Η Διώρυγα του Παναμά, ο Τραμπ και η επιστροφή στην «κατάκτηση εδαφών»

«Fuck Trump» ήταν η απάντηση των παναμέζικων συνδικάτων στις απειλές του Ντόναλντ Τραμπ να ανακαταλάβει τη Διώρυγα του Παναμά με οικονομικές κυρώσεις ή ακόμη και με στρατιωτικά μέσα γιατί δεν διασφαλίζει τα αμερικανικά συμφέροντα έτσι όπως τα φαντάζεται στη βάση της προγραμματικής του διακήρυξης «Πρώτα η Αμερική». Η απάντηση του συντηρητικού -και ώς τώρα σύμμαχου των ΗΠΑ- προέδρου του Παναμά, Χοσέ Ραούλ Μουλίνο, διατυπωμένη σε πιο διπλωματική γλώσσα, ήταν το ίδιο σαφής: «Δεν υπάρχει τίποτα να συζητήσουμε. Η Διώρυγα του Παναμά είναι παναμέζικη: κάθε τετραγωνικό μέτρο της Διώρυγας του Παναμά και της γύρω ζώνης είναι του Παναμά και θα συνεχίσει να είναι».

Η δήλωση έγινε στη διάρκεια τελετής στη μνήμη των 22 Παναμέζων μαθητών που στις 9 Ιανουαρίου του 1964 σκοτώθηκαν από Αμερικανούς στρατιώτες όταν επιχείρησαν να υψώσουν στη ζώνη της Διώρυγας, που βρισκόταν υπό τον έλεγχο των ΗΠΑ, μια παναμέζικη σημαία. Υπόμνηση μίας από τις πιο σκοτεινές σελίδες της αμερικανικής παρουσίας στη χώρα, που γνώρισε μάλιστα και μια αμερικανική στρατιωτική επέμβαση το 1989 για να συλλάβουν τον εκλεγμένο πρόεδρο Μανουέλ Νοριέγα, κατηγορούμενο για ναρκεμπόριο. Ο απολογισμός ήταν 500 νεκροί.

Αυτό το έγκλημα των ΗΠΑ κατά των μαθητών στάθηκε η απαρχή για να ξεκινήσει μια διαδικασία πολύχρονων και επίπονων διαπραγματεύσεων για την επιστροφή της Διώρυγας στον Παναμά και την αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων. Κάτι που τελικά επιτεύχθηκε στις 31 Δεκεμβρίου του 1999. Αμέσως μετά την απόσπαση του Παναμά από την Κολομβία το 1903, η Ουάσινγκτον υπέγραψε σύμφωνο που έθετε τη νεοσύσταη χώρα υπό την «κηδεμονία» των ΗΠΑ και έβαζε τις βάσεις για την κατασκευή της Διώρυγας με μια συμφωνία που προέβλεπε την εσαεί παραχώρησή της στον βόρειο γείτονα. Με τα χρόνια -και ενώ ανθούσαν τα αντιαποικιακά κινήματα στον κόσμο-, η διεκδίκηση Παναμέζων πολιτών και πολιτικών για εθνική κυριαρχία στα εδάφη τους κατέληξε στις συμφωνίες Τορίχος - Κάρτερ το 1977: μία για την επιστροφή της Διώρυγας και άλλη για τη διασφάλιση της ουδετερότητάς της.

Αλλά από τον περασμένο Δεκέμβριο ο Ντόναλντ Τραμπ απειλεί να «ανακτήσει» τη Διώρυγα, από όπου διέρχεται το 3% του παγκόσμιου εμπορίου, ώστε να εγγυηθεί αυτό που θεωρεί ως οικονομική ασφάλεια των ΗΠΑ. Εφτασε σε συνέντευξη Τύπου την περασμένη εβδομάδα να μην αποκλείσει οικονομικές κυρώσεις ή ακόμη και στρατιωτική επιχείρηση κατά του Παναμά αν δεν μειωθούν τα διόδια για τα πλοία που εξυπηρετούν τις ΗΠΑ και δεν περιοριστεί η «κινεζική παρουσία», όπως κατήγγειλε, προσφεύγοντας στην προσφιλή τακτική του των fake news περί παρουσίας Κινέζων στρατιωτών.

Τα διόδια, για τα οποία ο Μουλίνο δήλωσε κατηγορηματικά πως δεν πρόκειται να μειωθούν, δεν ορίζονται αυθαίρετα από τον Παναμά ή τον φορέα διαχείρισης της Διώρυγας, αλλά μέσα από ανοιχτή δημόσια διαδικασία όπου μετέχουν πελάτες και πολλοί σχετικοί φορείς. Και μάλιστα προ ετών σε μια τέτοια διαδικασία έπειτα από αίτημα χωρών χρηστών της Διώρυγας αποφεύχθηκε περαιτέρω αύξησή τους. Αλλωστε όπως τόνισε ο Παναμέζος ΥΠΕΞ, «η Διώρυγα είναι περιουσία μας στην υπηρεσία της διεθνούς κοινότητας, χωρίς κανένα προνόμιο για κανέναν». Ενώ για τις καταγγελίες του Τραμπ σχετικά με την «κινεζική παρέμβαση» στη διαχείριση της Διώρυγας, ο Μουλίνο τόνισε ότι τα κράτη δεν έχουν να φοβούνται ότι μια στρατηγική Διώρυγα όπως του Παναμά θα λάβει θέση ή θα συμμετάσχει ενεργά σε καμία σύρραξη, επιβεβαιώνοντας την ουδετερότητά της. «Δεν υπάρχουν άλλα χέρια στη Διώρυγα πέρα από τα παναμέζικα. Να είστε ήσυχοι, μόνο τα δικά μας χέρια θα είναι εκεί για πάντα».

Η στιγμή που επέλεξε o Τραμπ για να εξαπολύσει αυτές στις απειλές (όπως και κατά της Γριλανδίας και του Καναδά), λίγο πριν από την ανάληψη της προεδρίας, προϊδεάζει για ένα πολύ πιο ευρύ σχέδιο περί παγκόσμιας επιρροής και οικονομικής ασφάλειας. «Στην αντίληψη του Τραμπ, ή όσων τον συμβουλεύουν, τα πράγματα περιστρέφονται γύρω από τον έλεγχο γεωπολιτικά πολύ σημαντικών περιοχών για τις ΗΠΑ, τις στρατιωτικές βάσεις τους και την αντιπαράθεση με την Κίνα» έλεγε στην DW η Παουλίνα Αστρόσα, ειδήμων σε θέματα διεθνών σχέσεων.

Δεν είναι βέβαιο αν και πόσο θα προχωρήσει ο Τραμπ στις απειλές του. Αλλά είναι προφανές πως αναβιώνει μια αναχρονιστική τάση «δικαιώματος» κατάκτησης εδαφών και δείχνει έτοιμος να αγνοήσει το ισχύον διεθνές δίκαιο. Πόσο μάλλον όταν στα κείμενα που υπέγραψαν οι δύο χώρες αναφέρεται ρητά πως η Ουάσινγκτον «ουδέποτε θα παρέμβει σε θέματα κυριαρχίας του Παναμά, των εδαφών του, του πολιτικού του συστήματος» και πως και οι δύο πλευρές θα σεβαστούν πλήρως τους όρους των συμφωνιών.

Παρότι δεν υπάρχει καμιά νομική βάση για μια τέτοιου είδους επέμβαση, οι ανησυχίες αυξάνουν γιατί αν έχει την πολιτική βούληση μπορεί να κάνει χρήση της στρατιωτικής βίας, «πλήττοντας θανάσιμα τη διεθνή τάξη και οδηγώντας σε οπισθοχώρηση των διεθνών σχέσεων στις σφαίρες επιρροής και στις πολιτικές της βίας που κυριάρχησαν τον 19ο και τις αρχές του 20ού αιώνα» λέει ο καθηγητής Διεθνών Σχέσεων, Αλόνσο Ιγουέκα, στην El País. Ενώ ο νομικός Ροντρίγκο Νοριέγα επισημαίνει πως ο Τραμπ μπορεί να γονατίσει τον Παναμά χωρίς να κινήσει ούτε έναν πεζοναύτη: «Αρκεί να μας κόψει τα δολάρια».

Δεν εκπλήσσει που ο Τραμπ δεν απορρίπτει το ενδεχόμενο χρήσης βίας, αφού γι’ αυτόν οι ακραίες ιδέες αποτελούν στρατηγική διαπραγμάτευσης, έγραφε η Ουάσινγκτον Ποστ, σημειώνοντας πως ο Τραμπ -όπως και ο Νίξον- είναι οπαδός της «θεωρίας του τρελού»: δηλαδή ένας αρχηγός κράτους που θεωρείται διατεθειμένος για όλα και τρελός, έχει περισσότερες πιθανότητες να πείσει τους εταίρους του στις διαπραγματεύσεις ώστε να κάνουν παραχωρήσεις.