανισμό Δυτικής χώρας, ή για κίνδυνο ζωής που απαιτούσε επείγουσα νοσηλεία εκτός Γάζας. Η Ρωσοεβραία συγγραφέας Μάσα Γκέσεν έχει εύστοχα παραλληλίσει τη Γάζα με το Γκέτο της Βαρσοβίας. [22] Ακόμη και φωνές από το Ισραήλ θεωρούν τη Γάζα ως τη μεγαλύτερη ανοικτή φυλακή παγκοσμίως, [23] Γκέτο χαρακτήριζε τη Γάζα, ακόμη και η ισραηλινή ακροδεξιά. [24] Ο αποκλεισμός στραγγάλιζε και την οικονομία: το 2022, 80% του πληθυσμού στηριζόταν στη διεθνή ανθρωπιστική βοήθεια. [25] Παραμονές της 7ης Οκτωβρίου, μόλις 30 % των Παλαιστινίων της Γάζας δήλωναν ότι εμπιστευόταν τη Χαμάς. [26]

Από το 2009, ως πρωθυπουργός του Ισραήλ ο Νετανιάχου έδινε συστηματική έμμεση στήριξη στη Χαμάς [27] και εκμεταλλευόταν πολιτικά τη χωριστή εξουσία της στη Γάζα, [28] ως «επιχείρημα» για τον αποκλεισμό κάθε διαπραγμάτευσης για Παλαιστινιακό Κράτος. Η υπόγεια αυτή σχέση είχε μάλιστα και την οικονομική της πλευρά. [29] Στο πλαίσιο αυτό φρόντιζε να τορπιλίζει όλες τις προσπάθειες συμφιλίωσης Φατάχ-Χαμάς, το 2009, 2014, [30] 2021 [31] και 2022, [32] που θα οδηγούσαν σε παράδοση της εξουσίας στη Γάζα και ελεύθερες παλαιστινιακές εκλογές.

Σταδιακά η Χαμάς επιχειρούσε αυτοσχέδιους «βομβαρδισμούς» των συνοριακών περιοχών του Ισραήλ, με πρόχειρες ρουκέτες. Το 2008/9, το 2014 και το 2021 το Ισραήλ προχώρησε σε ανοικτές πολεμικές επιχειρήσεις, κυρίως πολύνεκρους αεροπορικούς βομβαρδισμούς. Παράλληλα ανέπτυξε αντιπυραυλικά συστήματα όπως το Iron Dome, για την αναχαίτιση των ρουκετών. Στα 16 χρόνια της πολιορκίας, μέχρι και τον Σεπτέμβριο του 2023, είχαν χάσει τη ζωή τους συνολικά 5.365 Παλαιστίνιοι και 319 Ισραηλινοί (σχεδόν 1:20), σύμφωνα με τον ΟΗΕ. [33]

*Νομικός, στέλεχος του Πράσινου χώρου
 

Παραπομπές και τεκμηρίωση:

[1] 'I didn't suggest we kill Palestinians' - The Jerusalem Post (jpost.com)

[2] Μουσουλμανική Αδελφότητα - Βικιπαίδεια (wikipedia.org)

[3] https://en.wikipedia.org/wiki/First_Intifada

[4] History: Was Hamas A Creation of Mossad? - Global ResearchGlobal Research - Centre for Research on Globalization

[5] Opinion | The Hamas-Likud Connection - The New York Times (archive.is)

[6] ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ (rizospastis.gr)

[7] https://en.wikipedia.org/wiki/Mitchell_Report_(Arab%E2%80%93Israeli_conflict)

[8] BBCGreek

[9] Taba Summit - Wikipedia

[10] Israeli disengagement from Gaza - Wikipedia

[11] Death of Yasser Arafat - Wikipedia

[12] Marwan Barghouti - Wikipedia

[13] Νεκρός από ισραηλινά πυρά ο πνευματικός ηγέτης της Χαμάς σεΐχης Αχμέντ Γιασίν | in.gr

[14] https://en.wikipedia.org/wiki/2006_Palestinian_legislative_election

[15] https://www.theguardian.com/world/2006/aug/21/israel

[16] https://en.wikipedia.org/wiki/Palestinian_Prisoners%27_Document . Ολόκληρο το έγγραφο, στο https://www.peaceagreements.org/viewmasterdocument/1406 .

[17] https://www.vanityfair.com/news/2008/04/gaza200804

[18] https://www.unicef.org/mena/documents/gaza-strip-humanitarian-impact-15-years-blockade-june-2022

[19] Yasser Arafat International Airport - Wikipedia

[20] Rafah Border Crossing - Wikipedia

[21] http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/8101002.stm

[22] https://www.independent.co.uk/news/world/europe/ap-germany-jews-author-gaza-b2465333.html

[23] Gaza as a global metaphor for reclaiming justice | Opinions | Al Jazeera

[24] https://www.huffpost.com/entry/israeli-official-gaza-ghetto-palestinians_n_6591f45de4b0b01d3e40260c

[25] Gaza’s economy, crumbling for years, is being pounded to dust - The Washington Post

[26] What Palestinians Really Think of Hamas | Foreign Affairs (archive.is)

[27] Qatar sent millions to Gaza for years – with Israel’s backing. Here’s what we know about the controversial deal | CNN

[28] A Brief History of the Netanyahu-Hamas Alliance - Israel News - Haaretz.com (archive.is)

[29] How Israel Secretly Propped Up Hamas - The New York Times (archive.is) ‘Buying quiet’: Inside Benjamin Netanyahu's plan that propped up Hamas - Times of India (indiatimes.com)

[30] https://www.aljazeera.com/opinions/2024/6/24/the-us-and-israel-missed-many-opportunities-for-peace-with-hamas

[31] Αναβάλλονται (ξανά…) οι παλαιστινιακές εκλογές | Κοσμοδρόμιο (kosmodromio.gr)

[32] Ιστορική συμφιλίωση: Χαμάς, Φάταχ και 12 παλαιστινιακές οργανώσεις... (capital.gr)

[33] Data on casualties | United Nations Office for the Coordination of Humanitarian Affairs - occupied Palestinian territory (ochaopt.org)