Στρέφοντας το βλέμμα στην Ευρώπη - Φεβρουάριος 2025 

Συντελεστές

Υπεύθυνη σύνταξης: Martina Tresca
Συντακτική ομάδα: Ines Muñoz, Mariana Sampaio
Υπεύθυνοι προγράμματος: Martina Tresca, Νίκος Παπακώστας
Επιμέλεια κειμένου: Στρατής Μπουρνάζος

Μπορούμε να σταματήσουμε την «κανονικοποίηση» της Ακροδεξιάς;

Σε όλη την Ευρώπη, ακροδεξιές και υπερσυντηρητικές ομάδες ολοένα και κανονικοποιούν τις επικίνδυνες ιδεολογίες και τη βίαιη ρητορική τους εναντίον των μεταναστών, των μειονοτήτων, των «άλλων», των αδύναμων και των δημοκρατικών θεσμών. Το ενημερωτικό δελτίο του Φεβρουαρίου, αξιοποιώντας και τους προβληματισμούς που συνεισέφεραν αναγνώστες και αναγνώστριές μας, εκκινεί από τον παραπάνω άξονα. Και διερευνά πώς αυτές οι δυνάμεις αναπτύσσονται στην κυρίαρχη πολιτική, διαβρώνοντας τα ανθρώπινα δικαιώματα και απειλώντας τα ίδια τα θεμέλια της κοινωνίας των πολιτών, καθώς και της δημοκρατικής διακυβέρνησης.

Μετανάστευση και Άσυλο 

Oι κυβερνήσεις της ΕΕ και η υλοποίηση της πολιτική απέλασης μεταναστών: Ιταλία

Η συμφωνία απέλασης μεταναστών μεταξύ Ιταλίας και Αλβανίας δεν αποτελεί καινούργια είδηση. Η συμφωνία έχει τεθεί σε ισχύ από το 2023, με την πρωθυπουργό Τζόρτζια Μελόνι να χρηματοδοτεί τη δημιουργία τριών κρατικών κέντρων προσφύγων στην Αλβανία, τα οποία προορίζονται να στεγάσουν άτομα που κινούνται προς τις ευρωπαϊκές ακτές και «αναχαιτίζονται» στη Μεσόγειο. Ο προϋπολογισμός ανέρχεται συνολικά σε 653,5 εκατομμύρια ευρώ. Θεωρητικά, το ένα κέντρο προορίζεται για τις διαδικασίες ελέγχου, ένα άλλο για την εξέταση των αιτήσεων ασύλου και το τρίτο για την αναχώρηση εκείνων που δεν έλαβαν άσυλο. Ωστόσο, κύριος στόχος της ιταλικής κυβέρνησης φαίνεται να είναι να μετατρέψει και τα τρία κέντρα σε κέντρα απέλασης, προκειμένου να ανακόψει τη μετανάστευση. Με άλλα λόγια, για να αποτρέψει ενεργά τους ανθρώπους να έρχονται προς την Ευρώπη,  και, ακόμα, να εμποδίσει όσους διασώθηκαν στη θάλασσα να αποκτήσουν ασφαλή και γρήγορη πρόσβαση στην ευρωπαϊκή επικράτεια, κάτι που κατήγγειλαν οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα. 

Από τότε που άνοιξαν τον περασμένο Οκτώβριο, αυτές οι τρεις εγκαταστάσεις δεν έχουν δεχθεί κανέναν μετανάστη. Κάθε φορά που οι μετανάστες στέλνονται σε κέντρα κράτησης στην Αλβανία –μέσω ακριβών ταξιδιών με πλοίο που χρηματοδοτούνται από χρήματα των φορολογουμένων– το Εφετείο της Ρώμης διατάσσει την επιστροφή τους στην Ιταλία, αρνούμενο να επικυρώσει την κράτησή τους. Παρά το δεδομένο αυτό, η Μελόνι δηλώνει ότι «η κυβέρνηση είναι αποφασισμένη να προωθήσει το πρωτόκολλο Ιταλίας-Αλβανίας». 

Η συμφωνία επικροτήθηκε από τους ηγέτες της ΕΕ ως μια καινοτόμα λύση για τον περιορισμό της μετανάστευσης και ως παράδειγμα που πρέπει να ακολουθηθεί. Όπως αναφέρει το Statewatch, η Πολωνία, που αυτό το εξάμηνο κατέχει  την προεδρία του Συμβουλίου, έχει προτείνει ισόβιες απαγορεύσεις εισόδου στην ΕΕ, ενώ διακινεί  ένα έγγραφο συζήτησης που παρουσιάζει μια νέα πρόταση νόμου για τις  απελάσεις. Εν τω μεταξύ, η Ομάδα Εργασίας για την Ένταξη, τη Μετανάστευση και την Απέλαση στο πλαίσιο του Συμβουλίου συζητούσε την αύξηση της αποτελεσματικότητας των επιστροφών, στο πλαίσιο των συνεχιζόμενων συνομιλιών μεταξύ των χωρών της ΕΕ για τους «κόμβους επιστροφής».

Ελλάδα: χρήση της τεχνητής νοημοσύνης με κονδύλια της ΕΕ, για την παρακολούθηση προσφύγων 

Η Ευρωπαϊκή Ένωση ενισχύει την ασφάλεια των συνόρων μέσω της χρήσης της τεχνητής νοημοσύνης (ΑΙ). Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, η επένδυση στην τεχνολογία αποτελεί κορυφαία προτεραιότητα για την ΕΕ – και έναν από τους τομείς που απορροφάει τα μεγαλύτερα κονδύλια. Σύμφωνα με έρευνα του ελληνικού μη κερδοσκοπικού και ανεξάρτητου μέσου ενημέρωσης Solomon, η Ελλάδα έχει εξασφαλίσει 1,6 δισ. ευρώ από τα κονδύλια Εσωτερικών Υποθέσεων της ΕΕ για την περίοδο 2021-2027 για την ασφάλεια και την επιτήρηση των συνόρων. Ως ένα βασικό σημείο εισόδου για τους μετανάστες, η Ελλάδα αντιμετωπίζει διπλάσιο αριθμό αφίξεων μεταναστών, με 62.000 νέους μετανάστες να καταγράφονται το 2024.

• Drones & δορυφορική απεικόνιση: Drone και δορυφόροι με τεχνητή νοημοσύνη παρακολουθούν τις διαδρομές μετανάστευσης, εντοπίζοντας τις κινήσεις σε πραγματικό χρόνο. 
• Έξυπνες κάμερες και αναγνώριση προσώπου: Τα συνοριακά σημεία ελέγχου χρησιμοποιούν κάμερες ενισχυμένες με AI για σάρωση και αναγνώριση ατόμων. 
• Θερμική απεικόνιση και αισθητήρες κίνησης: Ανιχνεύει την ανθρώπινη παρουσία σε απαγορευμένες περιοχές, ακόμη και σε συνθήκες χαμηλής ορατότητας. 
• Ανάλυση συμπεριφοράς: Οι αλγόριθμοι τεχνητής νοημοσύνης αξιολογούν τα μοτίβα ταξιδιού και εντοπίζουν «ύποπτες» κινήσεις. 
• Προφίλ κινδύνου: Τα συστήματα χρησιμοποιούν μηχανική μάθηση για την ταξινόμηση των μεταναστών, με βάση κριτήρια όπως η εθνικότητα, το ιστορικό ταξιδιού και τα βιομετρικά δεδομένα. 
• Επαλήθευση εγγράφων: Η τεχνητή νοημοσύνη σκανάρει διαβατήρια, βίζες και ταυτότητες για να εντοπίσει πλαστές και ασυνέπειες. 
• Αυτοματοποιημένη αξιολόγηση υποθέσεων: Η τεχνητή νοημοσύνη βοηθά στη διεκπεραίωση των αιτήσεων ασύλου, αναλύοντας νομικά έγγραφα και προηγούμενες υποθέσεις.

Σύμφωνα με  το Solomon, αρκετοί αρμόδιοι, που υποστηρίζουν τη χρήση της ΑΙ για τους παραπάνω σκοπούς, ισχυρίζονται ότι αυτά τα συστήματα και οι συσκευές είναι αξιόπιστα και μπορούν να αποτρέψουν ακόμη και θανάτους και εξαφανίσεις. Από την άλλη, μια σειρά πολίτες και ειδικοί εκφράζουν ανησυχίες για τον μη σεβασμό της ανθρώπινης προσωπικότητας και την παραβίαση της ιδιωτικότητας, που μπορεί να επιφέρουν τέτοια μέσα. Και προειδοποιούν ότι θα μπορούσαν να διευκολύνουν τις συλλογικές απελάσεις – ένα σοβαρό και μόνιμο ζήτημα στην Ελλάδα, όπου τέτοιες πρακτικές έχουν χαρακτηριστεί ως «συστηματικές» τα τελευταία χρόνια.

Η Ισπανία νομιμοποιεί τους μετανάστες μετά τις πλημμύρες στη Βαλένθια 

Η Ισπανία σχεδιάζει να νομιμοποιήσει προσωρινά 25.000 μετανάστες και μετανάστριες που έπληξαν οι πλημμύρες στη Βαλένθια τον περασμένο Οκτώβριο, επιτρέποντάς τους να έχουν πρόσβαση σε βοήθεια και να εργάζονται νόμιμα για ένα χρόνο. Ωστόσο, πολλοί από αυτούς θα αποκλειστούν από τη διαδικασία λόγω των απαιτήσεων τεκμηρίωσης. Για να πληρούν τις προϋποθέσεις, σε αυτές τις «εξαιρετικές συνθήκες», οι μετανάστες πρέπει να προσκομίσουν απόδειξη διαμονής στις περιοχές που επλήγησαν από τις πλημμύρες – ένα μεγάλο εμπόδιο, καθώς πολλοί και πολλές  φοβούνται ότι θα απελαθούν μετά την επίσημη εγγραφή τους. Όπως ανέφερε το elDiario, επικαλούμενο στοιχεία της ΜΚΟ Oxfam Intermón, εκτιμάται ότι 28.000 έως 41.000 παράτυποι μετανάστες επλήγησαν από την καταιγίδα, αλλά υπάρχουν σοβαρές  ανησυχίες ότι πολλοί θα μείνουν εκτός της σχεδιαζόμενης «ομπρέλας». Μετά την πίεση των συνδικάτων, αυτά και άλλα μέτρα θα συμπεριληφθούν σε ένα πακέτο νέων δράσεων της ισπανικής κυβέρνησης. Επιπλέον, η Ισπανία έχει εισαγάγει εναλλακτικές διαδικασίες νομιμοποίησης. Παρά το γεγονός ότι πρόκειται για ένα προσωρινό και έκτακτο μέτρο, με σαφή  όρια, δεν πάει να συνιστά είναι ένα σπάνιο δείγμα στην κατεύθυνση της ένταξης και της αλληλεγγύης στην Ευρώπη, όπου οι περισσότερες κυβερνήσεις κινούνται προς την εντελώς αντίθετη κατεύθυνση. Θα μπορούσε, λοιπόν, να σηματοδοτήσει μια γενικότερη αλλαγή στη διαχείριση της μετανάστευσης και του ασύλου στην Ισπανία.

Κοινωνικές υποθέσεις 

Η αστεγία αυξάνεται σε όλη την Ευρώπη 

Η έλλειψη στέγης συνεχίζει να αυξάνεται με ανησυχητικό ρυθμό. Το 2024, εκτιμάται ότι 1,3 εκατομμύρια άνθρωποι ζούσαν στους δρόμους σε όλη την Ευρώπη, σύμφωνα με την 9η Έκθεση Επισκόπησης του αποκλεισμού από τη στέγαση, αριθμός διπλάσιος σε σχέση με το 2009, ο οποίος δεν δείχνει σημάδια επιβράδυνσης. Την Έκθεση δημοσίευσε η Feantsa, η Ομοσπονδία ευρωπαϊκών οργανώσεων που ασχολούνται με τους άστεγους. Αυτή η κρίση δεν επηρεάζει μόνο τους ενήλικες, αλλά και έναν αυξανόμενο αριθμό παιδιών και εφήβων που αναγκάζονται να κοιμούνται στο δρόμο. Η αύξηση των αστέγων τροφοδοτείται από τις σκληρές οικονομικές συνθήκες, συμπεριλαμβανομένων των υψηλών ενοικίων, του πληθωρισμού, του κοινωνικού αποκλεισμού και της μετανάστευσης. Ωστόσο, το πρόβλημα εκτείνεται πολύ πέρα ​​από αυτούς και αυτές που είναι εμφανώς άστεγοι. Η Feantca υπογραμμίζει επίσης ότι υπάρχουν εκατομμύρια που ζουν σε συνθήκες ανεπαρκούς στέγασης, υποφέρουν από ενεργειακή φτώχεια ή παγιδεύονται σε συνθήκες υπερπληθυσμού. 

Αναγνωρίζοντας τον επείγοντα χαρακτήρα αυτού του ζητήματος, το Συμβούλιο της Ευρώπης και η Τράπεζα Ανάπτυξης του Συμβουλίου της Ευρώπης πραγματοποίησαν συνέδριο τον Δεκέμβριο του 2024 στο Στρασβούργο, με τίτλο «Αντιμετώπιση της αστεγίας μέσω κοινωνικών επενδύσεων». Η εκδήλωση συγκέντρωσε φορείς χάραξης πολιτικής, εμπειρογνώμονες και χρηματοπιστωτικά ιδρύματα για να συζητήσουν στρατηγικές βιώσιμης στέγασης και κοινωνικές επενδύσεις που στοχεύουν στη μείωση των αστέγων. Οι συζητήσεις υπογράμμισαν την ανάγκη για συντονισμένη δράση τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, για να αποτραπεί η περαιτέρω κλιμάκωση αυτής της κρίσης.

Το μέλλον των Κοινωνικών Ταμείων της ΕΕ 

Η Επιτροπή Απασχόλησης και Κοινωνικών Υποθέσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ενέκρινε έκθεση που αποτελεί τη συμβολή των ευρωβουλευτών στις επικείμενες συζητήσεις για τον προϋπολογισμό του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου+ (ESF+). Πρόκειται για ένα χρηματοδοτικό πρόγραμμα που υποστηρίζει τις χώρες να ενισχύσουν την κοινωνική δράση της ΕΕ και να εφαρμόσουν τον Ευρωπαϊκό Πυλώνα Κοινωνικών Δικαιωμάτων, ο οποίος στοχεύει στην αντιμετώπιση κοινωνικών προκλήσεων, όπως οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, η ψηφιοποίηση, η αύξηση του κόστους ζωής και οι συνθήκες εργασίας. Το ισχύον Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο (ΠΔΠ) της ΕΕ πλησιάζει στο τέλος του (θα λήξει το 2027) και, προτού η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσιάσει μια δέσμη προτάσεων για την επόμενη προγραμματική περίοδο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τοποθετείται. Είναι κάτι ιδιαίτερα σημαντικό, δεδομένων των επικείμενων διαβουλεύσεων για τον τρόπο κατανομής του επταετούς προϋπολογισμού της ΕΕ. Σύμφωνα με τις πολιτικές κατευθυντήριες γραμμές της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την περίοδο 2024-2029, αναμένεται ότι το ΠΔΠ θα δομηθεί γύρω από τρεις πυλώνες: Ταμείο Ανταγωνιστικότητας, Εθνικά Σχέδια που συνδέουν μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις, Χρηματοδότηση Εξωτερικής Δράσης. 

Οι ευρωβουλευτές που ασχολούνται με κοινωνικά ζητήματα ζήτησαν πρόσθετους πόρους για τη στήριξη ευάλωτων ατόμων και κοινωνικές επενδύσεις, ενώ εξέφρασαν την ανησυχία τους για τα σχέδια συγχώνευσης αυτού του ταμείου με άλλα. Σύμφωνα με την έκθεση, η αναδιαμόρφωση αυτού του ταμείου δεν πρέπει να οδηγήσει στη συρρίκνωση των οικονομικών του πόρων και τη διοχέτευσή τους σε άλλους σκοπούς. Στην πραγματικότητα, τα τελευταία χρόνια, το ESF+ έχει χρησιμοποιηθεί επανειλημμένα ως εργαλείο αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης, για παράδειγμα στην πανδημία της Covid-19. Οι ευρωβουλευτές προτείνουν, αντίθετα, οι κοινωνικές έκτακτες ανάγκες και οι κρίσεις να αντιμετωπίζονται μέσω ad-hoc χρηματοοικονομικών αποθεματικών και καλούν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να δράσει έτσι ο προσανατολισμός του προϋπολογισμού του ESF+ να μην αλλάξει. Το Κοινοβούλιο θα ψηφίσει για το σχέδιο έκθεσης στην ολομέλεια του Μαρτίου.

Θέματα από τους αναγνώστες μας

Ελευθερία έκφρασης, δημοκρατία και ακροδεξιά 

Ο Ίλον Μασκ ξεκίνησε πρόσφατα μια νέα εκστρατεία προσκαλώντας τους Ευρωπαίους πολίτες να «Ξανακάνουν την Ευρώπη Μεγάλη» (MEGA), πυροδοτώντας έντονες συζητήσεις σε όλη την Ευρώπη. Οι ενέργειες του Μασκ έχουν εγείρει σοβαρά ερωτήματα σχετικά με τους κινδύνους που μπορεί να δημιουργούν η ατομική επιρροή και η συσσώρευση ισχύος στο τρέχον γεωπολιτικό τοπίο, καθώς και  τους τρόπους η ΕΕ πρέπει να χρησιμοποιήσει ή να προσαρμόσει τα υπάρχοντα νομικά της πλαίσια για να ανταποκριθεί. Το όραμα του Μασκ επικεντρώνεται στην οικοδόμηση ενός νέου πληροφοριακού ψηφιακού οικοσυστήματος που στοχεύει να αναδιαμορφώσει το τοπίο των μέσων ενημέρωσης στην ΕΕ, υιοθετώντας μια προσέγγιση που δεν θέτει κανένα όριο στη ρητορική μίσους, την παραπληροφόρηση, τα fake news και τις παρεμβάσεις στην εσωτερική πολιτική ζωή άλλων κρατών. Ο Μασκ έχει υποστηρίξει δημόσια το ακροδεξιό κόμμα Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD), πριν από τις πρόσφατες γενικές εκλογές της 23ης Φεβρουαρίου, παίρνοντας συνέντευξη από την αρχηγό του AfD Άλις Βάιντελ στον λογαριασμό του στο X (πρώην Twitter). O Μασκ παρουσιάζει τα μέσα κοινωνικής δικτύωσής του, και κυρίως την πλατφόρμα Χ, ως «ασφαλή χώρο» για την ελευθερία του λόγου, αντιμετωπίζοντας τις πολιτικές της ΕΕ εναντίον της παραπληροφόρηση ως απόπειρα λογοκρισίας. Παράλληλα, τα χρησιμοποιεί για να ενεργοποιήσει πολίτες και ακροδεξιά κόμματα εναντίον σε τυχόν νομικές κινήσεις εκ μέρους της ΕΕ.

Μέχρι τώρα, φαίνεται ότι ο μηχανισμός του Μασκ  που επιδιώκει να αποθαρρύνει την ΕΕ από οποιαδήποτε νομική ενέργεια εναντίον των τεχνολογικών του επιχειρήσεων είναι αποτελεσματικός, καθώς δεν υπήρξε συνολική θεσμική απάντηση, με ρυθμιστικά μέτρα, εκ μέρους της Ευρώπης. Μια εξήγηση γι’ αυτό μπορεί να εντοπιστεί στην εξάρτηση της ΕΕ από τον Μασκ και, ευρύτερα, τις ΗΠΑ. Η ΕΕ, πάντως, δεν είναι αδρανής. Έτσι, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ξεκίνησε έρευνες για την πλατφόρμα X (και άλλους ψηφιακούς γίγαντες) τον περασμένο Απρίλιο για παραβίαση του νόμου για τις ψηφιακές υπηρεσίες της ΕΕ, για την οποία θα μπορούσε να επιβάλει πρόστιμο έως και 6% του ετήσιου παγκόσμιου τζίρου του κοινωνικού δικτύου. Κατά τη διάρκεια μιας συζήτησης στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ο εκτελεστικός αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Henn Virkkunen, είπε ότι «δεν πρόκειται για λογοκρισία περιεχομένου», αλλά για «δημιουργία αποτελεσματικών μηχανισμών για την αφαίρεση παράνομου περιεχομένου [...] επειδή ό,τι είναι παράνομο εκτός του ψηφιακού κόσμου είναι επίσης παράνομο και στο διαδίκτυο». Ωστόσο, την ίδια στιγμή, η ΕΕ δείχνει μάλλον απρόθυμη να ξεκινήσει έναν «ανοιχτό πόλεμο» κατά του Μασκ και, κατ’ επέκτασιν, εναντίον του Τραμπ, λόγω και της στενότατης σχέσης αυτών των δύο. Έτσι, πρέπει να προχωρήσει σε κάποιες δύσκολες επιλογές: να υποχρεώσει το X, καθώς και άλλες πλατφόρμες social media όπως το Facebook και το TikTok, να σέβονται τους κανόνες της ΕΕ για την παραπληροφόρηση, τη λογοδοσία και τη ρητορική μίσους, προστατεύοντας έτσι τη διαφάνεια, την αξιοπιστία της πληροφόρησης και την ακεραιότητα των εκλογών – κάτι, ωστόσο, που ενέχει τον κίνδυνο να πλήξει τις εμπορικές σχέσεις της με τις ΗΠΑ. 
Από πολλές απόψεις, η απειλή είναι ήδη εδώ. Η επιρροή του Μασκ στα μέσα ενημέρωσης και την πληροφόρηση ενισχύει τις ακροδεξιές ιδεολογίες. Βασικός στόχος των κινήσεων Μασκ είναι να εγκαθιδρύσει ένα καθεστώς όπου οι πλουσιότεροι άνθρωποι στη Γη μπορούν να έχουν απεριόριστη εξουσία στον δημόσιο λόγο και να χρησιμοποιούν πλατφόρμες για να διαμορφώσουν, χωρίς κανέναν έλεγχο, πολιτικές αφηγήσεις, ακόμα και ψευδείς, προς όφελος των δικών τους συμφερόντων.

Κανονικοποίηση της ακροδεξιάς 

Εν τω μεταξύ, οι ηγέτες της ευρωπαϊκής ακροδεξιάς, που στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχουν συγκροτήσει την ομάδα «Πατριώτες για την  Ευρώπη», συναντήθηκαν στην Ισπανία στις αρχές Φεβρουαρίου με σύνθημα «Κάνε την Ευρώπη Μεγάλη ξανά», ανταποκρινόμενοι στο κάλεσμα κινητοποίησης του Μασκ. Γιορτάζοντας το πέρασμα από το «αιρετικό» στο «mainstream», όπως δήλωσε ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας Βίκτορ Όρμπαν, συζήτησαν πώς θα πατάξουν την Πράσινη Συμφωνία, θα πολεμήσουν το Ισλάμ, θα ανακόψουν τη μετανάστευση και την «αντικατάσταση πληθυσμού», θα παρέμβουν στους θεσμούς της ΕΕ και θα αντιταχθούν στις έμφυλες προσεγγίσεις και τη ΛΟΑΤΚΙ ατζέντα. Οι ομιλητές υποσχέθηκαν να ανακαταλάβουν την Ευρώπη από τα χέρια των σοσιαλιστικών, των φιλελεύθερων αλλά και των κεντροδεξιών δυνάμεων, που την κατέχουν τώρα. 

Καθώς οι Πατριώτες για την Ευρώπη δεν έχουν αρκετές έδρες στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για να επιβάλουν την ατζέντα τους, ζήτησαν ρητά από τις κεντροδεξιές δυνάμεις (το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα-ΕΛΚ) να σταματήσουν να συνεργάζονται με τα αριστερά κόμματα. Αυτή η νέα «δεξιόστροφη» συμμαχία δοκιμάστηκε στη Γερμανία, με τους Χριστιανοδημοκράτες (CDU) να χρησιμοποιούν τις ψήφους της Εναλλακτικής για τη Γερμανία (AfD) για να ψηφίσουν σκληρούς αντιμεταναστευτικούς νόμους, πυροδοτώντας συζητήσεις για το σπάσιμο της λεγόμενης «υγειονομικής ζώνης», όπως ονομαζόταν η –ισχύουσα μέχρι σήμερα– πολιτική της αυστηρής άρνησης συμμαχιών με ακρδεξιά κόμματα. Η αποδοχή, εκ μέρους των Χριστιανοδημοκρατών, του σχηματισμού πλειοψηφιών με την AfD έδειξε στους ψηφοφόρους της τελευταίας ότι η ακροδεξιά ατζέντα μπορεί πραγματικά να φέρει αποτελέσματα στο Κοινοβούλιο και σε άλλους θεσμούς και ότι η ψήφος τους δεν θα «πάει χαμένη». Επιπλέον, αυτή η επιλογή κανονικοποιεί τη μελλοντική συνεργασία με ακροδεξιές δυνάμεις, ανοίγοντας το δρόμο για επανάληψη αυτής της πρακτικής σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, αν όχι και στους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Παραδείγματα από την Ολλανδία ή τη Σουηδία δείχνουν ότι η ακροδεξιά κατακτά όλο και περισσότερο τη νομιμότητα. 

Χιλιάδες άνθρωποι διαδήλωσαν κατά της ακροδεξιάς στη Γερμανία ενόψει των βουλευτικών εκλογών, που διεξήχθησαν στις 23 Φεβρουαρίου. Στις εκλογές σημειώθηκε η υψηλότερη συμμετοχή από την πτώση του τείχους του Βερολίνου, με το ποσοστό όσων ψήφισαν να φτάνουν το 83,5%. Νικητής, η δεξιά Χριστιανοδημοκρατική Ένωση (CDU), με επικεφαλής τον Φρίντριχ Μερτς, που έλαβε το 28,6%. Το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα έχασε σχεδόν 10% σε σύγκριση με τις προηγούμενες εκλογές του 2021, καταγράφοντας το χειρότερο αποτέλεσμά του σε ομοσπονδιακές εκλογές. Ο ουσιαστικός νικητής, όπως αναμενόταν, ήταν το ακροδεξιό AfD, το οποίο διπλασίασε το ποσοστό ψήφων του από το 2021, φτάνοντας το 20,8%. Αξίζει να σημειωθεί ότι η AfD ήταν το πρώτο κόμμα στα κρατίδια της πρώην Ανατολικής Γερμανίας. Καθώς το χάσμα Ανατολής-Δύσης δεν εξαφανίστηκε με την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, η Ανατολική Γερμανία ήταν πάντα μια ασταθής περιοχή, με αρκετά κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα, και ως εκ τούτου  εύφορο πεδίο δράσης για τις λαϊκιστικές δυνάμεις. Σημαντικό σημείο των εκλογών, το ποσοστό του ριζοσπαστικού αριστερού κόμματος Die Linke. Το κόμμα, με πολύ καλές επιδόσεις ιδίως στους νέους, συγκέντρωσε συνολικά σχεδόν το 9% των ψήφων και μπήκε απροσδόκητα στη Βουλή, δεδομένου ότι μόλις πριν από δύο μήνες οι δημοσκοπήσεις το έδειχναν μόλις στο 3% (κάτω από το όριο εισόδου, που είναι 5%).

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συρρικνώνει τον χώρο για την υπεράσπιση των ΜΚΟ 

Πώς λειτουργούν τα λόμπι στην ΕΕ; Πώς εκπροσωπούνται διαφορετικά συμφέροντα έναντι των θεσμικών οργάνων και των αρμοδίων για τη λήψη αποφάσεων της ΕΕ; 

Το τοπίο των λόμπι στις Βρυξέλλες μπορεί να διαχωριστεί σε δύο βασικά μέρη: από τη μια οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις  και οι Οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών (ΟΚοιΠ), από την άλλη τα εταιρικά λόμπι. Οι δύο πλευρές υπερασπίζονται διαφορετικά, και συχνά αντίθετα μεταξύ τους, συμφέροντα. Ενώ οι εταιρικοί όμιλοι διαθέτουν τεράστιους πόρους που τους επιτρέπουν να επηρεάζουν σοβαρά τους θεσμούς, οι Οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών έχουν λιγότερες ευκαιρίες να διαμορφώσουν πολιτικές. Για την αντιμετώπιση αυτής της ανισορροπίας, χρηματοδοτικά προγράμματα της ΕΕ όπως το LIFE ή το CERV στοχεύουν στην ενίσχυση της ικανότητας των οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών να συμμετέχουν στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, ενώ μέρος της χρηματοδότησης υποστηρίζει επίσης δραστηριότητες συνηγορίας, επιτρέποντας στις οργανώσεις να εκπροσωπούν καλύτερα τις ανησυχίες της κοινωνίας των πολιτών. 

Πρόσφατα, η Επιτροπή άρχισε να στέλνει άτυπες επιστολές σε περιβαλλοντικές ΟΚοιΠ που εδρεύουν στις Βρυξέλλες, προειδοποιώντας τις να μη δαπανούν κονδύλια της ΕΕ για εργασίες συνηγορίας. Η κίνηση αυτή εγείρει πολλά ζητήματα. Πρώτον, κινδυνεύει να μειώσει την ικανότητα των ΜΚΟ να ερευνούν και να παρεμβαίνουν, αναδεικνύοντας ζητήματα και συμβάλλοντας έτσι στον δημόσιο διάλογο. Δεύτερον, η Επιτροπή έχει εισαγάγει νέες κατευθυντήριες γραμμές για τη χρηματοδότηση μέσω ανεπίσημων και μη προσβάσιμων στο κοινό επιστολών, επικαλούμενη τον λεγόμενo «κίνδυνο φήμης» (reputation risk) ως βασικό κριτήριο. Εν τω μεταξύ, η Επιτροπή αποφάσισε να περιορίσει την πρόσβαση σε επίσημα έγγραφα, όπως ανέφεραν ορισμένες ΟΚοιΠ, υιοθετώντας επομένως μια εξαιρετικά αμφιλεγόμενη προσέγγιση όσον αφορά τη διαφάνεια και τη φήμη. Τρίτον, αφήνει μεγαλύτερο περιθώριο στα εύπορα εταιρικά λόμπι, τα οποία επωφελούνται επίσης από τα ίδια κονδύλια της ΕΕ, να επηρεάσουν τους θεσμικούς εκπροσώπους, επιτρέποντάς τους να προωθούν τα συμφέροντά τους ανεξέλεγκτα. Εξαιρετικά κρίσιμο: η περικοπή αυτών των κονδυλίων (που αποτελούν μόλις το 0,0006% του προϋπολογισμού της ΕΕ), θα επηρεάσει σοβαρά τις μεγάλες περιβαλλοντικές ΟΚοιΠ, αλλά, ακόμη περισσότερο, τις μικρότερες οργανώσεις που δραστηριοποιούνται σε περιφερειακές περιοχές και προσπαθούν να πραγματοποιήσουν αποτελεσματικό έργο συνηγορίας σε επίπεδο ΕΕ. 

Γιατί συμβαίνει αυτό; Από το 2023, συντηρητικές ομάδες στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ζητούν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να μειώσει τη χρηματοδότηση των ΟΚοιΠ. Αυτό το λόμπι ενέτεινε τις πιέσεις του στον απόηχο σκανδάλων που αφορούσαν αδιαφανείς ή ύποπτες ΜΚΟ, όπως στην υπόθεση Κατάργκεϊτ, η οποία έχει προξένησε μεγάλες ανησυχίες σχετικά με τη σύγκρουση συμφερόντων, τη λογοδοσία των ιδρυμάτων και άλλα ηθικά ζητήματα. Ωστόσο, αυτή η απόφαση, που οδηγεί σε μια ισοπεδωτική διαδικασία στιγματισμού των ΟΚοιΠ και του έργου τους,  εκκινεί από συντηρητικές ομάδες με στόχο τον περιορισμό του πεδίου πολιτικής δράσης. Η περικοπή των κονδυλίων των ΟΚοιΠ θα αποδυναμώσει τις δημοκρατικές διαδικασίες ελέγχου και δημόσιας κριτικής, που αποτελούν, σύμφωνα με επίσημο λόγο, ιδρυτικά θεμέλια για την ΕΕ. 

Επιπλέον, μια τέτοια απόφαση έρχεται σε πλήρη αντίθεση με το πρόσφατα δημοσιευμένο πρόγραμμα εργασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το 2025, όπου ανακοινώθηκε μια στρατηγική για την υποστήριξη, την προστασία και την ενδυνάμωση της Κοινωνίας των Πολιτών.

Νεολαία και Πολιτισμός 

Τι βλέπουν οι νέοι Ευρωπαίοι ως τις κορυφαίες προτεραιότητες της ΕΕ; Ευρήματα από το ευρωβαρόμετρο του 2024 

Μια από τις τελευταίες έρευνες του Ευρωβαρόμετρου για νέους συγκέντρωσε τις απόψεις 25.000 νέων, ηλικίας 16-30 ετών, από όλα τα κράτη-μέλη της ΕΕ, παρέχοντας πληροφορίες για τις ανάγκες και τις ανησυχίες των νέων Ευρωπαίων όσον αφορά τις πολιτικές προτεραιότητες της ΕΕ, τις πηγές πληροφόρησης και τη συμμετοχή των πολιτών. 

Σύμφωνα με την έρευνα, η πρώτη και μεγαλύτερη προτεραιότητα για τους νέους και τις νέες, με ποσοστό 40%, είναι το αυξανόμενο κόστος ζωής. Ακολουθούν η περιβαλλοντική και η κλιματική αλλαγή, οι ανησυχίες για την κατάσταση της οικονομίας και την εύρεση δουλειάς. 
Όσον αφορά την ενημέρωση για πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα, οι νέοι Ευρωπαίοι βασίζονται κυρίως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (42%), την τηλεόραση (39%),  τον διαδικτυακό τύπο και ειδησεογραφικές πλατφόρμες (26%). Η έρευνα υπογραμμίζει ότι οι περισσότεροι από όσους και όσες ρωτήθηκαν (76%) γνωρίζουν ότι υπάρχει ο κίνδυνος της παραπληροφόρησης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ωστόσο το 70% πιστεύει ότι μπορεί να τον αναγνωρίσει εύκολα.

Το μέλλον της χρηματοδότησης του πολιτισμού της ΕΕ 

Ποια είναι τα σχέδια της ΕΕ για τον πολιτισμό; Το Creative Europe είναι το κύριο πρόγραμμα της ΕΕ (2,4 δισ. ευρώ) που υποστηρίζει τη δημιουργική και οπτικοακουστική βιομηχανία της Ευρώπης. Καθώς η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επεξεργάζεται επί του παρόντος την πρώτη της πρόταση για το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο 2028-2034, αναμένονται σημαντικές αλλαγές, με τον Ευρωπαίο επίτροπο για Διαγενεακή Δικαιοσύνη, τη Νεολαία, τον Πολιτισμό και τον Αθλητισμό, Glenn Micallef, να συνηγορεί σε έναν διευρυμένο προϋπολογισμό. Παρά τις εντεινόμενες εκκλήσεις να δαπανηθούν περισσότερα χρήματα για την άμυνα και την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της ΕΕ, ο Micallef υποστήριξε ότι ο πολιτισμός δεν μπορεί να αγνοηθεί και ότι το πρόγραμμα Creative Europe πρέπει να ενισχυθεί, ειδικά υπό το φως των επιθέσεων σε πολιτιστικούς θεσμούς και καλλιτέχνες σε πολλές χώρες της ΕΕ, όπως η Σλοβακία, η Βουλγαρία και η Πορτογαλία. 

Κατά τη διάρκεια μιας από τις μεγαλύτερες εκδηλώσεις πολιτιστικής πολιτικής που έλαβαν χώρα στις Βρυξέλλες αυτό τον μήνα, με οργανωτές τη Culture Action Europe, το Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Ίδρυμα και την Europa Nostra, βασικοί ενδιαφερόμενοι φορείς της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένου του επιτρόπου Micallef, ευρωβουλευτών και της πολωνικής Προεδρίας του Συμβουλίου, κλήθηκαν να τοποθετηθούν για το πώς σχεδιάζουν να εντάξουν τον πολιτισμό στις κύριες πολιτικές της ΕΕ. Τα κύρια σημεία που τέθηκαν ήταν η συνολική αναγνώριση του πολιτισμού πέρα ​​από τον πολιτιστικό τομέα και η ενσωμάτωσή του στις κεντρικές πολιτικές της ΕΕ, όπως το νέο Ταμείο Ανταγωνιστικότητας, η ατζέντα ασφάλειας και ετοιμότητας, η έρευνα, η ανάπτυξη δεξιοτήτων και ο κανονισμός για την τεχνητή νοημοσύνη. Με τη δεδομένη κατάσταση των πραγμάτων (όπως ανέφερε η Culture Action Europe κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης πολιτικής), παρά την υποστήριξη της ΕΕ για τον πολιτισμό, το σχέδιο έκθεσης της Επιτροπής Προϋπολογισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για το επόμενο ΠΔΠ αναφέρεται μόνο εν συντομία στη στήριξη σε πολιτιστικές και δημιουργικές βιομηχανίες και η Competitiveness Compass δηλώνει απλώς ότι η ΕΕ φιλοξενεί ζωντανές δημιουργικές και πολιτιστικές βιομηχανίες. Επομένως, ο πολιτισμός, αυτοτελώς, «δεν υπάρχει πουθενά στα επίσημα έγγραφα». 

Όπως είχε ήδη ανακοινωθεί, κατά την ακρόασή του ενώπιον του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, ο Επίτροπος Micallef πρότεινε τη λεγόμενη «Πυξίδα Πολιτισμού», ένα στρατηγικό πλαίσιο «για την καθοδήγηση και την αξιοποίηση των πολλαπλών διαστάσεων του πολιτισμού». Ένα από τα πρώτα βήματα που θα κάνει φέτος το Συμβούλιο θα είναι η υποβολή προτάσεων για την υποστήριξη νέων καλλιτεχνών και δημιουργών και το ξεκίνημα της συζήτησης για το μέλλον του προγράμματος Creative Europe.

Ρίξτε μια πιο προσεκτική ματιά! – Το βίντεο του μήνα

Το επεισόδιο του Φεβρουαρίου αναλύει την επιρροή του Ίλον Μασκ στην πολιτική της ΕΕ, την απόφαση της Ισπανίας να νομιμοποιήσει 25.000 μετανάστες και πώς η υπεράσπιση και η δράση των ΜΚΟ στην Ευρώπη επηρεάζεται από τους περιορισμούς χρηματοδότησης.

* Inter Alia σημαίνει «μεταξύ άλλων» στα λατινικά. Βασισμένη σε μια φιλοσοφία συνεργασίας και αμοιβαιότητας, η Inter Alia εργάζεται διεθνώς για την προώθηση της πολιτικής εκπαίδευσης, του κοινωνικού μετασχηματισμού και της συλλογικής δράσης. Εκφράζει την πρόθεση να σταθούμε με προθυμία και χαρά ανάμεσα σε άλλα κοινωνικά δρώντα, να συνδημιουργήσουμε, να κάνουμε παραχωρήσεις και να προωθήσουμε την κοινή πρόοδο και τη συλλογική ευφυΐα.