Οι «ευάλωτοι» καθορίζουν τις εξελίξεις

Τους αποκαλούν «ευάλωτους» και είναι η νέα κοινωνική τάξη που αναδύθηκε την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα στη Λατινική Αμερική. Πολίτες που βγήκαν από τη φτώχεια και προχωρούν με μετέωρα βήματα ακροβατώντας ανάμεσα στην πολυπόθητη εδραίωσή τους στη μεσαία τάξη και στον υπαρκτό κίνδυνο να επιστρέψουν στην ανέχεια.

Αυτή η τρωτή οικονομική συνθήκη τούς καθιστά τους πιο απρόβλεπτους πρωταγωνιστές των αλλαγών που συντελούνται στην ήπειρο.

Οι «ευάλωτοι», όπως τους ορίζει το Πρόγραμμα Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών (UNDΡ), είναι άνθρωποι που κερδίζουν από 4 έως και 10 δολάρια την ημέρα και πλέον αποτελούν το πολυπληθέστερο κοινωνικό στρώμα στην ήπειρο.

Από τις αρχές του 2000 ο αριθμός τους αυξήθηκε κατά 43,2 εκατ. πολίτες και σήμερα αποτελούν το 37,8% του συνολικού πληθυσμού της Λατινικής Αμερικής. Ξεπερνώντας έτσι τη μεσαία τάξη (με εισόδημα 11-50 δολάρια την ημέρα), που αποτελεί το 34,3%.

Στη Λατινική Αμερική, η τεράστια μείωση της φτώχειας, που σε μια δεκαπενταετία πέρασε από το 41,7% στο 25,3% του πληθυσμού της (η δε ακραία φτώχεια έφτασε στο 11,5% από 19,5%), σημειώθηκε σε μια συγκυρία σημαντικής οικονομικής ανάπτυξης και ανόδου των τιμών των πρώτων υλών και ευνοήθηκε πολύ από τις κοινωνικές πολιτικές των προοδευτικών κυβερνήσεων που κυριάρχησαν στην ήπειρο αυτά τα χρόνια.

Σε αυτές, όπως επισημαίνει η σχετική έκθεση του UNDΡ, οφείλεται το 40% της μείωσης της φτώχειας στην ήπειρο.

Τώρα, όμως, τέλειωσε η χρυσή εποχή των πρώτων υλών, με τις τιμές μετάλλων και πετρελαίου να έχουν μειωθεί σχεδόν κατά 50% στο διάστημα 2011-2015.

Οπως τελείωσαν και οι ρυθμοί ανάπτυξης που ξεπερνούσαν το 4% ετησίως, με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο να προβλέπει ότι αυτή δεν θα ξεπεράσει το 0,3% φέτος. Παράγοντες που δημιουργούν πολλά ερωτήματα για το τι θα συμβεί με τους «ευάλωτους» τώρα που η οικονομία συρρικνώνεται και πώς η ανασφάλεια για το εάν θα επιστρέψουν στη φτώχεια ή θα κερδίσουν τη θέση τους στη μεσαία τάξη θα επηρεάσει τις πολιτικές εξελίξεις σε μια ήπειρο που αποφάσισε να κάνει την κοινωνική της επανάσταση μέσω της κάλπης.

Τα πρώτα δείγματα είναι ενδεικτικά της δυναμικής που έχει αυτό το κοινωνικό στρώμα να καθορίζει τις εξελίξεις, όπως δείχνουν και τα εκλογικά αποτελέσματα σε χώρες όπου προοδευτικοί κυβερνώντες ευνόησαν σημαντικά τους φτωχούς με τις κοινωνικές πολιτικές τους, αλλά δεν κέρδισαν και την ψήφο τους ξανά.

Συνέβη στην Αργεντινή με τη νίκη του συντηρητικού Μαουρίσιο Μάκρι, τη Βενεζουέλα με τον θρίαμβο της αντιπολίτευσης και πιο πρόσφατα στη Βολιβία όπου ο Εβο Μοράλες έχασε το δημοψήφισμα για να μπορέσει να είναι εκ νέου υποψήφιος στις εκλογές του 2019.

«Δεν είναι θέμα Δεξιάς ή Αριστεράς. Ο κόσμος εναντιώνεται σε αυτό που θεωρεί κυβερνητική ελίτ. Επειτα από χρόνια ανάπτυξης και κοινωνικής ένταξης, μείωσης της φτώχειας και του αποκλεισμού, αύξησης της μεσαίας τάξης και με την ανάδυση μιας νέας γενιάς πιο μορφωμένης και απαιτητικής, ο κόσμος θέλει περισσότερη δημοκρατία, λιγότερη διαφθορά, βελτίωση της οικονομικής του συνθήκης -όχι πρόσκαιρη αλλά σταθερή. Αναγνωρίζουν τα επιτεύγματα των κυβερνήσεών τους αλλά δεν τους αρκούν, πόσο μάλλον όταν η οικονομική συγκυρία πλέον δεν είναι ευνοϊκή», εκτιμούσε στην «Ελ Παΐς» η Μάρτα Λάγος, επικεφαλής του Λατινοβαρόμετρου, της πιο έγκριτης δημοσκοπικής έρευνας της ηπείρου.

Φέρνοντας σαν παράδειγμα τη Βολιβία, όπου η δημοτικότητα του Εβο Μοράλες παραμένει εξαιρετικά υψηλή και επί των ημερών του σημειώθηκε η μεγαλύτερη μείωση της φτώχειας (κατά 32%, το μεγαλύτερο ποσοστό στη Λατινική Αμερική), στοιχεία που ωστόσο δεν απέτρεψαν την ήττα του, η Λάγος επισημαίνει:

«Υπάρχουν πολλά ελλείμματα στις κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες που ζουν οι πλειοψηφίες αυτών των χωρών και ο κόσμος έχει πολλές προσδοκίες από την πρόοδο που συντελέστηκε: δεν θέλει να περιμένει άλλο πια. Σύμφωνα με έρευνα του Λατινοβαρόμετρου, το 20% των νέων κάτω των 25 ετών στην ήπειρο έχουν μόνο ένα πιάτο φαγητό την ημέρα, αλλά προτιμούν να ξοδέψουν τα χρήματά τους σε ένα smartphone παρά να εξασφαλίσουν ένα δεύτερο πιάτο φαγητό. Γιατί πιστεύουν ότι σ’ αυτή τη μικρή οθόνη είναι το μέλλον τους, βλέπουν τον κόσμο και λένε “θέλω να είμαι εκεί”».