Ενας πάπας από αυτόν τον πλανήτη

Το ποντοπόρο πλοίο της πνευματικότητας του πάπα Φραγκίσκου έχει ως πλήρωμα αληθινούς ανθρώπους. Σαλπάρει για τα νησάκια ή τις μητροπόλεις της οδύνης διανέμοντας ελπίδα σε πολλούς, έστω τη δογματικά καλοντυμένη ελπίδα μιας εκκλησίας πανάρχαιας και αυστηρότατα δομημένης σαν κράτος. Είναι συμπεριληπτικός στο κήρυγμα και στην πράξη. Εχει κερδίσει τον σεβασμό, είτε εκφράζοντας χριστιανική αγάπη προς τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα, είτε καταγγέλλοντας ως «τρομοκρατία» τη γενοκτονική πολιτική του Ισραήλ στην Παλαιστίνη.

Δεν το λες αυτό συχνά για τους κατόχους της έδρας του Βατικανού. Ιστορικά συμπράττουν με τους νομείς της εξουσίας, ασκούν βιομηχανικής κλίμακας πνευματική ηγεμονία μέσω της εξομολόγησης και των fast track αγιοποιήσεων και καλλιεργούν την επιλεκτική φιλανθρωπία αντί να καταπολεμούν τις ρίζες της κοινωνικής ανισότητας. Την ίδια ώρα, ο οίκος τους κάθε τόσο κλυδωνίζεται από σκάνδαλα οικονομικών καταχρήσεων και σεξουαλικής κακοποίησης ανηλίκων.

Τούτος ο Αργεντινός πάπας με τις ιταλικές ρίζες είναι διαφορετικός. Υβρίδιο παλαιών πρακτικών και σύγχρονων αντιλήψεων, πολιτικών τελικά, με μια γερή δόση μυστικισμού που δεν «καπελώνει» την ήδη δωδεκαετή (από τον Μάρτιο του 2013) θητεία του.

Οπως ο Ιωάννης και ο Μάρκο Πόλο

Την αυτοβιογραφία του δεν τη συνέγραψε, αλλά την αφηγήθηκε στον Ιταλό δημοσιογράφο Κάρλο Μούσο, όπως κατά παράδοση αφηγήθηκε ο Ιωάννης την «Αποκάλυψη» στον μαθητή του, Πρόχορο, ή ο ταξιδευτής Μάρκο Πόλο τα ταξίδια του στην Κίνα στον συγκρατούμενό του, Ρουστιτσέλο ντα Πίζα.

Αρχική επιθυμία του ποντίφικα ήταν να δημοσιευτεί το βιβλίο μετά θάνατον, αλλά άλλαξε γνώμη με αφορμή το λεγόμενο «Ιωβιλαίο της Ελπίδας», δηλαδή την ανακήρυξη του 2025 ως έτους «άφεσης αμαρτιών και των τιμωριών λόγω των αμαρτιών», μακρά ρωμαιοκαθολική παράδοση που επαναλαμβάνεται κάθε 25 χρόνια.

Στην ελληνική έκδοση η αυτοβιογραφική αφήγηση ευτύχησε να έχει μια θαυμάσια μετάφραση, από τα ιταλικά, της έμπειρης Αννας Παπασταύρου, που τρέχει σαν νεράκι. Η επιμέλεια της έκδοσης είναι αψεγάδιαστη. Ως μοναδική απορία ανακύπτει η επιλογή της χρήσης πολυτονικού: ίσως είναι ζήτημα τρέχοντος γλωσσικού συντηρητισμού, αν και τελικά δεν έχει και τόση σημασία.

Σημασία έχει ότι ο βίος και η πολιτεία τού κατά κόσμον Χόρχε Μπεργκόλιο είναι μια συναρπαστική περιπέτεια με πυξίδα τη μεταφυσική πίστη και την κοσμική εξωστρέφεια. Προσευχή και ακτιβισμός συνυπάρχουν αρμονικά, εντυπωσιάζοντας ακόμη και ατράνταχτα αγνωστικιστές όπως ο υπογράφων.

Σκάκι με τον Θάνατο

Γεννήθηκε το 1936 στην εργατική συνοικία Φλόρες του Μπουένος Αϊρες από Ιταλούς μετανάστες, με πατέρα λογιστή και μητέρα νοικοκυρά που έβαζε κάθε Κυριακή μετά τον εκκλησιασμό τα παιδιά της να ακούνε όπερα στο ραδιόφωνο αφού πρώτα είχε εξηγήσει την υπόθεση κάθε λιμπρέτου. Μέχρι τα 21 του, όταν ένιωσε το «κάλεσμα» για να γίνει κληρικός, έπαιξε μπάλα, χτύπησε σκανδαλιάρικα με φίλους του τα τζάμια μιας άτακτης χήρας και εξαφανίστηκε, μισοερωτεύτηκε, αγάπησε την οικογένεια, τα τανγκό του Κάρλος Γκαρντέλ, την παρτίδα σκάκι του ιππότη με τον Θάνατο στην «Εβδομη σφραγίδα» του Ινγκμαρ Μπέργκμαν. Ισοβίως κατέφευγε στην παρηγοριά της τέχνης.

Στα φοβερά χρόνια της χούντας του στρατηγού Βιντέλα (1976-1981) έδρασε στο όνομα του ράσου του, φανερά αλλά κυρίως στο παρασκήνιο, για να προστατεύσει δημοκράτες. Εκρυψε σε θεολογική σχολή τα «ανατρεπτικού περιεχομένου» βιβλία μιας φίλης του, μαρξίστριας που δολοφονήθηκε από τους χουντικούς. Και εισέπνευσε οξυγόνο από τη «θεολογία της απελευθέρωσης», ρωμαιοκαθολική σχολή σκέψης που εστιάζει στη φτώχεια και στα βάσανα των λαών της Λατινικής Αμερικής, «απάντηση» στα αριστερόστροφα επαναστατημένα sixties.

Τι λείπει από το βιβλίο; Η καταδίκη της βαρβαρότητας της Ιεράς Εξέτασης, η αναφορά στις τουλάχιστον 43 εντοπισμένες δούλες (ο χαρακτηρισμός δεν είναι υπερβολικός) που υπηρέτησαν σαν φυλακισμένες την περιβόητη οργάνωση «Opus Dei» στην Αργεντινή και άλλες λατινοαμερικάνικες χώρες απ’ το 1972 έως το 2015, μια πιο τολμηρή θέση για τη χειροτονία των γυναικών ως ιερέων στην Καθολική Εκκλησία.

Α, και μια πιο ειλικρινής διαπραγμάτευση της σιωπηλής στάσης του, δημοσίως, την εποχή της δικτατορίας, αν και όλα δείχνουν ότι ο Μπεργκόλιο ποτέ δεν στήριξε, όπως άλλοι ρασοφόροι, το αιμοσταγές καθεστώς των 30.000 εξαφανισμένων («desaparecidos») και των πτήσεων θανάτου με τις ρίψεις αντιφρονούντων στον Ατλαντικό.

Mare nostrum, mare mortuum

Τούτων λεχθέντων η προοδευτικότητα, για να χρησιμοποιήσουμε μια κλισέ έκφραση, του σπάνιου αυτού ιερωμένου είναι αδιαμφισβήτητη.

Απολαυστική, σχεδόν κινηματογραφική, είναι η περιγραφή των λίγων εικοσιτετραώρων που προηγήθηκαν και όσων ακολούθησαν αμέσως μετά την εκλογή του Φραγκίσκου στο Βατικανό. Μηχανήματα ελέγχου στις εισόδους, χαλαροί καρδινάλιοι χωρίς κινητά, τυχαίες συναντήσεις στα ασανσέρ, μισόλογα, υπαινιγμοί, αστεϊσμοί και παζάρια στο παρασκήνιο – μέχρι να ριχτούν στην πυρά όλα τα ψηφοδέλτια και να υψωθεί ο λευκός καπνός που διατυμπανίζει το μήνυμα habemus papam.

Ακολούθησαν η σταθερή αποστολική διάθεση, η εμμονή στον διάλογο των εκκλησιών, η καταγγελία της μετατροπής της Μεσογείου από mare nostrum σε θάλασσα πνιγμένων προσφύγων, σε mare mortuum.

Οι έπαινοι του συγκεκριμένου ποντίφικα για τον πρώην πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα, με αφορμή επίσκεψη στο στρατόπεδο προσφύγων-κολαστήριο της Μόριας το 2016, στη Λέσβο, αναπαρήχθησαν από τα ελληνικά ΜΜΕ, κάποιες φορές με μικροκομματική όξινη σάλτσα.

Το βιβλίο, που πήρε τον τίτλο του από ό,τι απέμεινε φυλαγμένο στο Κουτί της Πανδώρας, αξίζει να διαβαστεί (και) για όλα τα άλλα.

ℹ️ Πάπας Φραγκίσκος «Ελπίδα – η αυτοβιογραφία» Μετάφραση Αννα Παπασταύρου Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα 2025