Κυβερνήσεις και επιχειρηματίες σπέρνουν τον θάνατο στις ράγες

Πριν από το προαναγγελθέν έγκλημα στα Τέμπη, αλλά και μετά, κάποια πολύνεκρα σιδηροδρομικά δυστυχήματα σε άλλα σημεία του πλανήτη συγκλόνισαν τις χώρες τους και έγιναν η αφορμή για μια σειρά σοβαρών συζητήσεων και αγώνων για τη βελτίωση της ασφάλειας στις μεταφορές. Κυβερνήσεις ξεπούλησαν δίκτυα και τροχαίο υλικό σε επιχειρηματίες σπέρνοντας τον θάνατο στις ράγες. Εγιναν πάντως και κάποια βήματα προς τα εμπρός.

Στη Βρετανία, για παράδειγμα, ένα δυστύχημα έγινε η αφορμή για να αμφισβητηθεί το «ιερό δισκοπότηρο» της ιδιωτικοποίησης. Στην Αργεντινή ο επίμονος αγώνας των συγγενών οδήγησε στην τιμωρία των υψηλά ιστάμενων ενόχων. Σε όλες ανεξαιρέτως τις περιπτώσεις που επιλέξαμε να φωτίσουμε τα δυστυχήματα θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί. Ιστορίες από τις οποίες μπορούμε να διδαχτούμε πολλά, καθώς ο δρόμος για τη δικαίωση των θυμάτων των Τεμπών, αλλά και για να μην ξανασυμβεί εκείνο που συνέβη στις 28/2/23 είναι ακόμα μακρύς.

ΒΡΕΤΑΝΙΑ, 1999

Θατσερική ιδιωτικοποίηση

Tη δεκαετία του ‘80, όταν ο οδοστρωτήρας του θατσερισμού ισοπέδωνε τα πάντα, ξεκίνησε η ιδιωτικοποίηση των βρετανικών σιδηροδρόμων, την οποία ολοκλήρωσε ο διάδοχος της Θάτσερ, Τζον Μέιτζορ. Η άλλοτε δημόσια British Rail κατατμήθηκε και πουλήθηκε σε ιδιώτες. Η ευθύνη για τη συντήρηση και ασφάλεια του δικτύου κατακερματίστηκε και αυτή, με αποτέλεσμα μια σειρά από σιδηροδρομικά δυστυχήματα. Σοβαρότερο όλων εκείνο του Λάντμπροουκ Γκρόουβ ή το δυστύχημα του Πάντινγκτον στο Λονδίνο το 1999.

Στις 5 Οκτωβρίου εκείνης της χρονιάς, σε ένα σκηνικό με ανατριχιαστικές αναλογίες με το δυστύχημα στα Τέμπη, δύο επιβατικά τρένα συγκρούστηκαν σχεδόν μετωπικά όταν το ένα αγνόησε το σήμα κινδύνου. Αποτέλεσμα: 31 νεκροί και 417 τραυματίες. Το πόρισμα της έρευνας σχετικά με τα αίτια του δυστυχήματος απέδωσε στη Railtrack, μία από τις υπεύθυνες εταιρείες για την ασφάλεια και συντήρηση του δικτύου, ολόκληρο κατάλογο από λάθη και παραλείψεις που οδήγησαν στην καταστροφή.

Το σοκ του Πάντινγκτον έκανε αισθητή την ανάγκη για μια γενικότερη ρυθμιστική αρχή. Τέσσερα χρόνια αργότερα ιδρύθηκε η εταιρεία Rail Safety and Standards Board, που έχει τη γενική επίβλεψη της ασφάλειας του συστήματος, ενώ το 2005 προστέθηκε και η Rail Accident Investigation Branch, κυβερνητική υπηρεσία που ερευνά τα αίτια και τις συνθήκες των σιδηροδρομικών δυστυχημάτων. Το 2021 η κυβέρνηση του Μπόρις Τζόνσον υποσχέθηκε να ιδρύσει την Great British Railways, ένα κρατικό Σώμα που θα θέσει υπό την επίβλεψή του τη λειτουργία των σιδηροδρόμων στο σύνολό της, κάτι που όμως έμεινε στα χαρτιά.

Εναπόκειται στον Εργατικό πρωθυπουργό Κιρ Στάρμερ να υλοποιήσει τη δέσμευσή του να επαναφέρει στο κράτος τον πλήρη έλεγχο των σιδηροδρόμων, μια διαδικασία που αναμένεται να ξεκινήσει τον Μάιο με την εθνικοποίηση της South Western Railway, μίας από τις ιδιωτικές εταιρείες που διαχειρίζονται τα βρετανικά τρένα.

ΑΡΓΕΝΤΙΝΗ 2012

Τερματικός σταθμός «11»

Ο αριθμός 11, «once» στα ισπανικά, έχει αποκτήσει έναν ιδιαίτερο συμβολισμό στην Αργεντινή. Στις 22 Φεβρουαρίου 2012 συνέβη ένα τρομακτικό σιδηροδρομικό δυστύχημα στον τερματικό σταθμό 11 στο Μπουένος Αϊρες. Εκείνο το πρωί ένας συρμός του προαστιακού δεν μπόρεσε να φρενάρει και προσέκρουσε με δύναμη στις προστατευτικές μπάρες της πλατφόρμας 2 του τερματικού σταθμού 11. Τα τρία πρώτα βαγόνια συνθλίφτηκαν. Απολογισμός: 52 νεκροί, 789 τραυματίες.

Παρά τις προσπάθειες των αρχών να επιρρίψουν όλη την ευθύνη στον μηχανοδηγό, η έρευνα απέδειξε πέραν πάσης αμφιβολίας ότι τα φρένα δεν λειτούργησαν. Ηταν, όπως και στην περίπτωση των Τεμπών, ένα προαναγγελθέν έγκλημα. Τα φρένα δεν λειτουργούσαν σωστά. Για χρόνια -και εκεί- οι εργαζόμενοι και οι συνδικαλιστές του χώρου μιλούσαν για την κακή κατάσταση των σιδηροδρόμων λόγω συστηματικής απαξίωσης. Παρ’ όλα αυτά η τότε κυβέρνηση των περονιστών, με επικεφαλής την Κριστίνα Φερνάντες, επέμενε ότι «το κράτος δεν φέρει την ευθύνη για το δυστύχημα». Οι συγγενείς των θυμάτων όμως είχαν άλλη γνώμη κι έδωσαν σκληρό και επίμονο αγώνα για δικαίωση.

Μία από τις μορφές που ξεχώρισαν στον αγώνα των συγγενών ήταν η Μαρία Λουχάν Ρέι, μητέρα του 20χρονου Λούκας Μενγκίνι Ρέι, ο οποίος αγνοούνταν για τρεις ολόκληρες μέρες καθώς το σώμα του είχε σφηνωθεί ανάμεσα στο δεύτερο και το τρίτο βαγόνι. Η γυναίκα αυτή εκλέχθηκε βουλεύτρια το 2019 με το κεντροδεξιό κόμμα Juntos por el cambio (Μαζί για την αλλαγή) με μοναδικό σκοπό να ασχοληθεί με τους νόμους που αφορούν την ασφάλεια των μεταφορών. Και πραγματικά υπήρξαν νόμοι και αποφάσεις που βελτίωσαν το δίκτυο.

Ο αγώνας των συγγενών, κάποιοι λίγοι πραγματογνώμονες που πήγαν κόντρα στη γραμμή περί ανθρώπινου σφάλματος και κάποιοι δικαστές που τιμούσαν το αξίωμά τους κατάφεραν ώστε να οδηγηθούν ενώπιον της Δικαιοσύνης όχι μόνο ο μηχανοδηγός, αλλά πολύ υψηλά ιστάμενα πρόσωπα. Συνολικά 21 άτομα, ανάμεσά τους δύο πρώην υπουργοί και διευθυντικά στελέχη της ιδιωτικής διαχειρίστριας εταιρείας ΤΒΑ, καταδικάστηκαν σε διάφορες ποινές για το «Ονσε» στη δίκη που ξεκίνησε το 2015 και τελεσιδίκησε το 2022.

Χρόνια αργότερα μία τραγική σύμπτωση θα συνέδεε το «11» με τα Τέμπη, καθώς δύο συνάδελφοι σε μουσείο της Παταγονίας, ένας Αργεντινός κι ένας Ελληνας, έχασαν δικούς τους ανθρώπους σε εκείνα τα δυστυχήματα. Ο πρώτος ήταν ο θείος τού Λούκας Μενγκίνι Ρέι. Ο δεύτερος, ο Βαγγέλης Βλάχος, αδερφός του αδικοχαμένου Βάιου Βλάχου. Ο Βαγγέλης Βλάχος ήταν μάλιστα εκείνος που με τις αναρτήσεις του από τις πρώτες μέρες μάς θύμισε εκείνο το δυστύχημα στην Αργεντινή και το συνέδεσε με τα Τέμπη. Εμείς το μόνο που μπορούμε είναι να ευχηθούμε ο αγώνας για τα Τέμπη να βρει τη δικαίωση που βρήκαν οι συγγενείς των θυμάτων στην Αργεντινή.

ΙΣΠΑΝΙΑ, 2006 + 2013

«Ανθρώπινο λάθος» και ατιμωρησία

Δύο δυστυχήματα στην Ισπανία με διαφορά εφτά ετών μεταξύ τους παρουσιάζουν ανησυχητικές ομοιότητες με την Ελλάδα σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση εκ μέρους της πολιτείας. Το πρώτο έγινε στις 3 Ιουλίου του 2006 στο μετρό της Βαλένθια, όταν ο συρμός εξετράπη σε μια στροφή και εκτροχιάστηκε με αποτέλεσμα να σκοτωθούν 43 άνθρωποι και να τραυματιστούν 47. Εφτά χρόνια αργότερα, στις 24 Ιουλίου του 2013, υπερταχεία που εκτελούσε το δρομολόγιο από τη Μαδρίτη στο Φερόλ της Γαλικίας εκτροχιάστηκε σε μια στροφή κοντά στον σιδηροδρομικό σταθμό του Σαντιάγο δε Κομποστέλα. Απολογισμός: 79 νεκροί, 139 τραυματίες.

Και στις δύο περιπτώσεις το δυστύχημα αποδόθηκε σε υπερβολική ταχύτητα και σε σφάλμα του μηχανοδηγού, με τις Αρχές να προσπαθούν να αποτρέψουν τη συζήτηση από θέματα όπως η κακή συντήρηση του δικτύου ή/και των συρμών και τα ελλιπή μέτρα ασφάλειας που έθιξαν τόσο οι εργαζόμενοι στον κλάδο όσο και οι συγγενείς των θυμάτων.

Στη Βαλένθια η τοπική κυβέρνηση, που τότε -όπως και σήμερα- βρισκόταν στα χέρια του δεξιού Λαϊκού Κόμματος (ΡΡ), έκανε τα πάντα ώστε να μην αποδοθούν ευθύνες σε τοπικούς πολιτικούς παράγοντες και στη διοίκηση της FGV, της δημόσιας διαχειρίστριας εταιρείας του μετρό. Προσπάθησαν να εξευμενίσουν τους συγγενείς των θυμάτων με χρηματικές αποζημιώσεις και θέσεις εργασίας και με όσους δεν τα κατάφεραν (τους περισσότερους δηλαδή) τους κατηγόρησαν για «ύπουλους σκοπούς». Σχεδόν 19 χρόνια μετά η δικαίωση είναι μια λέξη λειψή για εκείνους τους ανθρώπους. Υστερα από τόσα χρόνια, μόλις πέρσι καταδικάστηκαν σε 22 μήνες φυλακή τέσσερα πρώην στελέχη της FGV, ενώ άλλα τέσσερα αθωώθηκαν.

Στην περίπτωση της Γαλικίας, όπου στην τοπική κυβέρνηση βρισκόταν ο σημερινός αρχηγός του ΡΡ, Αλμπέρτο Νούνιεθ Φεϊχόο, και στην κεντρική κυβέρνηση της Ισπανίας ο επίσης δεξιός Μαριάνο Ραχόι, δόθηκαν υποσχέσεις για ενδελεχή έρευνα και για αναβάθμιση των συστημάτων ασφαλείας των σιδηροδρόμων. Ωστόσο καμία ευθύνη δεν αποδόθηκε σε υψηλότερα κλιμάκια.

Εντεκα ολόκληρα χρόνια μετά και παρ’ όλο που η Υπηρεσία Σιδηροδρόμων της Ευρωπαϊκής Ενωσης έκρινε ότι η έρευνα που διεξάχθηκε στην Ισπανία ήταν ελλιπής και ότι δεν τηρήθηκε η ευρωπαϊκή ντιρεκτίβα για την ασφάλεια των σιδηροδρόμων, οι μόνοι που καταδικάστηκαν σε δύο χρόνια και έξι μήνες φυλακή ήταν ο μηχανοδηγός και ο τότε διευθυντής της κρατικής εταιρείας διαχείρισης σιδηροδρομικών υποδομών.

INΔΙΑ, 2023

280 νεκροί, απαρχαιωμένες υποδομές

Στις 2 Ιουνίου του 2023, λίγους μήνες μετά τα Τέμπη, η Ινδία θα ζούσε ένα από τα πιο πολύνεκρα σιδηροδρομικά δυστύχηματα στην ιστορία της. Εκείνο το πρωί στο κρατίδιο Οντίσα της ανατολικής Ινδίας, κοντά στον σιδηροδρομικό σταθμό Μπαχάναγκα Μπαζάρ, μια τριπλή σύγκρουση ανάμεσα σε δύο επιβατικές αμαξοστοιχίες και μία εμπορική είχε ως αποτέλεσμα να σκοτωθούν τουλάχιστον 280 άνθρωποι και να τραυματιστούν περίπου 900. Θεωρήθηκε ότι το πρώτο τρένο εκτροχιάστηκε και μερικά από τα βαγόνια του ανατράπηκαν και κατέληξαν στην απέναντι τροχιά όπου χτυπήθηκαν από το δεύτερο τρένο, ενώ στη συνέχεια ενεπλάκη και μια εμπορική αμαξοστοιχία.

Οι αρχικές έρευνες βρήκαν ως πιθανότερη αιτία κάποιο σφάλμα στη σήμανση, που μπορεί να οφειλόταν είτε σε τεχνικό είτε σε ανθρώπινο σφάλμα. Τοπικοί και κυβερνητικοί παράγοντες υποσχέθηκαν πλήρη διαλεύκανση και τιμωρία των υπαίτιων και η εταιρεία σιδηροδρόμων Indian Railways εξήγγειλε αποζημιώσεις για τους τραυματίες και τους συγγενείς των θυμάτων.

Εναν μήνα μετά τρεις σιδηροδρομικοί υπάλληλοι συνελήφθησαν σε σχέση με το δυστύχημα. Ομως μεγάλο μέρος του πολιτικού κόσμου, του Τύπου και των εργαζομένων στον κλάδο φώτισε τα πραγματικά αίτια: κακή συντήρηση του δικτύου, υπερφόρτωση, ελλιπές προσωπικό, απαρχαιωμένο σύστημα σήμανσης. Συνθήκες που διευκολύνουν ή δεν αποτρέπουν τον παράγοντα του ανθρώπινου σφάλματος. Το φθινόπωρο του 2023 ο πρωθυπουργός Ναρέντρα Μόντι εξήγγειλε αύξηση της δαπάνης για τις υποδομές στο 1,7% του ΑΕΠ.

Σερβία

Ακηδεμόνευτο λαϊκό κίνημα για την τραγωδία του Νόβι Σαντ

Tα θύματα του σιδηροδρομικού δυστυχήματος του Νόβι Σαντ, της δεύτερης μεγαλύτερης πόλης της Σερβίας, δεν πρόλαβαν να επιβιβαστούν σε κανένα τρένο. Ο θάνατος τους βρήκε το μεσημέρι της 1ης Νοεμβρίου του 2024 στην είσοδο του σταθμού, όταν το τσιμεντένιο γείσο που την πλαισίωνε κατέρρευσε εντελώς ξαφνικά και αναίτια, καταπλακώνοντας όσους βρίσκονταν από κάτω. Δεκαπέντε νεκροί, 30 τραυματίες κι ένα κύμα λαϊκής οργής που δεν λέει να κοπάσει.

Ο δεξιός πρόεδρος της Σερβίας, Αλεξάνταρ Βούτσιτς, δεν θα φανταζόταν ούτε στους χειρότερους εφιάλτες του ότι ένα τέτοιο δυστύχημα θα έκανε την καρέκλα του να τρίζει. Μόνο που αυτό που συνέβη στο Νόβι Σαντ δεν ήταν ένα «απλό δυστύχημα». Συνέβη μόλις λίγους μήνες αφότου ο σιδηροδρομικός σταθμός είχε παραδοθεί στο κοινό πλήρως ανακαινισμένος. Σε εκείνο το γκρεμισμένο στέγαστρο, το μόλις ανακαινισμένο, οι Σέρβοι είδαν την προσωποποίηση και την κορύφωση της διαφθοράς και της απάτης που ταλανίζει την χώρα τους.

Από τότε είναι στους δρόμους κατά χιλιάδες. Αποκλείουν γέφυρες και οδικές αρτηρίες, πραγματοποιούν πορείες πολλών χιλιομέτρων και απαιτούν διαφάνεια, δικαίωση και τιμωρία. Να δοθούν στη δημοσιότητα όλα τα έγγραφα της συμφωνίας με τις δύο κινεζικές εταιρείες που είχαν αναλάβει το έργο της ανακαίνισης. Να ονοματιστούν και να καθίσουν στο σκαμνί όλοι οι υπεύθυνοι. Οσοι χρηματίστηκαν, παρέβλεψαν, αποσιώπησαν και αδιαφόρησαν για την ασφάλεια στο όνομα του κέρδους. Να τιμωρηθούν όσοι και στη συνέχεια προσπάθησαν να συγκαλύψουν ή να επιτεθούν σε όσους διαμαρτύρονταν.

Μέχρι στιγμής το ακηδεμόνευτο κίνημα που ξεπήδησε από το δυστύχημα του Νόβι Σαντ έχει εκθρονίσει έναν πρωθυπουργό, διαφόρους υπουργούς και τοπικούς παράγοντες. Ο ίδιος ο Βούτσιτς δεν νιώθει καθόλου καλά στην καρέκλα του και ακολουθεί την τακτική του καρότου και του μαστιγίου. Προσπάθειες κατευνασμού των διαδηλωτών με ημίμετρα και την ίδια στιγμή συσπείρωση της εκλογικής του βάσης επικαλούμενος έξωθεν απόπειρες αποσταθεροποίησης. Το πόσο θα αντέξει παραμένει άγνωστο. Το βέβαιο είναι ότι το κίνημα διαμαρτυρίες το οποίο έχει για σύμβολο ένα ματωμένο χέρι, το χέρι της διεφθαρμένης εξουσίας που έχει τα χέρια της βουτηγμένα στο αίμα, δεν θα σταματήσει εύκολα αν δεν πετύχει τον σκοπό της δικαίωσης.