Η λαϊκή ενότητα, μόνη απάντηση στη βία και τις προκαταλήψεις

Το φυσιολογικό όταν γράφει κάποιος για τη «Charlie Hebdo» είναι να θέλει να της ανταποδώσει τα ίσα. Να προκαλέσει το γέλιο ή το χαμόγελο, να ερεθίσει τη σκέψη χρησιμοποιώντας λέξεις, ευρήματα, προκλήσεις. Τώρα όμως άλλα υπαγορεύει η καρδιά.

Το ξέραμε από καιρό ότι η «Charlie» διέτρεχε κίνδυνο. Δεν αρέσει δα σε όλο τον κόσμο η πρόκληση. Σε ακόμη λιγότερους μάλιστα αρέσει η πρόκληση... σκέψης. Οταν όμως την περασμένη Τετάρτη 7 Ιανουαρίου άρχισαν να ηχούν ασταμάτητα οι σειρήνες στη συνοικία μας, απλώς αναρωτηθήκαμε: «Τι να συμβαίνει;». Δεν φανταζόμασταν ότι δυο βήματα από το σπίτι μας μόλις είχαν δολοφονηθεί δημοσιογράφοι, ότι κάποιοι ταραχοποιοί της σκέψης είχαν μόλις πέσει νεκροί με τρόπο ψυχρό και φρικώδη από επικίνδυνους φανατικούς.

Ανοιχτοί λογαριασμοί

Σε όλη τη διαδρομή της από το 1970 και μετά η «Charlie Hebdo» είχε ανοιχτούς λογαριασμούς με τις θρησκείες και με τους κάθε λογής φασίστες. Κι ενώ οι σειρήνες ακόμα ηχούσαν ακατάπαυστα, ήρθε η πρώτη απάντηση στην απορία μας: «Πληροφορούμαστε ότι ακούστηκαν πυροβολισμοί στα γραφεία της "Charlie Hebdo"». Φρίκη. Αυτό όμως δεν ήταν τίποτε μπροστά σε αυτό που θα ακολουθούσε. «Φτάνουν πληροφορίες για έναν νεκρό». Και μετά «δεκάδες τραυματίες». Ολη η συνοικία είναι αποκλεισμένη. Εμείς όμως έπρεπε να κατεβούμε και να πλησιάσουμε όσο πιο κοντά γινόταν.

Επρεπε να κάνουμε τη δουλειά μας και να πούμε αυτό που βλέπαμε και ακούγαμε. Οι σειρήνες δεν σταματούσαν να στριγγλίζουν: αστυνομία, πυροσβεστική, ασθενοφόρα... Ερχονταν το ένα μετά το άλλο κι αυτό ήταν μια ένδειξη του τι είχε συμβεί. Τόσες δυνάμεις επέμβασης σε ένα σημείο δεν μπορούσαν να σημαίνουν παρά ένα μονάχα πράγμα: ο νεκρός δεν ήταν ένας, είχε συμβεί μια αληθινή σφαγή.

Κι έπειτα άρχισαν να βγαίνουν και τα ονόματα. Αλλα γνωστά –μήπως δεν είχαμε δουλέψει κάποτε στην ίδια εφημερίδα; Αλλα άγνωστα. Μετά ήρθαν οι αριθμοί: 1, 5, 7... Φτάσαμε στους 12 νεκρούς. Νεκροί από τις σφαίρες κάποιων φανατικών.

Μετά ήρθαν όλα τα ονόματα

Ο Charb, ο σκιτσογράφος που διεύθυνε την έκδοση μετά την αποχώρηση του Φιλίπ Βαλς τον Μάιο του 2009. Εκανε επίσης σκίτσα και για την «Humanité». Ο Ζαν Καμπού, ο επονομαζόμενος Καμπού, ήταν 76 ετών. Ηταν ο σκιτσογράφος που δημιούργησε τον τύπο του beauf, τη στερεοτυπική φιγούρα του μέσου χυδαίου, ακαλλιέργητου και στενοκέφαλου Γάλλου. Υπήρξε η εμβληματική μορφή της «Charlie Hebdo» και του προδρομικού της εντύπου, του «Hara-Kiri». Τα σκίτσα του δημοσιεύονταν και στην «Canard Enchaîné». Το μόνο πράγμα για το οποίο, καθ’ ομολογίαν του, μετάνιωνε ήταν που δεν υπήρξε στη δουλειά του αρκετά άγριος. Στα νιάτα του μας έκανε να γελάμε μέχρι δακρύων.

Ο Georges Wolinski, 80 ετών, ήταν κι αυτός στο εγχείρημα από την εποχή του «Hara-Kiri». «Δεν μπορεί κανείς να είναι χιουμορίστας και να πιστεύει στα ψέματα της θρησκείας», είχε διακηρύξει, μιλώντας στο ραδιόφωνο «France-Info». Ενα από τα σκίτσα του είχε μάλιστα χρησιμοποιηθεί, για να διακοσμήσει την τσάντα του αγαπημένου του βιβλιοπωλείου εκείνη την εποχή με την επωνυμία «Renaissance» που βρισκόταν στη Ρουέν. Βλέπετε, στο άκουσμα κάποιων ονομάτων, ξαναέρχονται στο μυαλό οι συγκεκριμένες μνήμες που έχει κρατήσει ο καθένας...

Ξαφνικά κάποιος είπε: Μπερνάρ Μαρίς. Τον φωνάζαμε «ο θείος Μπερνάρ», ήταν 68 ετών, δημοσιογράφος με σπουδές στα οικονομικά, χρονικογράφος στη «Charlie Hebdo» και στο πρακτορείο «France Inter». Κι ήταν αληθινά μεγάλη απόλαυση να τον ακούς να αναμετράται με την κυρίαρχη σκέψη.

Κι άλλος σκιτσογράφος, ο Τινιούς, που το αληθινό του όνομα ήταν Μπερνάρ Βερλάκ, 57 ετών, βασικό στέλεχος της «Charlie Hebdo», του «Fluide Glaciale» και της «Humanité». Αντικοινωνικός μέχρι εκεί που δεν έπαιρνε, αλλά με ακαταμάχητο χιούμορ.

Ο Ονορέ, από το Φιλίπ Ονορέ, το πραγματικό του όνομα. Ηταν 73 ετών. Σκιτσογράφος από γεννησιμιού του στη «Charlie Hebdo» και αλλού, είχε δημοσιεύσει το πρώτο του σκίτσο όταν ήταν 16 ετών στην εφημερίδα «Sud-Ouest».

Κι άλλοι νεκροί ακόμα: ο Μισέλ Ρενό, δημιουργός του ετήσιου φεστιβάλ ταξιδιωτικών εντύπων στο Κλερμόν Φεράν, ο Μουσταφά Ουράντ, διορθωτής, και μία ακόμα χρονικογράφος, η Ελσα Καγιά, «η ψυχαναλύτρια της "Charlie Hebdo"». Με σπουδές στην ψυχιατρική και στην ψυχανάλυση, διατηρούσε τη στήλη Divan στην εφημερίδα.

Ο Φρεντερίκ Μπουασό ήταν 42 ετών. Ηταν καθαριστής της εταιρείας Sodexo. Σκοτώθηκε από τους εισβολείς τη στιγμή της άφιξής τους στο κτίριο. Στα θύματα περιλαμβάνονται και δύο αστυνομικοί. Ο Φρανκ Μπρινσολαρό, υπεύθυνος για την προστασία του Charb, διευθυντή της εφημερίδας. Ηταν 49 ετών. Ο δεύτερος αστυνομικός που βρέθηκε στον δρόμο των εισβολέων κι επίσης δολοφονήθηκε ήταν ο Αχμέτ Μεραμπέ, 42 ετών, που ανήκε στην ποδηλατική μονάδα επέμβασης του αστυνομικού τμήματος του 11ου διαμερίσματος του Παρισιού.

Πόση αρρώστια;

Πώς φτάσαμε όμως ώς εδώ; Το ερώτημα αυτό επανερχόταν φυσιολογικά στα μυαλά μας, όση ώρα εμείς, η ομάδα των δημοσιογράφων, είχαμε εγκατασταθεί γύρω από την πρώτη περίμετρο ασφαλείας και προσπαθούσαμε να αποσπάσουμε κάποιες κουβέντες από τις προσωπικότητες που έρχονταν να αποδώσουν φόρο τιμής στα θύματα. Επανερχόταν επίμονα. Πώς; Πόσο άρρωστη μπορεί να έχει γίνει η γαλλική κοινωνία, ώστε το μίσος για το διαφορετικό να σπρώχνει στο έγκλημα, στην απόλυτη άρνηση του Αλλου;

Ποτέ μέχρι τώρα δεν είχε συμβεί κάτι ανάλογο στη Γαλλία, στην Ευρώπη, στον κόσμο. Η σύνταξη μιας εφημερίδας αποδεκατίστηκε μέσα σε μια στιγμή, σχεδόν ολόκληρη, επειδή κάποιοι φανατικοί διαφωνούσαν με τη γραμμή της έκδοσης. Και ήταν η «Charlie» η πρώτη που έγινε στόχος. Η «Charlie». Αυτή η εφημερίδα που έκανε πολλούς να μεγαλώσουν, να αναπτύξουν πολιτική συνείδηση, να πάρουν θέση. Ακόμα και να εκνευριστούν καμιά φορά, επειδή το τάδε ή το δείνα εξώφυλλο ήταν πολύ ανούσιο ή, αντίθετα, το παρατραβούσε. Και λοιπόν; Η «Charlie» έδινε πάντα τροφή για σκέψη. Αυτό είναι το βασικό. Και ήταν αυτό ακριβώς που οι δολοφόνοι προσπάθησαν να εξαλείψουν. Επιτέθηκαν στην ελευθερία της γνώμης.

Η «Charlie» έκανε πάντα χρήση αυτής της ελευθερίας. Πήρε θέση υπέρ των γελοιογραφιών του Μωάμεθ. Επειτα πέρασε από δίκη. Υστερα δέτηκε την πρώτη βομβιστική επίθεση. Υπήρξαν πολλά τολμηρά πρωτοσέλιδα. Πάντοτε αυτή η επιθυμία να μιλήσει γι' αυτά, για τα οποία τα «mainstream media» σώπαιναν. Με τα σκίτσα, με έρευνα, με ρεπορτάζ, με τις εκδόσεις και τα δηκτικά χρονικά, η «Charlie» αποκωδικοποιούσε την πραγματικότητα.

Η πρώτη μας υποχρέωση

Μέσα στη σημερινή θύελλα, με τα συναισθήματα που ακολουθούν μια τέτοια τραγωδία, είναι ακόμα νωρίς για να δοθούν απαντήσεις. Ενα μόνο είναι σίγουρο: πρέπει να επιβεβαιώσουμε τη διαρκή αφοσίωσή μας στην ελευθερία της έκφρασης και της σκέψης. Στην ελευθερία της γνώμης. Χωρίς αυτή, ούτε η δημοκρατία ούτε οποιαδήποτε ζωή σε μια κοινωνία είναι δυνατές. Γι’ αυτήν πάλεψαν άνδρες και γυναίκες. Θεωρούσαμε ότι η μάχη αυτή ανήκε στο παρελθόν. Τι θλιβερό στ’ αλήθεια να ξεκινά η νέα χρονιά με την επίγνωση ότι τα πράγματα δεν είναι καθόλου έτσι...

Το να ενημερώνουμε ελεύθερα παραμένει λοιπόν η πρώτη μας υποχρέωση. Σε κάθε πεδίο. Και να ενημερώνουμε ελεύθερα σημαίνει επίσης να καταγγέλλουμε κάθε γενίκευση. Γιατί τις νιώθουμε να έρχονται αυτές τις λέξεις που «μυρίζουν». Οι μουσουλμάνοι; Τρομοκράτες. Οι μετανάστες; Κλέφτες. Τίποτα πιο αξιοθρήνητο από το να αναπαράγουμε αυτές τις ανοησίες, που η «Charlie» ποτέ δεν σταμάτησε να καταγγέλλει. Τίποτα πιο αξιοθρήνητο από αυτούς που προσπαθούν να επιβιώσουν ή να επιστρέψουν πολιτικά, καβαλώντας το κύμα των δίκαιων συναισθημάτων που γέννησε η δολοφονία των δημοσιογράφων.

Πόσο άρρωστη πρέπει να είναι μια κοινωνία, ώστε ορισμένοι, στη Γαλλία, την Ελλάδα ή αλλού, να χρησιμοποιούν αυτό το έγκλημα για να επιχειρηματολογήσουν ενάντια στην παρουσία στο ευρωπαϊκό έδαφος των μεταναστών που εγκατέλειψαν τις χώρες τους, στις οποίες βασιλεύει ο πόλεμος; Και μάλιστα, ο πόλεμος που κήρυξαν αυτοί οι ίδιοι που σήμερα φωνάζουν. Τρομοκράτες και εξτρεμιστές και από τις δύο πλευρές χρησιμοποιούν το δράμα για να διχάσουν την κοινωνία, επενδύοντας στον φόβο και στις προκαταλήψεις. Απέναντί τους πρέπει να αντιπαρατάξουμε την ενότητα. Την ενότητα του λαού που λέει «όχι», που αρνείται να γίνει υποχείριο.

Τα πρώτα σημάδια δόθηκαν πολύ γρήγορα. Πολύς κόσμος μαζεύτηκε αμέσως στο σημείο των δολοφονιών κρατώντας πανό και μικρά χαρτόνια με μηνύματα αλληλεγγύης. Το ίδιο βράδυ μια σειρά διαδηλώσεων έγιναν στη Γαλλία, στην Ευρώπη, παντού στον κόσμο. Η θέση τους, κοινή: δεν θα αφήσουμε άλλους εξτρεμιστές να διαχειριστούν αυτή την ιστορία. Η «Charlie Hebdo» πάντοτε κατήγγελλε με όλη τη δύναμη της φωνής της την Ακροδεξιά, τους ρατσιστές, την ξενοφοβία. Πάντοτε, η «Charlie» κατήγγελλε με όλη τη δύναμη της φωνής της τον θρησκευτικό φανατισμό, ανεξάρτητα από το αν αναφερόταν στον Θεό, τον Μωάμεθ ή τον Γιαχβέ.

Αυτή η επίθεση, που πραγματοποιείται μέσα σε κλίμα μίσους και διογκούμενων ανισοτήτων μέσα στη γαλλική κοινωνία, πρέπει να προκαλέσει την αντίδραση κάθε δημοκράτη. Χρειαζόμαστε την ενότητα γύρω από την ειρήνη, τον αντιρατσισμό και την πάλη ενάντια στον αντισημιτισμό, αξίες που βρίσκονταν στην καρδιά της στράτευσης των σκιτσογράφων που δολοφονήθηκαν.

* Δημοσιογράφος, συνεργάτης της σατιρικής εφημερίδας «Le Canard Enchaîné»