Οσμή εμφυλίου στο Ελ Σαλβαδόρ

Ο πόλεμος είναι χαραγμένος στο δέρμα τους. Τα τατουάζ τους ορίζουν τον χώρο, τα όρια, την ίδια τους την ύπαρξη, εξηγούσε στα ΜΜΕ πριν από τρία χρόνια ο νέος με το σκληρό βλέμμα που αυτοσυστήθηκε με βραχνή φωνή: «Ντίας Σιγκαράν. 29 ετών. Με φωνάζουν ο Διάβολος. Φαντάζεστε γιατί».

Τότε μιλούσε για την εκεχειρία που επιτεύχθηκε ανάμεσα στις πιο διαβόητες από τις συμμορίες «μάρας» του Ελ Σαλβαδόρ, την MS13 και την Μπάριο 18.

Κάπου 400 μέρες μετά, ο «Διάβολος» σκοτώθηκε από σφαίρα αστυνομικού, επικυρώνοντας και τον θάνατο της εύθραυστης κατάπαυσης του πυρός.

Στις στάχτες αυτής της εκεχειρίας, που επιτεύχθηκε με τη διαμεσολάβηση της καθολικής εκκλησίας και την (ανεπίσημη) αποδοχή της κυβέρνησης και μείωσε τις δολοφονίες από 15 σε 5 την ημέρα, υψώνεται πλέον ένας σωρός νεκρών.

Εκτοτε η βία των «μάρας» κάνει τη μικρή κεντροαμερικανική χώρα να σπαράζει, φέρνοντας μνήμες του πολύχρονου εμφυλίου και απειλώντας την ίδια την πρόσφατη δημοκρατική της εμπειρία.

Τους πρώτους τρεισήμισι μήνες του χρόνου, 23 αστυνομικοί, έξι στρατιωτικοί, ένας εισαγγελέας και έξι φρουροί δολοφονήθηκαν σε έναν ακήρυχτο πόλεμο που τροφοδοτείται και από την αστυνομική καταστολή.

Εως τις 5 Απριλίου τα θύματα της βίας είχαν φτάσει τους 1.194. Ο Μάρτιος ήταν ο πλέον φονικός μήνας της τελευταίας δεκαετίας με 481 νεκρούς, 16 την ημέρα.

Αν αυτό το κύμα δεν αναχαιτιστεί, το 2015 θα κλείσει με 5.000 θύματα, δηλαδή 86 ανά 100.000 κατοίκους, από 63 πέρσι.

Μπροστά σε αυτή τη μάστιγα, στο Κοινοβούλιο, που ξεκίνησε τις εργασίες του την Πρωτομαγιά, επανήλθε ακόμη πιο έντονη η συζήτηση που προωθεί η δεξιά αντιπολίτευση για επιβολή κατάστασης έκτακτης ανάγκης στις πιο βίαιες ζώνες της χώρας.

Κάποιοι αστυνομικοί έφτασαν να μιλούν ανοιχτά για δολοφονίες συμμοριτών. «Οπου τους βρούμε, θα τους σκοτώσουμε» έλεγε σε τοπική τηλεόραση ένας αστυνομικός με το πρόσωπο καλυμμένο με μπαλακλάβα. Και στα κοινωνικά δίκτυα κυκλοφορούν βίντεο με στρατιωτικούς και πολίτες που ζητούν την «εξολόθρευση των μαρέρος».

Σε μια χώρα όπου επίλεκτες μονάδες του στρατού και τάγματα θανάτου των παραστρατιωτικών που μάχονταν κατά του ένοπλου κινήματος FMLN ευθύνονται για αναρίθμητες σφαγές αμάχων (75.000 νεκροί και 8.000 αγνοούμενοι είναι ο απολογισμός του εμφυλίου), προκαλεί εντύπωση ότι η κυβέρνηση του προέδρου Σάντσες Σερέν, πρώην αντάρτη του FMLN, αποφάσισε τη δημιουργία ταγμάτων ελίτ «άμεσης αντίδρασης» κατά των συμμοριών.

«Είναι εξαιρετικά επικίνδυνο να μιλάμε για κατάσταση έκτακτης ανάγκης, αναστολή συνταγματικών ελευθεριών, επίλεκτα τάγματα ή στρατιωτικοποίηση ολόκληρων περιοχών. Ολα αυτά μπορεί να έχουν αντίκτυπο στη δημοκρατική διαδικασία της χώρας», δήλωσε στο πρακτορείο IPS ο Φέλιξ Αρέβαλο, εκπρόσωπος της Ipaz, συντονιστικού θρησκευτικών οργανώσεων που επιδιώκει έξοδο από τη βία μέσω διαπραγματεύσεων με τις συμμορίες.

Η κυβέρνηση θεωρεί ότι η κλιμάκωση των επιθέσεων των συμμοριών αποτελεί απάντηση στη μεταφορά κάπου 1.500 κρατούμενων μελών τους, περιλαμβανομένων 50 ηγετών τους, σε φυλακές υψίστης ασφαλείας ώστε να αποκλειστεί κάθε επικοινωνία τους με τον έξω κόσμο. Αλλά και στην επιτυχία της να ανακτήσει τον έλεγχο κάποιων εδαφών που βρίσκονταν στο έλεός τους.

Από την άλλη επιμένει ότι «δεν θα μείνουμε απλά στην καταστολή» και παρουσιάζει ένα σχέδιο 124 σημείων για τη μείωση της εγκληματικότητας, περιλαμβανομένων εκπαιδευτικών, υγειονομικών και ψυχαγωγικών προγραμμάτων, αλλά και τη δημιουργία 250.000 θέσεων εργασίας για νέους που ανήκουν σε ομάδες κινδύνου.

«Αυτή η κλιμάκωση θα μπορούσε να αποτραπεί αν υπήρχαν μηχανισμοί διαλόγου με τους συμμορίτες», λέει ο Αρέβαλο, επικρίνοντας τις πρακτικές της σιδηράς πυγμής και επιμένοντας πως χρειάζεται λιγότερη καταστολή και περισσότερη πρόληψη και επανένταξη. «Μας κυβερνά η κουλτούρα του μίσους. Επιστρέψαμε στην παραδοσιακή συνταγή: κι άλλη εξουσία στις δυνάμεις ασφαλείας. Δεν μπορείς να προωθείς προγράμματα με πτώματα γύρω σου».