Στις 13 Οκτωβρίου οι δρόμοι της Μαδρίτης γέμισαν από διαδηλωτές που διεκδικούσαν το δικαίωμά τους στη στέγαση. Αμέσως μετά ο Ισπανός πρωθυπουργός Πέδρο Σάντσεθ ανακοίνωσε ένα πακέτο 200 εκατομμυρίων ευρώ για την ενίσχυση των ενοικίων των νέων και προανήγγειλε την αναθεώρηση των κανόνων για τις βραχυχρόνιες τουριστικές μισθώσεις. Στην Τσεχία η κρίση στέγασης είναι στο επίκεντρο της πολιτικής σκηνής. Στην Ιταλία οι ανησυχίες εντείνονται καθώς τα ενοίκια ανεβαίνουν. Στη Γαλλία αναζητούνται νέα μέτρα ενόψει της κατάθεσης του νέου προϋπολογισμού. Και στην Ελλάδα η στεγαστική κρίση εμπεδώνεται και βαθαίνει.
Κόστος ζωής
Το πόσο σοβαρά εξελίσσονται τα πράγματα στο οικονομικό πεδίο και πόσο αυτό επηρεάζει τις πολιτικές επιλογές των πολιτών δεν χρειάζεται να είναι κανείς σοφός για να το καταλάβει, ωστόσο παραθέτουμε δύο στοιχεία μονάχα από το πρώτο μετεκλογικό ευρωβαρόμετρο που δημοσιεύτηκε πρόσφατα: τα κύρια θέματα που ώθησαν τους Ευρωπαίους πολίτες να ψηφίσουν στις τελευταίες ευρωεκλογές τον Ιούνιο ήταν οι αυξανόμενες τιμές και το κόστος ζωής (42%) και η οικονομική κατάσταση (41%). Και για να κατανοήσουμε τη συνθήκη στην οποία έχει περιέλθει η δική μας χώρα, αρκεί να πούμε ότι οι Ελληνες που πήγαν στην κάλπη θέτουν κι αυτοί ως πρώτους λόγους ακριβώς τους ίδιους με τους υπόλοιπους Ευρωπαίους, αλλά σε ποσοστό 70% και 69% αντίστοιχα!
Μεγάλα ευρωπαϊκά ΜΜΕ κάνουν λόγο για στεγαστική κρίση στην Ευρώπη και τα στοιχεία επιβεβαιώνουν τη δύσκολη καθημερινότητα όλων εκείνων που δεν κληρονόμησαν από τους γονείς τους ένα σπίτι και η δουλειά τους δεν τους επιτρέπει να αγοράσουν ένα ακίνητο. Σύμφωνα με στοιχεία του Ευρωκοινοβουλίου, στην Ε.Ε. το 2023 το 10,6% των αστικών νοικοκυριών και το 7% των νοικοκυριών στις αγροτικές περιοχές αντιμετώπισαν κόστος στέγασης που υπερέβη το 40% του διαθέσιμου εισοδήματός τους - ποσοστό που θεωρείται υπέρογκο και προβληματικό ως προς τη διαχείρισή του.
Στην Ελλάδα, ένας στους τρεις κατοίκους αστικών περιοχών αντιμετώπισε το ίδιο πρόβλημα - για να γίνει κατανοητό το πόσες στρεβλώσεις υπάρχουν εδώ, αρκεί να πούμε πως το αντίστοιχο ποσοστό στη Σλοβακία είναι περίπου 6%. Ταυτόχρονα, την περίοδο 2015-2023, οι τιμές των κατοικιών στην Ε.Ε. αυξήθηκαν κατά μέσο όρο κατά 47% και το κόστος ενοικίασης κατά 18%.
Ισπανία
Εχει ενδιαφέρον λοιπόν να δούμε πώς άλλες χώρες αντιμετωπίζουν αυτήν την κρίση, αλλά και τι γίνεται στην Ελλάδα πίσω από τις φανφαρόνικες κυβερνητικές εξαγγελίες. Ξεκινώντας από την Ισπανία, όπου πριν από περίπου ενάμιση χρόνο τέθηκε σε ισχύ νόμος για το δικαίωμα στη στέγαση (12/2023), με στόχο, ανάμεσα σε άλλα, τη συγκράτηση της αύξησης των τιμών των ενοικίων. Για τον σκοπό αυτό, η Ισπανία θεσπίζει τη δημιουργία ενός κρατικού συστήματος αναφοράς για τις τιμές ενοικίασης, το οποίο παρέχει πληροφορίες σχετικά με μισθώματα σε κάθε περιοχή, καθώς και άλλα εργαλεία, όπως φορολογικές ελαφρύνσεις για τους ιδιοκτήτες που διευκολύνουν την πρόσβαση σε προσιτές ενοικιαζόμενες κατοικίες. Επιπλέον, στις περιοχές υψηλής πίεσης, οι ιδιοκτήτες μεγάλων ακινήτων δεν μπορούν να υπογράφουν νέες μισθώσεις με τιμές που υπερβαίνουν τον δείκτη αναφοράς για την περιοχή τους.
Η Καταλονία ήταν η πρώτη περιφέρεια που έκανε ένα βήμα για να ζητήσει ανώτατο όριο στις τιμές των ενοικίων, κηρύσσοντας ως προβληματικές περιοχές 140 δήμους - εκεί ζουν 6,2 εκατομμύρια άνθρωποι, το 80,6% του συνολικού πληθυσμού της Καταλονίας. Σύμφωνα με τα στοιχεία για το δεύτερο τρίμηνο του 2024, οι τιμές πώλησης των κατοικιών μειώθηκαν κατά 3,1%, ενώ τα ενοίκια μειώθηκαν κατά 5% σε σύγκριση με το προηγούμενο τρίμηνο. Τον Οκτώβριο, η Καταλονία πρόσθεσε άλλες 131 νέες περιοχές χαμηλού κόστους ενοικίασης, όπου οι τιμές ενοικίασης θα ρυθμίζονται, ενώ ανακοινώθηκε ένα νέο πρόγραμμα δημόσιας στέγασης με στόχο την κατασκευή 50.000 δημόσιων κατοικιών μέχρι το 2030.
Γαλλία
Στη Γαλλία διάφορες ενισχύσεις δίνονται στα νοικοκυριά για την πληρωμή των ενοικίων τους, ενώ το σχέδιο προϋπολογισμού για το 2025 προβλέπει πρόσθετη χρηματοδότηση για τη στέγαση. Η κυβέρνηση επανέφερε στο τραπέζι το «άτοκο δάνειο» για την αγορά πρώτης κατοικίας, αλλά δεν είναι ακόμη σαφείς οι όροι και οι δικαιούχοι. Από το 2015, νόμος ορίζει πλαφόν για τα ενοίκια, αλλά δεν τηρείται πάντα και οι έλεγχοι δεν είναι συστηματικοί.
Η στεγαστική κρίση αποτελεί μείζον πολιτικό θέμα στη Γαλλία. Την πυροδοτεί ένας συνδυασμός παραγόντων, όπως ο χαμηλός ρυθμός κατασκευής κατοικιών, ο αυξανόμενος αριθμός διαμερισμάτων που είτε είναι κενά είτε χρησιμοποιούνται για προσωρινή ενοικίαση, ιδίως μέσω πλατφορμών όπως η Airbnb, και η αύξηση των τιμών των ενυπόθηκων δανείων, των ενοικίων και των συνολικών τιμών των κατοικιών. Αυτό έχει οδηγήσει σε υψηλές πληθωριστικές πιέσεις και σε παρατεταμένη κοινωνικοοικονομική κρίση. Ολα τα πολιτικά κόμματα συμφωνούν ότι η αύξηση του αριθμού των νεόδμητων διαμερισμάτων αποτελεί βασικό μέρος της λύσης.
Ιταλία
Στη νότια Ιταλία, η ιδιοκατοίκηση είναι πιο διαδεδομένη λόγω του χαμηλότερου κόστους στέγασης και της παράδοσης των οικογενειακών ιδιοκτησιών. Αντίθετα, στις βόρειες πόλεις, όπως το Μιλάνο, λόγω των υψηλών τιμών των ακινήτων, όλο και περισσότεροι οδηγούνται στο ενοίκιο.
Οσον αφορά την προσιτή στέγαση, η ιταλική κυβέρνηση έχει υλοποιήσει διάφορες πρωτοβουλίες, αν και ιστορικά η εστίαση ήταν περισσότερο στην ενθάρρυνση της ιδιοκατοίκησης παρά στη στήριξη της αγοράς ενοικίασης. Για τους αγοραστές κατοικιών, ιδίως εκείνους που αγοράζουν για πρώτη φορά, υπάρχουν φορολογικά κίνητρα και επιδοτήσεις στεγαστικών δανείων. Υπάρχουν επίσης προγράμματα κοινωνικής στέγης, τα οποία παρέχουν κατοικίες σε τιμές χαμηλότερες της αγοράς, αν και το πεδίο εφαρμογής τους είναι περιορισμένο, ιδίως στις μεγαλύτερες πόλεις όπου η ζήτηση για προσιτές κατοικίες είναι πολύ μεγαλύτερη.
Τα τελευταία χρόνια, υπάρχει αυξανόμενη ανησυχία σχετικά με την οικονομική προσιτότητα των ενοικιαζόμενων κατοικιών, ιδίως στις μητροπολιτικές περιοχές. Σε απάντηση, η κυβέρνηση έχει θεσπίσει ορισμένα μέτρα για τη στήριξη της αγοράς ενοικίων. Η Ιταλία διαθέτει ισχυρούς νόμους για την προστασία των ενοικιαστών. Οι συμβάσεις μίσθωσης συνήθως διαρκούν τέσσερα έτη και μπορούν να ανανεωθούν για άλλα τέσσερα έτη. Οι ευάλωτες ομάδες (ηλικιωμένοι ή οικογένειες με χαμηλό εισόδημα) λαμβάνουν πρόσθετη προστασία, καθιστώντας ακόμη πιο δύσκολη την πραγματοποίηση εξώσεων σε ορισμένες περιπτώσεις.
Αυστρία: Η «Κόκκινη Βιέννη» τραγουδάει ακόμα
Οι New York Times ανακάλυψαν στη Βιέννη μια «ουτοπία των ενοικιαστών», ο Guardian αναζήτησε το «μυστικό της κοινωνικής στέγασης». Ωστόσο τα ΜΜΕ συχνά ξεχνούν ότι, μετά την οικονομική κρίση, και οι επενδυτές ανακάλυψαν την πόλη, οι τιμές των ακινήτων αυξήθηκαν απότομα πρόσφατα, ενώ η πρόσβαση στην κοινωνική στέγαση περιορίζεται όλο και περισσότερο. Συγκριτικά, σε διεθνές επίπεδο, η πόλη εξακολουθεί να τα πηγαίνει εξαιρετικά καλά κι αυτό οφείλεται κυρίως σε αποφάσεις που ελήφθησαν πριν από πολλά χρόνια.
Ο δήμος της Βιέννης κατασκευάζει τις δικές του κατοικίες για περισσότερα από 100 χρόνια. Το οικοδομικό πρόγραμμα ξεκίνησε από την «Κόκκινη Βιέννη» (σ.σ. Rotes Wien αποκαλούσαν την πρωτεύουσα της Αυστρίας μεταξύ 1918 και 1934, όταν το Σοσιαλδημοκρατικό Εργατικό Κόμμα είχε σχεδόν απόλυτο πολιτικό έλεγχο), χρηματοδοτούμενο από έναν ξεχωριστό «φόρο στέγασης» επί των ενοικίων και διάφορους προοδευτικούς φόρους πολυτελείας, για παράδειγμα στη σαμπάνια και στις εκδηλώσεις χορού. Συνολικά, η Βιέννη έχτισε περίπου 65.000 δημοτικά διαμερίσματα από το 1920 έως το 1933, η συντριπτική πλειονότητα των οποίων βρίσκεται σε τεράστιους οικισμούς, όπως το περίφημο Karl-Marx-Hof.
Αμέσως μετά το τέλος του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, το οικοδομικό πρόγραμμα συνεχίστηκε. Με μια σύντομη διακοπή από το 2004 έως το 2019, η πόλη έχει έκτοτε επεκτείνει το χαρτοφυλάκιό της σε περίπου 220.000 διαμερίσματα σε περισσότερα από 2.300 δημοτικά κτίρια. Περίπου μισό εκατομμύριο Βιεννέζοι ζουν σε αυτά, πληρώνοντας 6,67 ευρώ ανά τετραγωνικό μέτρο. Ωστόσο, πολλοί ενοικιαστές που ζουν στα διαμερίσματα για μεγάλο χρονικό διάστημα έχουν πολύ πιο ευνοϊκά συμβόλαια.
Εκτός από τις δημοτικές κατοικίες, υπάρχει ένας μεγάλος μη κερδοσκοπικός τομέας, ο οποίος κατέχει περίπου 680.000 κατοικίες σε όλη την Αυστρία και περίπου 190.000 στη Βιέννη. Η μη κερδοσκοπική συνεταιριστική στέγαση βασίζεται στη θεμελιώδη αρχή ότι το μεγαλύτερο μέρος των κερδών από τα ενοίκια επανατοποθετούνται στον συνεταιρισμό και διαθέτουν τεράστια αποθέματα παλαιών κτιρίων στα οποία το ενοίκιο είναι πολύ χαμηλό. Εάν ένα συγκρότημα είναι «πλήρως χρηματοδοτημένο», δηλαδή δεν υπάρχουν πλέον έξοδα χρηματοδότησης για την κατασκευή, το μίσθωμα μειώνεται στο ελάχιστο.
Η κατασκευή νέων επιδοτούμενων διαμερισμάτων χρηματοδοτείται από επιδοτήσεις στέγασης. Αυτό οργανώνεται από τα ομοσπονδιακά κρατίδια, τα οποία παρακρατούν το 1% όλων των μισθών και ημερομισθίων με σκοπό τη χρηματοδότηση κατασκευής νέων συγκροτημάτων κατοικιών. Ωστόσο, οι επιδοτήσεις στέγασης δεν έχουν διατεθεί για συγκεκριμένο σκοπό για περισσότερα από 15 χρόνια και μόνο ένα μικρό ποσοστό των χρημάτων αυτών καταλήγει στην κατασκευή κατοικιών.
Τα μη κερδοσκοπικά διαμερίσματα έχουν γενικά μεγάλη ζήτηση στην Αυστρία, καθώς προσφέρουν μόνιμες συμβάσεις μίσθωσης (με εξαίρεση το ομόσπονδο κρατίδιο Vorarlberg) και σε πολλές περιπτώσεις τα διαμερίσματα είναι κατάλληλα για οικογένειες. Οι μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί είναι επίσης υποδειγματικοί όσον αφορά την ανακαίνιση των κτιρίων τους.
Για να στεγαστεί κάποιος σε επιδοτούμενο διαμέρισμα, πρέπει να αποδείξει ότι δεν υπερβαίνει ορισμένα εισοδηματικά όρια: 57.600 ευρώ καθαρά ετησίως για τους εργένηδες, 85.830 ευρώ για νοικοκυριό δύο ατόμων, 97.130 ευρώ για τρία άτομα. Επομένως, η επιδοτούμενη κατοικία προορίζεται κυρίως για τη στήριξη της μεσαίας τάξης και όχι των χαμηλότερων εισοδηματικών ομάδων (οι οποίες συχνά ζουν σε δημοτικές κατοικίες στη Βιέννη). Υπό ορισμένες προϋποθέσεις, οι ενοικιαστές έχουν επίσης τη δυνατότητα να αγοράσουν το διαμέρισμά τους.
⇒ Nίκος Κουραχάνης επίκουρος καθηγητής, Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής, Πάντειο Πανεπιστήμιο:
«Τα φτωχά νοικοκυριά δίνουν παραπάνω από το μισό εισόδημά τους για στεγαστικές δαπάνες»
Ο Ν. Κουραχάνης γνωρίζει σε εύρος και βάθος ό,τι αφορά την κοινωνική πολιτική και τη στέγαση. Με ένα πλήθος ερευνών και έχοντας γράψει μια σειρά από εξαιρετικά βιβλία, είναι ο πλέον κατάλληλος για να συζητήσουμε μαζί του τι ακριβώς συμβαίνει σε μια χώρα σαν την Ελλάδα όπου το «κεραμίδι πάνω από το κεφάλι μας» υπήρξε σχεδόν εθνικός πόθος κι έχει καταλήξει για τις νεότερες γενιές εφιάλτης.
● Ποια μέτρα έχουν ληφθεί από την ελληνική κυβέρνηση, αν έχουν ληφθεί, για την παροχή οικονομικά προσιτής στέγασης; Εστιάζουν περισσότερο στην αγορά ενοικίασης ή στην ιδιοκατοίκηση;
Το δικαίωμα στη στέγη αποτελεί θεσμοθετημένο κοινωνικό δικαίωμα με βάση την παράγραφο 4 του άρθρου 21 του ελληνικού Συντάγματος: «Η απόκτηση κατοικίας από αυτούς που τη στερούνται ή που στεγάζονται ανεπαρκώς αποτελεί αντικείμενο ειδικής φροντίδας του κράτους». Αν ωστόσο εμβαθύνουμε σε επίπεδο ανάλυσης, θα δούμε ότι η ασυνέπεια του ελληνικού κράτους δεν αφορά μονάχα τις στεγαστικές υποχρεώσεις του απέναντι στους φοιτητές. Αντιθέτως, η διάρθρωση της εγχώριας δημόσιας πολιτικής για τη στέγη εκθέτει συνολικά σε στεγαστική επισφάλεια όσους πληθυσμούς δεν μπορούν να εξασφαλίσουν κατοικία με τις δικές τους δυνάμεις.
Η Ελλάδα, όπως και οι υπόλοιπες χώρες της Νότιας Ευρώπης, υπάγεται σε μια οικογενειοκεντρική διάρθρωση κοινωνικής αναπαραγωγής. Αυτό σημαίνει ότι τα πολλαπλά ελλείμματα του ασθενικού κοινωνικού κράτους για την κάλυψη των κοινωνικών αναγκών των πολιτών υποκαθίστανται από τις οικογένειές τους. Αυτό το φαινόμενο αντικατοπτρίζεται απόλυτα στην κάλυψη της ανάγκης για στέγαση όπου το κράτος απουσιάζει με εκκωφαντικό τρόπο. Κοινωνική πολιτική στέγης στην Ελλάδα ασκεί διαχρονικά η οικογένεια, όχι το κράτος. Τα δομικά στεγαστικά ελλείμματα ωστόσο του ελληνικού κράτους συνιστούν μια συνειδητή πολιτική επιλογή.
● Πώς απαντά το ελληνικό κράτος στις ανάγκες των φοιτητών ή των ευάλωτων ομάδων;
Από συναφείς μελέτες ερευνητών στο πεδίο της εκπαιδευτικής πολιτικής υποστηρίζεται ότι στεγαστική κάλυψη στην Ελλάδα υφίσταται περίπου για το 10% των φοιτητών που σπουδάζουν σε άλλες πόλεις από τον τόπο διαμονής της οικογένειάς τους. Μέσα από το πρίσμα της κοινωνικής πολιτικής κάτι τέτοιο δεν εκπλήσσει. Αντιθέτως, μπορεί να τεθεί σε συσχέτιση με τους ευρύτερους δομικούς αναπροσανατολισμούς του κοινωνικού κράτους το οποίο επικεντρώνεται αποκλειστικά, σχεδόν, στη διαχείριση της ακραίας φτώχειας.
Η στοιχειώδης στεγαστική κάλυψη αφορά τέτοιες αναλογίες (τύπου 10% ή 20%) όχι μόνο για τις περιπτώσεις των φοιτητών. Αντίστοιχες αναλογίες παρατηρούνται στη διάσταση των δράσεων στέγασης των αστέγων, των προσφύγων, αλλά και ευρύτερα όσων ομάδων βιώνουν ακραία φτώχεια. Λίγα χαμόσπιτα για λίγους, ώστε να νομιμοποιούμε υποκριτικά το ενδιαφέρον μας ως κράτος. Την κυβέρνηση δεν τη νοιάζει να διαχειριστεί το πρόβλημα, αλλά να δείξει επιφανειακά ότι κάτι κάνει γι’ αυτό. Οι υπόλοιποι στο έλεος του θεού και με δική τους ευθύνη.
Η στεγαστική πολιτική του κράτους, αντί να αμβλύνει τις στεγαστικές ανισότητες, τις εντείνει, συμβάλλοντας σημαντικά στην επιδείνωση της στεγαστικής κρίσης (βλ. πτωχευτικός νόμος, «κόκκινα» δάνεια, Golden Visa, Airbnb, Χρηματιστήριο Ενέργειας κ.ά.). Το ίδιο το κράτος ευνοεί τη διαμόρφωση ενός τοπίου στεγαστικής κρίσης εις όφελος των μεγάλων μπλοκ των κατασκευών, του τουρισμού και της κτηματομεσιτικής αγοράς και εις βάρος του μεγαλύτερου κομματιού της ελληνικής κοινωνίας.
● Πόσο ισχυροί είναι οι νόμοι για την προστασία των ενοικιαστών στην Ελλάδα;
Στην παρούσα φάση υφίσταται προστασία από την έξωση ενοικιαστών για οποιονδήποτε λόγο, για τα πρώτα τρία έτη από τη σύναψη του μισθωτήριου συμβολαίου, εφόσον δεν παραβιάζονται οι όροι του. Ωστόσο, πέρα από αυτό δεν υπάρχει καμία άλλη δικλίδα ασφαλείας που να οδηγεί σε διατήρηση οικονομικά προσιτής κατοικίας για τα μεσαία και χαμηλά κοινωνικά στρώματα. Είναι ενδεικτικό ότι το σύνολο των φτωχών νοικοκυριών που διαμένει σε καθεστώς ενοικίου δαπανά παραπάνω από το μισό εισόδημά του για στεγαστικές δαπάνες. Το πλαίσιο των τιμών στην αγορά ενοικίων παραμένει εντελώς αρρύθμιστο εν μέσω στεγαστικής κρίσης, με συνέπεια οι τιμές να έχουν εκτοξευθεί σε πρωτόγνωρα μεγέθη. Σε επίπεδο εργαλείων κρατικής παρέμβασης, η διαμόρφωση αποθέματος κοινωνικής κατοικίας αλλά και η θέσπιση ανώτατου πλαφόν στο ύψος ενοικίων σε συγκεκριμένες περιοχές που διέπονται από στεγαστική κρίση είναι εύλογα μέτρα τα οποία εξακολουθούν να μην υιοθετούνται.
*Το άρθρο αυτό γράφτηκε στο πλαίσιο του προγράμματος PULSE, μιας ευρωπαϊκής πρωτοβουλίας που διευκολύνει τη διεθνή δημοσιογραφική συνεργασία και στην οποία συμμετέχει κατ’ αποκλειστικότητα στην Ελλάδα η «Εφ.Συν.». Για το ρεπορτάζ αυτό συνεργάστηκαν: Franziska Zoidl - Martin Putschögl (Der Standard-Αυστρία), El Confidencial, Voxeurop, Matěj Moravanský (Deník Referendum-Τσεχία), Silvia Martelli (Il Sole 24 Ore-Ιταλία).
Η ομάδα του PULSE
Εφ.Συν.- Ελλάδα
OBCT [1] - Ιταλία
Delfi [2] - Λιθουανία
Deník Referendum [3] - Τσεχία
Der Standard [4] - Αυστρία
El Confidencial [5] - Ισπανία
Gazeta Wyborcza [6] - Πολωνία
Hotnews [7] - Ρουμανία
HVG [8] - Ουγγαρία
Il Sole 24 Ore [9] - Ιταλία
Mediapool [10] - Βουλγαρία
n-ost [11] (Γερμανία)
VoxEurop [12] (Γαλλία)
Links:
------
[1] https://www.
[2] https://www.delfi.lt/
[3] https://denikreferendum.
[4] https://www.derstandard.
[5] https://www.
[6] https://wyborcza.pl/0,
[7] https://www.hotnews.ro/
[8] https://hvg.hu/
[9] https://www.ilsole24ore.
[10] https://www.mediapool.bg/
[11] https://n-ost.org/
[12] https://voxeurop.eu/it/
[13] https://drive.google.com/
[14] https://ec.europa.eu/
[15] http://www.efsyn.gr
[16] http://www.miir.gr
Τα περιεχόμενα του προγράμματος Pulse διανέμονται με άδεια Creative Commons BY-NC-ND 2.5 IT. Η αναδημοσίευση προϋποθέτει υποχρεωτική αναφορά στους συντάκτες και στο πρόγραμμα με έναν άμεσο ενεργό σύνδεσμο προς την αρχική σελίδα του άρθρου.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας