Περιήγηση στη Νίσυρο

Tο Μαντράκι, η πρωτεύουσα της Νισύρου, ανατολικά φτάνει μέχρι το λιμάνι απ' όπου ξεκινούν δύο κυκλικές περιηγητικές διαδρομές γνωριμίας με το νησί. Η πρώτη κατευθύνεται στους Πάλους, συνεχίζει προς Εμπορειό, Ηφαίστειο και συνεχίζει μέσω Μονής Σταυρού για να ολοκληρώσει τον κύκλο έως το Παλιόκαστρο στο Μαντράκι. Η άλλη έχει αντίθετη φορά, ξεκινά από το Παλιόκαστρο και μέσω Μονής Σταυρού καταλήγει στο Ηφαίστειο. Εκεί συναντά τον δρόμο προς Εμπορειό, Πάλους και Μαντράκι. Και στις δύο περιπτώσεις μια διασταύρωση οδηγεί στα Νικιά. Εμείς προτείνουμε και περιγράφουμε την πρώτη.

Ο παραλιακός δρόμος προς τους Πάλους προσφέρει ειδυλλιακές εικόνες του νησιού. Σε μικρή απόσταση βρίσκονται τα δημοτικά φυσικά ιαματικά λουτρά . Η ιδέα και η αξιοποίησή τους ξεκίνησε όταν ο Νισύριος κτηματίας Νικόλαος Αποστολίδης επισκέφθηκε διάσημους γιατρούς της εποχής για να θεραπεύσει κάποια δερματική του νόσο. Στην Κωνσταντινούπολη του συνέστησαν την καλύτερη θεραπεία στα... φυσικά θερμομεταλλικά νερά της γενέτειράς του. Επέστρεψε λοιπόν, έφτιαξε ένα απλό κτίριο εγκαθιστώντας μερικούς λουτήρες, έγινε καλά και δώρισε το 1870 αυτές τις πρώτες εγκαταστάσεις στην τότε κοινότητα. Εκτός των θεραπειών, τα λουτρά τονίζουν τη σημασία του ιαματικού τουρισμού και τον μοναδικό γεωθερμικό χαρακτήρα του νησιού.

Η συνέχεια μας φέρνει στη διασταύρωση προς τα ορεινά χωριά Εμπορειός και Νικιά. Είναι καλό όμως να περιηγηθείτε στους Πάλους, ένα παραδοσιακό ψαροχώρι, το οποίο ξεκίνησε από λίγα σπιτάκια στις αρχές του 19ου αι. για να εξελιχθεί σε ένα ζωντανό χωριό 160 κατοίκων. Ολη η ζωή του χωριού είναι γύρω από τον τρουλαίο ναό των Αγίων Αποστόλων, το ευρύχωρο λιμάνι του με τα δεκάδες σκάφη αναψυχής, τα κλασικά ψαράδικα και τα καφενεδάκια κι εστιατόρια, τα οποία δημιουργούν μια πραγματικά νησιώτικη χαλαρή ατμόσφαιρα. Και από εδώ αναχωρούν καθημερινά τα πλοιάρια για το νησάκι Γυαλί, ενώ στις εξοχές του και έως τα «Θερμά» ξεδιπλώνεται μια πεντακάθαρη παραλία.

Η διαδρομή από τους Πάλους οδηγεί στα Ιπποκράτεια Ιαματικά Λουτρά. Την ονομασία τους έλκουν από τον θεμελιωτή της ιατρικής επιστήμης Ιπποκράτη (460-360 π.Χ.), ο οποίος είχε στενές σχέσεις με τα «Θερμά» της Νισύρου. Εδώ ήταν το θεραπευτήριο, ο ναός του Ασκληπιού και της θεάς Υγείας. Το τεράστιο συγκρότημα των υδροθεραπευτηρίων αποτέλεσε πρότυπο στην Ανατολή. Ιδρύθηκε το 1895 από τον δρα Πανταλέοντα Παντελίδη με τη συνδρομή Νισυρίων της Κωνσταντινούπολης. Τους δόθηκε η ονομασία «Ο Ιπποκράτης» και στις πολυτελείς εγκαταστάσεις τους, εκτός τις πρωτοποριακές μεθόδους θεραπείας, γίνονταν διαλέξεις περί σωματικής θεραπείας υπό τη συνοδεία «πιάνου και ασμάτων» από Ευρωπαίους καλλιτέχνες. Ο ιδρυτής δικαιώθηκε για την επιλογή του, όχι μόνο γιατί έφερε κέρδη σε όλο το νησί, αλλά και γιατί η Νίσυρος σε σύντομο χρονικό διάστημα έγινε συνώνυμη του ευρωπαϊκού υδροθεραπευτικού πολιτισμού και τουρισμού.

Λίγο νοτιότερα από τα κτίρια διασώζονται ερείπια από τα καμαροσκεπή ρωμαϊκά λουτρά που αναφέρει ο Στράβων τον 1ο αι. ως «θερμά λουτρά». Σήμερα στον βραχώδη χώρο της θεμελίωσης διατηρούνται η ζεστή πηγή και η μεγάλη καμαροσκεπής αίθουσα εντός της οποίας έχει χτιστεί ο ναός της Παναγίας, με το ευνόητο προσωνύμιο Θερμιανή.

Η διαδρομή συνεχίζει έως τις Λυές, μια παραλία μήκους 2 χλμ. Κοντά της υπάρχει ένα τεράστιο πλάτωμα-πάρκινγκ και το μονοπάτι που σε 10' καταλήγει στη θαυμάσια Παχιά Αμμο, ίσως την πιο μοναχική παραλία του νησιού. Και από τις δύο τοποθεσίες ξεκινούν ανηφορικά μονοπάτια που συναντώνται ψηλότερα και καταλήγουν στη Μονή Κυράς. Το τοπίο κατακλύζεται από πανέμορφα στρώματα ηφαιστειακής τέφρας των πρώτων μεγάλων ηφαιστειακών εκρήξεων, τα οποία κοσμούν τις πλαγιές του βουνού με τα σχέδια που έχουν χαραχθεί επάνω τους από τον άνεμο.

Το φυσικό περιβάλλον, η πλούσια εναλλαγή τοπίων εκπέμπουν μια απαράμιλλη ηρεμία. Αλλωστε, όπως θα παρατηρήσετε για κάμποσα χιλιόμετρα, απουσιάζει οποιαδήποτε «αναπτυξιακή» παρέμβαση. Ηδη από το Μαντράκι μέχρι εδώ ποικίλη δενδρώδης βλάστηση καλύπτει και πλουτίζει το οπτικό μας πεδίο. Στη διασταύρωση των Πάλων υπάρχουν πινακίδες προς τον περιώνυμο Εμπορειό. Ο έξοχος ημιορεινός οικισμός είναι χτισμένος σε πλαγιά λόφου στα 370 μ. Διατηρεί την αρχαία ονομασία, λεγόταν Εμπόριον ή Εμπορείον, από την εποχή που ανθούσε το εμπόριο στο λιμάνι των Πάλων. Πλουτίζοντας οι Εμπορείς έγιναν στόχος πειρατών και αναγκάστηκαν τον 7ο αι. να μετοικίσουν ψηλότερα, στο βουνό, με θέα τον κρατήρα του ηφαιστείου.

Εντυπωσιάζει και συγκινεί ο τόπος με τα στενορύμια του και τις ερειπωμένες κατοικίες, χωρίς να λείπουν οι πρόσφατα ανακαινισμένες. Στο κέντρο του υπάρχει το παλιό Δημοτικό σχολείο που σήμερα στεγάζει το Ηφαιστειολογικό Παρατηρητήριο. Το κτίριο βρίσκεται σε εξαίρετη θέση, πάνω στο χείλος της καλδέρας, με άμεση οπτική επαφή με τον πυθμένα της και τους υδροθερμικούς κρατήρες.

Μόλις 25 κάτοικοι έχουν απομείνει στο χωριό. Η ζωή του προσδιορίζεται στο λιλιπούτειο πλατειάκι με τον τρουλαίο ναό Γενεσίου της Θεοτόκου. Σε τοιχογραφία στο υπέρθυρο της εισόδου διαβάζουμε τη χρονολογία 1870 η οποία θεωρείται το έτος κτίσεως. Γύρω της, εκτός από την ταβέρνα-μεζεδοπωλείο «Απυριά», υπάρχει «Το μπαλκόνι του Εμπορειού». Αυτό το καφενείο είναι το θρυλικό του Ξανθού, όπου στις 12/2/1945 έγινε σφοδρή μάχη ανάμεσα σε 35 Γερμανούς στρατιώτες και τους Ελληνες καταδρομείς του Ιερού Λόχου. Το μοναδικό «ενθύμιο» της μάχης, ο σπασμένος από σφαίρα καθρέφτης, υπάρχει ακόμα στο κατάστημα.

Από την πλατεία, ακολουθώντας το δρομάκι κάτω από τις καμάρες (τμήμα πάλαι στοών), έως την κορφή του λόφου, φτάνουμε στο μεσαιωνικό κάστρο του Εμπορειού ή Παντονίκης, με πανέμορφη θέα στην καταπράσινη κοιλάδα «Λακκί», στο γιγαντιαίο πέταλο της καλδέρας και στον κρατήρα του Στέφανου. Το κάστρο δεν έχει τον γνώριμο τύπο των ιπποτικών οικοδομημάτων. Τα ίδια τα ψηλά σπίτια, χτισμένα το ένα πλάι στο άλλο σχηματίζουν όλα μαζί στοιχείο της οχύρωσης και την περίμετρο του τείχους. Στην εξωτερική πλευρά τους φέρουν μικρά παράθυρα που χρησίμευαν και ως πολεμίστρες. Πολλά εξ αυτών, ειδικά στην άλλη πλευρά του λόφου προς τον κοιμητηριακό ναό του Αγίου Αθανασίου, είναι ερειπωμένα.

Στην περιφέρεια του Εμπορειού υπάρχουν γύρω στα 15 ξωκλήσια. Τα δύο αρχαιότερα είναι ο σπηλαιώδης ναός της Παναγίας Ληστηριώτισσας και ο ιστορικός ναός του Ταξιάρχη (13ου-14ου αι.) στο κάστρο.

Σε μικρή απόσταση από τον Εμπορειό βρίσκεται η διασταύρωση για τα Νικιά. Στη διαδρομή υπάρχει δεύτερη διασταύρωση που σε 1.800 μ. φτάνει στη Μονή Παναγίας της Κυράς. Παρότι οι στοές σπανίζουν στους οικισμούς της Νισύρου, εδώ, στην αυλή της μονής, βρίσκεται η πιο εντυπωσιακή. Σε ανατολικό παράθυρο του καθολικού υπάρχει η χρονολογία 1802 και σε εντοιχισμένη πλάκα 23 Μαρτίου 1842.

Πιθανόν πρόκειται για χρονολογία ανακαίνισης, καθώς η μονή είναι γνωστή σε αυτή τη θέση πριν από το 1745, ενώ η εικόνα της Κυράς επαργυρώθηκε το 1770. Στο εσωτερικό του καθολικού υπάρχει το χρωματιστό τέμπλο με επιγραφή «διά συνδρομή και δαπάνη ευσεβών χριστιανών 1862». Και εδώ συναντάμε τα εντυπωσιακά νευρωτά σταυροθόλια που εισήχθησαν στη Νίσυρο τον 18ο αιώνα, όπως συνέβη σε όλα τα Δωδεκάνησα.

Το ολόλευκο συγκρότημα με τις εγκαταστάσεις του προδιαθέτει για τον πλούτο του και τη μεγάλη αδελφότητα που συντηρούσε έως το 1913. Είναι γεγονός ότι πλούσιοι Νισύριοι της διασποράς είχαν εγκατασταθεί στην Οδησσό και έστελναν αφιερώματα στη μονή. Ενας από αυτούς, ο Ιωάννης Κων. Μαυρομουστάκης, στις 9 Μαΐου του 1843, στέλνει δωρεά 20.000 γρόσια και ζητά να τον ειδοποιήσουν πού θα χτιστεί ο νέος ναός, στη θέση του παλιού ή στον κήπο. Επιγραφές καταδεικνύουν την ακμή του στα 1864, τότε που οι κάτοικοι του Εμπορειού φιλοδοξούσαν να παρουσιάσουν έναν πλήρη γεωργικό οργανισμό από μοναχούς και καλογέρους. Γι' αυτόν τον σκοπό μετακαλούν από τη Μονή Αγίου Ιωάννου Πάτμου γνώστες αδελφούς, οι οποίοι οργάνωσαν τις καλλιέργειες, επιβεβαιώνοντας τη σχέση της μονής με αυτήν της Πάτμου.

Σήμερα η περιουσία της ενοικιάζεται από επιτροπή των κατοίκων σε λαϊκούς, «καλογέρους» όπως τους αποκαλούν, που έχουν την έννοια του επιστάτη (όπως στη Χάλκη). Πανηγυρίζει τον Δεκαπενταύγουστο και την Πρωτομαγιά. Από το μοναστήρι υπάρχει μονοπάτι που κατηφορίζει στις παραλίες της Παχιάς Αμμου και τις Λυές.