«Η ισότητα των φύλων δεν μπορεί να επιβληθεί από τα πάνω»

Η νέα τάξη πραγμάτων κατά Τραμπ και η θέση της Λατινικής Αμερικής σε αυτήν, ο ρόλος του ΟΗΕ, ο μακρύς δρόμος για την ισότητα των φύλων, αλλά και ο δεύτερος γύρος των προεδρικών εκλογών στο Εκουαδόρ την Κυριακή. Για όλα αυτά μιλήσαμε με τη Μαρία Φερνάντα Εσπινόσα Γκαρσές από το Εκουαδόρ, μία από τις ομιλήτριες του 10ου Οικονομικού Φόρουμ των Δελφών που ξεκινά αύριο. Η κ. Εσπινόσα διαθέτει ένα «βαρύ» βιογραφικό. Διπλωμάτισσα καριέρας, ήταν η τέταρτη γυναίκα στην ιστορία του ΟΗΕ και η πρώτη από τη Λατινική Αμερική που προήδρευσε της Γενικής Συνέλευσης του διεθνούς οργανισμού (2018-2019). Διατέλεσε υπουργός Αμυνας και Εξωτερικών στις κυβερνήσεις των Ραφαέλ Κορέα και Λένιν Μορένο, ενώ σήμερα είναι εκτελεστική διευθύντρια της GWL Voices, μιας ΜΚΟ που ασχολείται με την επίτευξη της ισότητας των δύο φύλων.

● Η άφιξη του Τραμπ στον Λευκό Οίκο επιφέρει ριζικές αλλαγές σε παγκόσμιο επίπεδο. Πώς βλέπετε το νέο γεωπολιτικό σκηνικό γενικότερα και ειδικότερα σε σχέση με τη Λατινική Αμερική;

Η νέα φάση στον Λευκό Οίκο συνιστά μια σημαντική αλλαγή στο παγκόσμιο σκηνικό με επιπτώσεις σε διάφορες περιοχές, συμπεριλαμβανομένης της Λατινικής Αμερικής. Σε έναν ολοένα πιο αλληλοεξαρτώμενο κόσμο οι αλλαγές αυτές υπογραμμίζουν την ανάγκη για ενίσχυση των μηχανισμών διεθνούς συνεργασίας. Η Λατινική Αμερική έρχεται αντιμέτωπη με δομικές προκλήσεις που απαιτούν συντονισμένη προσοχή. Σε αυτές συμπεριλαμβάνονται τα υψηλά επίπεδα ανισότητας και φτώχειας, οι ολοένα εντονότερες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και μια ανησυχητική κατάσταση σε ό,τι αφορά την εγκληματικότητα. Σύμφωνα με την Αμερικανική Τράπεζα Ανάπτυξης, το κόστος της εγκληματικότητας και της βίας ανέρχεται στο 3,4% του ΑΕΠ ετησίως, ένα ποσοστό που σε πολλές χώρες ξεπερνά τους προϋπολογισμούς για την παιδία ή την υγεία. Αυτές οι σύνθετες πραγματικότητες απαιτούν ολοκληρωμένες και μακροπρόθεσμες απαντήσεις.

Σε αυτό το πλαίσιο ο διάλογος με διεθνείς πρωταγωνιστές όπως οι ΗΠΑ παραμένει θεμελιώδους σημασίας. H πολυμερής προσέγγιση μπορεί να χρησιμεύσει ως γέφυρα για την προώθηση από κοινού λύσεων. Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι η προληπτική διπλωματία προσφέρει ένα ιδανικό πλαίσιο για τον διάλογο, καθώς παρέχει στα κράτη τη δυνατότητα να εντοπίσουν πιθανές εστίες συγκρούσεων προτού αυτές ξεσπάσουν ή ενταθούν, ενώ παράλληλα προωθεί τη συνεργασία σε ευρύτερα γεωπολιτικά ζητήματα όπως η κλιματική αλλαγή, το παγκόσμιο εμπόριο, η ασφάλεια ή η οικοδόμηση της ειρήνης. Η Λατινική Αμερική διαθέτει ένα τεράστιο δυναμικό με το οποίο μπορεί να συνεισφέρει στη διεθνή ατζέντα.

● Ποιος μπορεί να είναι ο ρόλος του ΟΗΕ σε αυτόν τον «νέο κόσμο»; Υπάρχει πιθανότητα να αποκτήσει ο οργανισμός μια πιο ουσιαστική εξουσία;

Ο ΟΗΕ εξακολουθεί να αποτελεί βασικό πυλώνα της πολυμερούς τάξης, ειδικά σε περιόδους αλλαγών. Είναι ο οργανισμός στον οποίο εκπροσωπούνται όλα τα κράτη, ο μόνος που διαθέτουμε. Ωστόσο η αποτελεσματικότητά του εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την πολιτική βούληση των κρατών-μελών.

Σε ορισμένα ζητήματα η λήψη αποφάσεων περιορίζεται από τις γεωπολιτικές δυναμικές ή από διεθνή πλαίσια που χρειάζονται επικαιροποίηση. Πέρα όμως από τα επιμέρους μπλοκαρίσματα, υπάρχει μια πραγματική ευκαιρία για να προχωρήσουμε προς έναν πιο αποτελεσματικό ΟΗΕ, ικανό να προλαμβάνει κρίσεις, να διευκολύνει τον διάλογο και να ανταποκρίνεται ταχύτερα στις σύγχρονες προκλήσεις.

Το κλειδί για να το πετύχουμε έγκειται στη μεταρρύθμιση των μεθόδων εργασίας του. Αυτό σημαίνει να προσαρμόσουμε τις διαδικασίες στη σημερινή πραγματικότητα, να ακούμε πραγματικά τις θεμιτές ανησυχίες όλων των κρατών, ακόμα και των μεγάλων δυνάμεων, και να δημιουργήσουμε κοινούς τόπους όπου να μπορούν να οικοδομούνται κοινές λύσεις και να επεξεργάζονται οι διαφωνίες.

● Εμφυλη βία, μισθολογική και επαγγελματική ανισότητα και άλλα πολλά. Πόσο μακρύς θα είναι ο δρόμος για έναν πιο ισότιμο κόσμο για τις γυναίκες; Και πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε αυτή την οπισθοχώρηση σε σχέση με τα δικαιώματα των γυναικών που παρατηρείται και στην Ευρώπη, αλλά κυρίως στις ΗΠΑ;

Ο δρόμος προς έναν κόσμο πραγματικής ισότητας για τις γυναίκες είναι ακόμα μακρύς, ωστόσο εφικτός. Σύμφωνα με την έκθεση του 2024 για το χάσμα ανάμεσα στα δύο φύλα από το Διεθνές Οικονομικό Φόρουμ, υπολογίζεται ότι θα χρειαστούν κατά προσέγγιση 134 χρόνια ώσπου να επιτευχθεί η πλήρης ισότητα των φύλων. Εχουμε κάνει σημαντικά βήματα προόδου τις τελευταίες δεκαετίες τόσο σε ό,τι αφορά το νομικό πλαίσιο όσο και την πολιτική εκπροσώπηση. Παρ' όλα αυτά το χάσμα παραμένει βαθύ: μία στις δέκα γυναίκες στον κόσμο ζει σε συνθήκες ακραίας φτώχειας, μία στις τρεις έχει υποστεί κάποιου είδους έμφυλη βία, το μισθολογικό χάσμα παραμένει ουσιαστικά αναλλοίωτο και σύμφωνα με το Τμήμα Γυναικών του ΟΗΕ μία στις τέσσερις χώρες έχει αναφέρει πισωγυρίσματα σε σχέση με τη νομοθεσία ή με τα δικαιώματα που είχαν ήδη κατακτήσει οι γυναίκες.

Για να προχωρήσουμε χρειαζόμαστε συστήματα που να πηγαίνουν πέρα από τα λόγια και να παράγουν απτά αποτελέσματα για τις γυναίκες και τα κορίτσια όλου του κόσμου. Αυτό σημαίνει τη δημιουργία μηχανισμών λογοδοσίας που να μετατρέπουν τις διεθνείς δεσμεύσεις σε συγκεκριμένες δράσεις, από την εξάλειψη των μισθολογικών διαφορών, την επαγγελματικοποίηση και την αναγνώριση της οικονομίας της φροντίδας μέχρι την πρόληψη και την εξάλειψη της έμφυλης βίας που εξακολουθεί να είναι ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια για τις γυναίκες και τα κορίτσια σε όλους τους τομείς. Οι διεθνείς θεσμοί έχουν ενσωματώσει στόχους σε σχέση με τα φύλα, είναι όμως βασικό αυτή η ώθηση να μεταφραστεί σε συγκεκριμένες δράσεις σε εθνικό και τοπικό επίπεδο. Η ισότητα των φύλων δεν μπορεί να επιβληθεί από τα πάνω. Πρέπει να οικοδομηθεί από τα κάτω. Οι διεθνείς οργανισμοί παίζουν κομβικό ρόλο, καθώς θα πρέπει να ενεργούν σε συμφωνία με τα κράτη, την κοινωνία των πολιτών και τις τοπικές κοινότητες ώστε να διασφαλίσουν μια αλλαγή βιώσιμη και σε βάθος χρόνου.

● Πόσο δύσκολο (ή εύκολο) ήταν για εσάς ως γυναίκα να πετύχετε μια λαμπρή επαγγελματική καριέρα;

Η πορεία μου σημαδεύτηκε τόσο από προκλήσεις όσο και από ευκαιρίες. Δεν ήταν εύκολος ο δρόμος, ειδικά στον χώρο της εξωτερικής πολιτικής, της άμυνας ή των πολυμερών διαπραγματεύσεων, όπου παραδοσιακά υπάρχει υποεκπροσώπηση των γυναικών. Η αλήθεια είναι ότι πάντα υπάρχουν μεγαλύτερες προσδοκίες από μια γυναίκα σε θέση εξουσίας και ως εκ τούτου το να κάνεις τη διαφορά, να αποδείξεις ότι αξίζεις τη θέση στην οποία βρίσκεσαι, συνιστά τεράστια ευθύνη. Σκέφτομαι πάντα τις νεότερες γυναίκες, τις επόμενες γενιές.

Η επαγγελματική μου εμπειρία μού έχει προσφέρει μια πολύτιμη προοπτική: την ικανότητα να ακούω με ενσυναίσθηση, να ρίχνω γέφυρες μεταξύ αντιπάλων και να μεταμορφώνω τα εμπόδια σε ευκαιρίες για αλλαγή. Από τη θέση της υπουργού Αμυνας και Εξωτερικών έως αυτή της προέδρου της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών επιβεβαίωσα ότι οι θεσμοί που άπτονται της αποτελεσματικότητας, της αντιπροσωπευτικότητας και της νομιμότητας και προσβλέπουν στην πρόληψη και στον διάλογο είναι περισσότερο αποτελεσματικοί και ανθεκτικοί.

● Στις 13 του μήνα θα γίνει ο δεύτερος γύρος των προεδρικών εκλογών στην πατρίδα σας, το Εκουαδόρ. Ποιες θα είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις για την επόμενη κυβέρνηση, όποια κι αν είναι;

Ανεξαρτήτως αποτελέσματος, το βασικό στοίχημα της επόμενης κυβέρνησης θα είναι η αποκατάσταση της κοινωνικής συνοχής και της σταθερότητας σε ολόκληρη τη χώρα. Το Εκουαδόρ έρχεται αντιμέτωπο με επείγουσες προκλήσεις: ανασφάλεια, οικονομική κρίση, αποδυναμωμένοι θεσμοί και αυξανόμενη εγκληματικότητα. Προκλήσεις που απαιτούν επείγουσες και πειστικές απαντήσεις.

Θα χρειαστεί μια νέα συναίνεση με την καλή διακυβέρνηση που να δίνει προτεραιότητα στην οικονομική ανάκαμψη και τη δημόσια ασφάλεια. Θα χρειαστεί μια ηγεσία που να καλέσει σε ανοιχτό και εποικοδομητικό διάλογο όλους τους τομείς της κοινωνίας, να οικοδομήσει την εμπιστοσύνη, τη συνεργασία και τις μακροπρόθεσμες λύσεις για τις πιο πιεστικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η χώρα.