Με βομβαρδισμό σχολίων, όλα παρεμφερή και επαναλαμβανόμενα, το λόμπι της κατασκευασμένης θεωρίας της «γονεϊκής αποξένωσης» επιχείρησε για ακόμη μία φορά να δώσει το δικό του στίγμα στη δημόσια διαβούλευση για το νομοσχέδιο του υπουργείου Δικαιοσύνης.
Επί έναν μήνα, το σχέδιο νόμου -με το οποίο η «Εφ.Συν.» έχει ασχοληθεί εκτενώς στο κεφάλαιο που αφορά την πολλοστή και αναχρονιστική αλλαγή των Ποινικών Κωδίκων- ήταν ανοιχτό σε σχολιασμό, με την πλατφόρμα να κλείνει επίσημα την περασμένη Παρασκευή. Ιδιαίτερη κινητικότητα παρατηρήθηκε στο κεφάλαιο Δ' με τον τίτλο «Εκσυγχρονισμός του νομοθετικού πλαισίου για την πρόληψη και την καταπολέμηση της ενδοοικογενειακής βίας» όπου σχολιαστές, ανυπομονώντας να χρησιμοποιήσουν το ισχυρό «χαρτί» του κατασκευασμένου επιχειρήματος της «γονεϊκής αποξένωσης» στις προσωπικές τους αντιδικίες για την επιμέλεια παιδιών, απαιτούσαν τη διακριτή, τυποποιημένη ποινική πρόβλεψή του.
Οι σχολιαστές, διατρανώνοντας πως «η γονεϊκή αποξένωση είναι ενδοοικογενειακή βία», έκαναν λόγο για «μάστιγα» που θέτει σε κίνδυνο τα ανήλικα και δημιουργεί παραβατικά παιδιά, ενώ κατηγορούσαν τον έναν γονέα (συνήθως ρητά τις μητέρες) ως «αποξενωτή» (συνήθως ρητά «αποξενώτριες») για πλύση εγκεφάλου στα παιδιά σε βάρος του άλλου γονέα (συνήθως ρητά τους πατέρες).
Το ιδεολόγημα είναι γνωστό και ανυπόστατο, χωρίς έρεισμα σε καμία επιστημονική, τεκμηριωμένη έρευνα: πως δηλαδή σε περιπτώσεις διαζυγίων τα παιδιά κάνουν ψευδείς καταγγελίες κακοποίησης εναντίον των πατέρων, τις οποίες τους έχουν υποβάλει οι μητέρες για να τα απομακρύνουν. Είναι ενδεικτικό ότι ένα από τα πολλά copy-paste σχόλια είναι ένα εκτενές κείμενο που παραπέμπει στη βιβλιογραφία του Richard Gardner, του ιδρυτή της ψευδοθεωρίας, αφήνοντας βέβαια εκτός αναφοράς το γεγονός πως ο ίδιος βιοποριζόταν επί δεκαετίες στις ΗΠΑ ως μάρτυρας-εμπειρογνώμονας προς υπεράσπιση ανδρών που αντιμετώπιζαν κατηγορίες κακοποίησης των παιδιών τους ή ότι η θεωρία ευρέως θεωρείται από επίσημους διεθνείς φορείς ψευδο-επιστήμη.
Παρατηρήσεις με αριθμούς
Συνολικά 1.949 σχόλια αναρτήθηκαν στα κεφάλαια της δημόσιας διαβούλευσης. Από αυτά, περίπου τα 2/3 αφορούσαν τις διατάξεις για την ενδοοικογενειακή βία, δηλαδή 1.271 σχόλια. Ενδεικτικό είναι πως από τις εκατοντάδες αναρτήσεις, ελάχιστες ήταν αυτές που άρθρωναν λόγο, συμφωνώντας ή διαφωνώντας, και παρέπεμπαν σε πρωτογενή σχολιασμό. Τα περισσότερα αντιγράφονταν και επικολλώνταν πολλαπλές φορές. Συχνά υπήρχαν πάνω από 50 ίδια σχόλια που αναρτώνταν μαζικά και οργανωμένα και σχεδόν πάντα με διαφορετικό όνομα συντάκτη.
Με μια πρόχειρη καταγραφή παρατηρήθηκε πως πάνω από 765 ανέφεραν ρητά τον όρο «γονεϊκή αποξένωση» ή επικαλούνταν τη «διάρρηξη σχέσεων τέκνου-γονέα» ζητώντας την ποινικοποίησή της. Αλλοι σχολιαστές τεχνηέντως απέφυγαν τη ρητή αναφορά στους όρους, ωστόσο συνέκλιναν στο νόημα, πιέζοντας για προσθήκη στον νόμο.
Τα τελευταία χρόνια, διάφορα αυτοαποκαλούμενα «κινήματα» ανδρικών δικαιωμάτων έχουν χρησιμοποιήσει την ψευδοθεωρία για τη διεκδίκηση της επιμέλειας παιδιών. Οπως έγινε και στη δημόσια διαβούλευση, με τους σχολιαστές να ασκούν οξεία κριτική στο νομοσχέδιο που δεν περιλαμβάνει κάποια διάταξη για την ποινικοποίηση της «γονεϊκής αποξένωσης». Αξίζει να αναφερθεί πως τα περισσότερα σχόλια συνοδεύονταν με την υπογραφή «Η βία δεν έχει φύλο». Αν σε κάποιους το παραπάνω ακούγεται οικείο, είναι γιατί πρόκειται για το μότο του συλλόγου «Ενεργοί Μπαμπάδες», ο οποίος είχε αφήσει τη δική του σφραγίδα και στη δημόσια διαβούλευση του νόμου Τσιάρα για την «υποχρεωτική συνεπιμέλεια».
Η «κακή» μάνα
Η οργανωμένη πρακτική πίεσης των «Ενεργών Μπαμπάδων» και των υποστηρικτών τους μέσω της δημόσιας διαβούλευσης για να καλλιεργήσουν ένα συγκεκριμένο ευνοϊκό κλίμα υπέρ τους δεν είναι καινούργια. Εχει καταγραφεί στο παρελθόν στη δημόσια διαβούλευση του νόμου Τσιάρα για την «υποχρεωτική συνεπιμέλεια», όταν βέβαια -σε αντίθεση με τώρα- το νομοσχέδιο έχαιρε ευρύτατης αποδοχής από τους «Ενεργούς Μπαμπάδες», οι οποίοι τοποθετούσαν τότε ακόμη και αφίσες υπέρ των προτεινόμενων νομοθετικών αλλαγών σε κεντρικές στάσεις λεωφορείων σε όλους τους δήμους της Αττικής.
Η μέθοδος αυτή στη διαδικασία της δημόσιας διαβούλευσης είχε καταγραφεί τότε με ανάλυση των δεδομένων σε ρεπορτάζ του Θανάση Τρομπούκη («Νοθεία στη Δημόσια Διαβούλευση», Reporters United, 12/7/2021), το οποίο κατέληγε στο συμπέρασμα πως το 63% των σχολίων στη διαβούλευση υπέρ του νόμου Τσιάρα για τη μεταρρύθμιση του Οικογενειακού Δικαίου ήταν, και πάλι, copy-paste.
Τα τελευταία χρόνια, η «γονεϊκή αποξένωση» έχει εξελιχθεί σε έναν ιδιαίτερα επικερδή τομέα τόσο για παιδοψυχολόγους που παρουσιάζονται ως ειδικοί και προσφέρουν τις υπηρεσίες τους όσο και για δικηγόρους που επιδιώκουν να εκπροσωπήσουν γονείς που θέλουν να κάνουν σχετική καταγγελία.
Η παρείσφρηση του όρου στη δημόσια σφαίρα είναι τόσο εμφανής, που το 2022 υπήρξε επιμορφωτικό σεμινάριο στην Εθνική Σχολή Δικαστικών Λειτουργών (ΕΣΔΙ) για να εξοικειωθούν οι δικαστές με τον όρο και να αναδειχθεί πώς μπορεί να συνεκτιμηθεί για την τελική ετυμηγορία του δικαστηρίου σύμφωνα με τις διατάξεις του νόμου Τσιάρα. Ο εισηγητής του σεμιναρίου, μάλιστα, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία που είναι αναρτημένα στην ιστοσελίδα της ΕΣΔΙ, έκρινε πως η επιστημονική αναγνώριση ή μη της «γονεϊκής αποξένωσης» ως συνδρόμου είναι «αδιάφορη για τη δικαστηριακή πρακτική».
Το «παραθυράκι»
Μία από τις προτεινόμενες αλλαγές στη νομοθεσία αφορά το άρθρο 86 για την ενδοοικογενειακή βία και είναι η προσθήκη της ψυχολογικής βίας σε ανήλικα ως βίας που επιφέρει τις συνέπειες της κακής άσκησης της γονικής μέριμνας. Το πρόβλημα είναι πως στο σχέδιο νόμου δεν υπάρχει καμία σαφής ορολογία για την ψυχολογική βία, παρά το γεγονός ότι έχουν διατυπωθεί ενδεδειγμένοι ορισμοί από διεθνείς φορείς, οργανισμούς και συμβάσεις.
Eίναι σαφές ωστόσο ότι το άρθρο 86 έτσι όπως έχει τροποποιηθεί στο σχέδιο νόμου αφήνει ανοιχτά «παραθυράκια» για πολλές (παρ)ερμηνείες που δεν είναι βέβαιο πώς και υπό ποιες παραμέτρους θα λαμβάνεται η σχετική κρίση από τους δικαστές. Αυτό δεν έμεινε απαρατήρητο από το πλήθος σχολιαστών στη δημόσια διαβούλευση που ζητούσαν στο συγκεκριμένο άρθρο την πρόβλεψη για τη σαφή ποινικοποίηση της «γονεϊκής αποξένωσης», διεκδικώντας ουσιαστικά ακόμη πιο επικίνδυνες αλλαγές από αυτές που ο νέος νόμος επιφέρει.
Η διαμεσολάβηση
Το γεγονός πως δεν συστάθηκε νομοπαρασκευαστική επιτροπή για τη συγγραφή του προτεινόμενου νομοσχεδίου, αλλά και η πλήρης απουσία διαλόγου με γυναικείες και φεμινιστικές συλλογικότητες και οργανώσεις οδηγούν σε παρεμβάσεις που δεν ανταποκρίνονται στις επιτακτικές ανάγκες των θυμάτων. Ενώ οι γυναικοκτονίες -τις οποίες ο νομοθέτης για ακόμη μία φορά αρνείται να αναγνωρίσει ως έγκλημα με έμφυλα χαρακτηριστικά- σε μεγάλο βαθμό οφείλονται και στη δυστοκία της Δικαιοσύνης να ανταποκριθεί και να προστατεύσει τα θύματα από την κλιμάκωση βίαιων συμπεριφορών, παρατηρούνται ολοένα και περισσότερα -νέα- προβλήματα στη μάχη των γυναικών στις δικαστικές αίθουσες.
Ευθύς εξαρχής, η προτεινόμενη αλλαγή στον νέο Π.Κ. που επηρεάζει (και) τα θύματα είναι αυτή που μειώνει τον αριθμό των δικαστών, στερώντας από τα θύματα ένα πλέγμα προστασίας: τα πλημμελήματα της ενδοοικογενειακής βίας, όπως και το σύνολο σχεδόν των πλημμελημάτων από εδώ και στο εξής θα εκδικάζονται από μονομελή πλημμελειοδικεία. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι το μέλλον και η προστασία των θυμάτων επαφίενται στην κρίση ενός μονάχα δικαστή, κάτι που όχι μόνο απαξιώνει τη σοβαρότητα του φαινομένου, αλλά αφήνει και επικίνδυνα περιθώρια για μια τελική απόφαση που θα λειτουργεί υπέρ του θύτη.
Η αλλαγή έρχεται ταυτόχρονα με την ενίσχυση του θεσμού της ποινικής διαμεσολάβησης ως δυνητικού τρόπου μη έναρξης της ποινικής δίωξης κατά δραστών πλημμελημάτων ενδοοικογενειακής βίας, αν και είναι οφθαλμοφανές πως ως θεσμός δεν ανταποκρίνεται στην ανάγκη καταπολέμησης της έμφυλης βίας. Σύμφωνα με το σχέδιο νόμου, ο εισαγγελέας ή ο ανακριτικός υπάλληλος παραπέμπει την υπόθεση σε ποινική διαμεσολάβηση με την προϋπόθεση ο διωκόμενος απλά... «να υποσχεθεί» ότι δεν θα τελέσει στο μέλλον «οποιαδήποτε πράξη ενδοοικογενειακής βίας», όπως και «να παρακολουθήσει ειδικό συμβουλευτικό-θεραπευτικό πρόγραμμα» για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας σε δημόσιο φορέα ή σε ιδιωτικό φορέα εποπτευόμενο από το κράτος.
Πέρα από το γεγονός πως είναι ελάχιστες οι δομές που πραγματοποιούν τέτοια προγράμματα (μόνο σε Αθήνα, Πειραιά και Θεσσαλονίκη), και αυτά με αμφίβολη αποτελεσματικότητα, ο νομοθέτης πάει ένα βήμα παραπέρα και κάνει λόγο για «προγράμματα απεξάρτησης από την ενδοοικογενειακή βία», αντιμετωπίζοντας τον θύτη ως «ασθενή» και φτάνοντας στο σημείο να ψυχιατρικοποιεί το φαινόμενο.
Διεθνής παρέμβαση για τη νομιμοποίηση της ψευδοθεωρίας
Τα διεθνή καμπανάκια κινδύνου για την Ελλάδα ακούστηκαν τον Νοέμβριο του 2023 όταν η GREVIO, η αρμόδια επιτροπή του Συμβουλίου της Ευρώπης που επιτηρεί τη συμμόρφωση των κρατών με τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, εξέδωσε την πρώτη της έκθεση για τη χώρα. Στην έκθεση αφιερώνονται σελίδες επί σελίδων για το γεγονός πως οι ελληνικές αρχές νομιμοποιούν την ψευδοθεωρία, για την «επίμονη εικασία εκ μέρους των δικαστών» ότι παιδιά που εκφράζουν φόβο για τον πατέρα τους επειδή έχουν γίνει μάρτυρες βίας κατά της μητέρας τους έχουν χειραγωγηθεί κ.λπ.
Η GREVIO τονίζει πως έχει ανιχνεύσει «αξιοσημείωτο αριθμό υποθέσεων που αφορούν την επιμέλεια παιδιών, όπου οι ισχυρισμοί των θυμάτων για βία από τους συντρόφους τους έχουν απορριφθεί ως ανυπόστατοι με αμφίβολα σκεπτικά, όπως αυτό της "γονεϊκής αποξένωσης" ή σχετικές έννοιες». Συμπληρώνει μάλιστα πως η επιτροπή έλαβε «πληροφορίες από το υπουργείο Δικαιοσύνης και από μέλη του δικαστικού σώματος που επιβεβαίωσαν πως οι δικαστές δεν απορρίπτουν πάντα τη χρήση αυτού του υπερασπιστικού ισχυρισμού».
Είχε προηγηθεί τον περασμένο Απρίλιο και η σύσταση από μεριάς του ΟΗΕ που ζητούσε τη νομοθετική παρέμβαση των κρατών. Η ειδική εισηγήτρια για τη βία κατά των γυναικών και των κοριτσιών, Reem Alsalem, με έκθεσή της στο Συμβούλιο των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων με τίτλο «Επιμέλεια, βία κατά των γυναικών και βία κατά των παιδιών», τόνιζε πως η χρήση του όρου τείνει να γίνει μια «αυτοεκπληρούμενη προφητεία». Η έκθεση καταδείκνυε τους κινδύνους που επιφέρει η ψευδοθεωρία για την προστασία των ανήλικων θυμάτων και των μητέρων τους σε δικαστικές υποθέσεις οικογενειακού δικαίου, ζητούσε τα κράτη να νομοθετήσουν την απαγόρευση αυτών των ψευδο-εννοιών και της αξιοποίησης «των υποτιθέμενων εμπειρογνωμόνων» που τις επικαλούνται.
Ποινικοποίηση για λόγους εντυπωσιασμού;
Μαρία Αποστολάκη, δικηγόρος και δημοτική σύμβουλος Φιλοθέης-Ψυχικού, επικεφαλής της δημοτικής παράταξης «Ενεργοί Πολίτες»
Πριν από μερικές ημέρες ολοκληρώθηκε η διαδικτυακή δημόσια διαβούλευση σχετικά με την τροποποίηση, μεταξύ άλλων, και του ν. 3500/2006 για την ενδοοικογενειακή βία. Στον έναν μήνα που διήρκεσε η διαδικασία αναρτήθηκαν χιλιάδες σχόλια που αναφέρονται στο νομοσχέδιο ως «αντισυνταγματικό» και «μίσανδρο» και απαιτούν την ποινικοποίηση της «γονεϊκής αποξένωσης» ως ειδικής μορφής ενδοοικογενειακής ψυχολογικής βίας σε βάρος ανηλίκων.
Δεν είναι η πρώτη φορά που γίνεται αναφορά σε αυτόν τον επικίνδυνο και αμφιλεγόμενου επιστημονικού κύρους όρο.
Θυμόμαστε πως κατά τη δημόσια διαβούλευση για την τροποποίηση του Οικογενειακού Δικαίου, που οδήγησε στον λεγόμενο «νόμο Τσιάρα», η «γονεϊκή αποξένωση» είχε χρησιμοποιηθεί ευρέως από ισχυρά συντηρητικά λόμπι για τον επηρεασμό της κοινής γνώμης και την επιβολή της υποχρεωτικής συνεπιμέλειας. Σήμερα τα πράγματα είναι χειρότερα αφού, στο πλαίσιο ενός ήδη γόνιμου εδάφους ποινικού λαϊκισμού που έχει δημιουργηθεί από την κυβέρνηση, ζητείται ανοιχτά από ένα κομμάτι της κοινωνίας το να θεωρείται ποινικό αδίκημα η «γονεϊκή αποξένωση».
Μια τέτοια εξέλιξη θα έθετε σε ακόμη μεγαλύτερο κίνδυνο τα δικαιώματα των επιζωσών ενδοοικογενειακής βίας και των παιδιών τους και ευχόμαστε οι ανησυχίες μας να μην επαληθευτούν. Ο νέος νόμος για την ενδοοικογενειακή βία θα πρέπει να συμβαδίσει με τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης σε ό,τι αφορά την πρόληψη και την προστασία και να μην εξαντληθεί στη χωρίς ερείσματα ποινικοποίηση και καταστολή για λόγους εντυπωσιασμού.
Ανακοίνωση ΜέΡΑ25
Παρατηρήσεις για τις νέες τροποποιήσεις που αφορούν την ενδοοικογενειακή βία έκανε ο Τομέας Ισότητας Φύλου και ΛΟΑΤΚΙ+ του ΜέΡΑ25, τονίζοντας πως με την έλλειψη ορισμού που αφορά την ψυχολογική βία, ελλοχεύει ο κίνδυνος της χρήσης της «γονεϊκής αποξένωσης», «όπου καταφεύγουν πολλοί κακοποιητικοί πατεράδες ώστε να βρουν υποστήριξη». Ταυτόχρονα, στηλιτεύοντας την ενίσχυση του θεσμού της ποινικής διαμεσολάβησης ο τομέας υπογραμμίζει πως «η αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας από την οργανωμένη πολιτεία μετατρέπεται σε ατομική υπόθεση αυτοβελτίωσης, ευχολόγια και υποσχέσεις», αφού «αρκεί η υπόσχεση του θύτη πως θα βελτιωθεί», και καλεί την κυβέρνηση «να προχωρήσει σε κάποιο μέτρο προστασίας και μέριμνας για τα θύματα της έμφυλης βίας».
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας