Ανυπεράσπιστα τα θύματα πολέμων

Τέσσερα κείμενα, 400 άρθρα και μία προαιώνια φρίκη – 75 χρόνια συμπληρώθηκαν πρόσφατα από την υπογραφή των Συνθηκών της Γενεύης στις 12 Αυγούστου 1949, ενός κορυφαίου, όσο και αποψιλωμένου στην εφαρμογή του, νομικού και ουμανιστικού επιτεύγματος του 20ού αιώνα. Οι τέσσερις Συνθήκες της Γενεύης (τρεις παλαιότερες και μία του 1949, μαζί με τρία μεταγενέστερα Συμπληρωματικά Πρωτόκολλα) θεσπίζουν την προστασία των αιχμαλώτων πολέμου, των αμάχων, καθώς και των τραυματιών, ένστολων ή πολιτών.

Απαγορεύουν μεταξύ άλλων τα βασανιστήρια, τις στρατιωτικές επιθέσεις σε νοσοκομεία, σχολεία και χώρους λατρείας, τη σεξουαλική κακοποίηση, την καταστροφή μέσων επιβίωσης (πόσιμου νερού, χωραφιών, κοπαδιών κ.λπ.), την απαγωγή ομήρων, τις μετακινήσεις πληθυσμού υπό την απειλή βίας και την παρεμπόδιση της παροχής ανθρωπιστικής βοήθειας. Επιβάλλουν την παράδοση των σορών των νεκρών, αποτρέπουν ακόμη και την άσκηση ψυχολογικής βίας στους ζωντανούς.

Τι συμβαίνει στην πράξη; Από την ισοπεδωμένη Λωρίδα της Γάζας μέχρι την Ουκρανία, από το Σουδάν μέχρι τη Μιανμάρ, το ηλικιωμένο κείμενο, που φέρει υποκριτικά τις υπογραφές επικύρωσης 194 κρατών, υφίσταται για να καταπατάται.

● 120 περιφερειακές συρράξεις μαίνονται αυτή τη στιγμή στον πλανήτη.

● 450 «ένοπλοι δρώντες», κρατικοί στρατοί, οργανώσεις, μιλίτσιες και αποσπάσματα θανάτου συμμετέχουν σε διακρατικούς και εμφύλιους πολέμους ή σε αντάρτικα κινήματα.

● 195 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν υπό καθεστώς τρόμου, άμαχοι που έχουν εγκλωβιστεί στις περιοχές των συρράξεων.

Οι Συνθήκες της Γενεύης είναι μια διάτρητη ασπίδα για τα θύματα των πολέμων. Δεν είναι όμως για πέταμα. Οποτε εφαρμόζονται, δυστυχώς πάντοτε εν μέρει, πετυχαίνουν μικρά ή μεγαλύτερα θαύματα. Ανταλλαγές αιχμαλώτων, περίθαλψη τραυματιών, ασφαλή εγκατάσταση πληθυσμών σε προσφυγικές δομές, νομική προστασία, επαφή με χαμένους συγγενείς κ.λπ. Μαζί με την Οικουμενική Διακήρυξη του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (10 Δεκεμβρίου 1948) προσφέρουν μια γερή, διπλή νομική βάση σε δικηγόρους, ακτιβιστές και οργανώσεις όπως η Διεθνής Αμνηστία.

Το καθεστώς προστασίας που θέσπισαν οι Συνθήκες της Γενεύης δεν αίρεται ανάλογα με τη δράση κάποιας αντίπαλης πλευράς. Παράδειγμα: επιθέσεις κατά πολιτών ή εφαρμογή συλλογικής τιμωρίας δεν δικαιολογούνται με το επιχείρημα ότι «και οι άλλοι παραβιάζουν τις Συνθήκες» ή ότι «πολεμάμε έναν υπέρτερα οπλισμένο εχθρό». Αυτό αφορά τόσο τα αναγνωρισμένα κράτη –το Ισραήλ επικύρωσε τις Συνθήκες της Γενεύης το 1951– όσο, θεωρητικά, και τη Χαμάς ή τον ISIS που δεν θέλουν και δεν γίνεται να τις επικυρώσουν.

Η ανανέωση

Το 1949 κανείς, προφανώς, δεν μπορούσε να προβλέψει το διαδίκτυο και τον κυβερνοπόλεμο, ούτε τη σημερινή έκταση των συρράξεων που ξεσπάνε χωρίς επίσημη κήρυξη πολέμου. Πολλοί θεωρούν επιβεβλημένη μια ανανέωση των κειμένων των Συνθηκών της Γενεύης.

Και όπως είναι όμως, προσφέρουν επιχειρήματα για την καταγγελία εγκλημάτων όπως η «πολιτιστική γενοκτονία». Τις πρώτες 100 μέρες της ισραηλινής εισβολής στη Γάζα βομβαρδίστηκαν πάνω από 200 ιστορικά μνημεία, 12 πανεπιστημιακές σχολές και το 80% των σχολικών κτιρίων. Στο λεξιλόγιο των εγκλημάτων πολέμου έχει ήδη προστεθεί μια φοβερή καινούργια λέξη: η «σχολειοκτονία» (scholasticide στα αγγλικά).