Το εμβόλιο, η καλύτερη ασπίδα για την πνευμονία

Η πνευμονία χαρακτηρίζεται από προσβολή των πνευμόνων από ένα βακτήριο που οδηγεί στην πλήρωση των κυψελίδων με φλεγμονώδες υγρό ή πύον και εκδηλώνεται κυρίως με βήχα, πυρετό με ρίγος και δυσκολία στην αναπνοή. Παγκοσμίως, η πνευμονία επιβαρύνει οικονομικά τις οικογένειες, τις τοπικές κοινωνίες και τις κυβερνήσεις. Σε ατομικό επίπεδο, μπορεί να έχει δραματικές επιπτώσεις στη ζωή ενός ανθρώπου, που εκφράζονται με απώλεια ημερών εργασίας και μακροπρόθεσμες επιπλοκές που σχετίζονται με την υγεία. Επιπλέον, μπορεί να έχει αντίκτυπο στα άτομα που φροντίζουν τους ασθενείς, γιατί χάνουν ημέρες εργασίας και εισόδημα.

Τα κυριότερα αίτια της πνευμονίας είναι τα βακτήρια και οι ιοί. Από τα βακτήρια ο Streptococcus pneumoniae, γνωστός ως πνευμονιόκοκκος, είναι το συνηθέστερο αίτιο πνευμονίας.

Ο S. pneumoniae αποτελεί παγκοσμίως μείζον αίτιο νοσηρότητας και θνητότητας σε παιδιά και ενήλικες. Αλλα βακτήρια που μπορεί να προκαλέσουν πνευμονία είναι ο Staphylococcus aureus [περιλαμβανομένου και του ανθεκτικού στη μεθικιλλίνη S. aureus (MRSA)], η Klebsiella pneumoniae, η Legionella pneumophila, το Mycoplasma pneumoniae και ο αιμόφιλος της ινφλουέντζα τύπου β (Haemophilus influenzae τύπουb, Hib).

Η πνευμονία μπορεί να οφείλεται επίσης σε ιούς [ιός της γρίπης A και B, αδενοϊός, αναπνευστικός συγκυτιακός ιός (RSV), ιοί της παραϊνφλουέντζα]. Η ιογενής πνευμονία διαγιγνώσκεται δύσκολα γιατί δεν ταυτοποιείται εύκολα το αίτιο και δεν διακρίνεται εύκολα από τη βακτηριακή πνευμονία, μολονότι τα συμπτώματά με τα οποία εμφανίζεται είναι συνήθως λιγότερο έντονα. Η ιογενής πνευμονία καταλήγει συχνά σε σοβαρή αναπνευστική ανεπάρκεια και σε σύνδρομο αναπνευστικής δυσχέρειας που οδηγεί στον θάνατο.

Τύποι πνευμονίας

Πνευμονία από την κοινότητα (CAP): Η ΠΚ εμφανίζεται στην κοινότητα και είναι είναι ο συνηθέστερος τύπος πνευμονίας. Οφείλεται κυρίως σε βακτήρια και το συνηθέστερο αίτιο είναι ο Streptococcus pneumoniae. Η πνευμονιοκοκκική πνευμονία μπορεί να προκαλέσει ήπιας έως σοβαρής μορφής πνευμονία σε ανθρώπους κάθε ηλικίας ενώ το ποσοστό θνησιμότητας κυμαίνεται από 6,4% έως πάνω από 40%. Πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι τα άτομα που νοσούν και αναρρώνουν από πνευμονιοκοκκική πνευμονία διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο θανάτου μέσα στην επόμενη δεκαετία σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό.

Η επίπτωση της ΠΚ οποιασδήποτε αιτιολογίας σε άτομα της τρίτης ηλικίας είναι υψηλή, με περίπου ένα εκατομμύριο κρούσματα και 350.000 έως 620.000 νοσηλείες μόνο στις ΗΠΑ. Στους ασθενείς που νοσηλεύονται με ΠΚ εμφανίζονται συχνά επιπλοκές που περιλαμβάνουν τα οξέα στεφανιαία σύνδρομα, την καρδιακή ανεπάρκεια και την αναπνευστική ανεπάρκεια Το ποσοστό θνησιμότητας στους ενήλικες κυμαίνεται από 10% έως 20% και μπορεί να υπερβαίνει το 50% στις ομάδες υψηλού κινδύνου παγκοσμίως.

Πνευμονία σχετιζόμενη με χώρους παροχής φροντίδας υγείας (HCAP): Ο τύπος αυτός της πνευμονίας προσβάλλει άτομα που βρίσκονται σε χώρους παροχής φροντίδας υγείας εκτός νοσοκομείων, όπως γηροκομεία, ιδρύματα, κέντρα αιμοκάθαρσης και εξωτερικά ιατρεία.

Ενδονοσοκομειακή πνευμονία (HAP): Η ενδονοσοκομειακή πνευμονία αφορά ασθενείς που νοσηλεύονται σε νοσοκομείο για άλλο αίτιο και ορίζεται ως η πνευμονία που εκδηλώνεται τουλάχιστον 48 ώρες μετά την εισαγωγή στο νοσοκομείο και δεν βρισκόταν σε φάση επώασης κατά την εισαγωγή ή η πνευμονία που εμφανίζεται έως και τρεις εβδομάδες μετά την έξοδο του ασθενούς από το νοσοκομείο και σχετίζεται με την προηγούμενη νοσηλεία.

Πνευμονία από εισρόφηση: Οφείλεται στην είσοδο τροφής, υγρών, εμέσματος ή σιέλου μέσα στους πνεύμονες και εμφανίζεται όταν ένα αίτιο διαταράσσει τη φυσιολογική λειτουργία του αντανακλαστικού εμέσεως ενός ατόμου (εγκεφαλική βλάβη, πρόβλημα στην κατάποση, υπερβολική χρήση οινοπνεύματος ή ψυχοδραστικών ουσιών).

Τα άτομα που είναι φορείς ιών ή S. pneumoniae στη ρινική κοιλότητα και στον φάρυγγα (ρινοφάρυγγα) μπορεί να μολύνουν άλλους μέσω αερομεταφερόμενων σωματιδίων με το φτέρνισμα ή τον βήχα.

Παράγοντες κινδύνου

Με το πέρασμα της ηλικίας, το ανοσοποιητικό σύστημα των ανθρώπων καθίσταται ολοένα και λιγότερο ικανό να προστατεύει από πιθανές νόσους. Επιπρόσθετοι παράγοντες κινδύνου είναι ο διαβήτης, το άσθμα, η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ), το κάπνισμα, ο αλκοολισμός, το κατεσταλμένο ανοσοποιητικό σύστημα και διάφοροι περιβαλλοντικοί παράγοντες.

Τα συμπτώματα της πνευμονίας κυμαίνονται από ήπια έως σοβαρά και μπορεί να ποικίλλουν ανάλογα με το αν η πνευμονία είναι βακτηριακής ή ιογενούς αιτιολογίας. Η αποτυχία αναγνώρισης των συμπτωμάτων της πνευμονίας μπορεί να οδηγήσει σε καθυστέρηση στη διάγνωση και στη θεραπεία, με αποτέλεσμα να μεταβάλει τη βαρύτητα και τη διάρκεια της νόσου.

Τα συμπτώματα με τα οποία εμφανίζεται η βακτηριακή πνευμονία είναι ο υψηλός πυρετός με τρόμο και ρίγος, ο βήχας (παραγωγικός με πολλά πτύελα ή ξηρός), το θωρακικό άλγος, ιδιαίτερα κατά τις αναπνευστικές κινήσεις ή τον βήχα, η κυάνωση που φαίνεται στα χείλη ή τα νύχια (εκφράζει μεγάλη έλλειψη οξυγόνου στο αίμα), η δύσπνοια, κεφαλαλγίες, μυαλγίες, κόπωση και αδυναμία.

Η διάγνωση της πνευμονίας τίθεται από τη φυσική εξέταση και τα κλινικά συμπτώματα ενώ επιβεβαιώνεται με μια απλή ακτινογραφία θώρακος. Οι εξετάσεις αίματος μπορεί να αποκαλύψουν την παρουσία βακτηρίων μέσα στο αίμα, ενώ με τον πλήρη αιματολογικό έλεγχο φαίνεται αν ο αριθμός των λευκών αιμοσφαιρίων είναι υψηλός, γεγονός που φανερώνει βακτηριακή λοίμωξη και την πιθανότητα ή ιογενούς λοίμωξης, όπως η πνευμονία.

Γρίπη και πνευμονία

Η γρίπη και η πνευμονιοκοκκική πνευμονία είναι από τις κυριότερες αιτίες θανάτου και νοσηλείας στο νοσοκομείο παγκοσμίως. Ο συσχετισμός της πνευμονιοκοκκικής πνευμονίας με τη γρίπη είναι πλέον επιβεβαιωμένος, ενώ η γρίπη μπορεί να λειτουργεί ως προδιαθεσικός παράγοντας για την εκδήλωση πνευμονιοκοκκικής πνευμονίας.Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό οι ενήλικες να εμβολιάζονται τόσο κατά της γρίπης όσο και κατά της πνευμονιοκοκκικής νόσου. Το εμβόλιο της γρίπης δεν προστατεύει από την πνευμονιοκοκκική πνευμονία και τα εμβόλια του πνευμονιόκοκκου δεν προστατεύουν από τη γρίπη. Πρέπει να σημειωθεί ότι η πνευμονιοκοκκική πνευμονία μπορεί να εκδηλωθεί ανά πάσα στιγμή, ακόμη κι αν δεν έχει προηγηθεί γρίπη.

Η θεραπεία πρέπει να ξεκινά αμέσως μετά τη διάγνωση ή όταν υπάρχει ισχυρή υποψία, δεδομένου ότι η νόσος μπορεί να έχει ταχεία εξέλιξη, και στηρίζεται στη χορήγηση αντιβιοτικών. Οι θεραπευτικές επιλογές περιλαμβάνουν τη χορήγηση πενικιλίνης, κεφαλοσπορίνης, συνδυασμού κεφαλοσπορίνης και μακρολίδης ή κινολόνης με δράση στο αναπνευστικό σύστημα.

Ανάλογα με τη βαρύτητα της πνευμονίας και τον βαθμό αντοχής του βακτηρίου στα αντιβιοτικά, μπορεί να χορηγηθεί και βανκομυκίνη (προωθημένο αντιβιοτικό που χορηγείται σε χώρες με υψηλή αντοχή των αντιβιοτικών στον πνευμονιόκοκκο όπως η Ταιβάν, η Κίνα κ.λπ.). Η διάρκεια της θεραπείας είναι 7-10 ημέρες. Αρκετές κατηγορίες αντιβιοτικών είναι δραστικές αλλά η αυξανόμενη αντοχή ορισμένων απ' αυτά έναντι του πνευμονιόκοκκου υπογραμμίζει την ανάγκη εμβολιασμού για την πρόληψη της πνευμονιοκοκκικής νόσου. Οι ανθεκτικοί στα αντιβιοτικά πνευμονιόκοκκοι περιπλέκουν τις θεραπευτικές αποφάσεις και αυξάνουν το κόστος της ιατρικής φροντίδας.

Η πρόληψη είναι η πιο ενδεδειγμένη προσέγγιση της πνευμονιοκοκκικής νόσου. Τα εμβόλια του πνευμονιόκοκκου συμβάλλουν στην αποτροπή εκδήλωσης σημαντικού αριθμού περιστατικών πνευμονίας και γι' αυτόν τον λόγο ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) συνιστά τον εμβολιασμό των ενηλίκων για την πρόληψη της πνευμονιοκοκκικής νόσου. Ο ΠΟΥ υποστηρίζει ότι η ανοσοποίηση είναι μία από τις πλέον επιτυχημένες και αποτελεσματικές από άποψη κόστους παρεμβάσεις στον τομέα της υγείας, καθώς αποτρέπει 2 έως 3 εκατομμύρια θανάτους ετησίως μεταξύ ανθρώπων όλων των ηλικιών.

Στην Ελλάδα το 13δύναμο συζευγμένο πνευμονιοκοκκικό εμβόλιο είναι ενταγμένο στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών για όλους τους ενήλικες άνω των 65 ετών (η ηλικία ως παράγοντας κινδύνου) καθώς και για τις ευπαθείς ομάδας 18 έως 64 ετών. Οι ευπαθείς ομάδες περιλαμβάνουν ασθενείς με χρόνια καρδιαγγειακά, μεταβολικά (σακχαρώδης διαβήτης) και αναπνευστικά (ΧΑΠ, άσθμα κ.λπ.) νοσήματα, τους καπνιστές και τους ανοσοκατεσταλμένους ασθενείς. Το εμβόλιο παρέχεται δωρεάν σε όλους τους ασφαλισμένους που ανήκουν σε μία από τις παραπάνω ομάδες.

* Πνευμονολόγος - εντατικολόγος, αναπληρωτής καθηγητής Εντατικής Θεραπείας Λοιμώξεων