Εκπαιδευτικοί σε ασφυξία

«Ξεκινάω για το σχολείο και δεν ξέρω τι καινούργια εγκύκλιο θα μας στείλουν. Και αυτό γίνεται σχεδόν κάθε μέρα… Λατρεύω το σχολείο μου, τους μαθητές μου και τη δουλειά μου, αλλά έχω φτάσει στο σημείο να θέλω να φύγω τρέχοντας!» δηλώνει δάσκαλος από τον Πειραιά, αποτυπώνοντας την αίσθηση απόλυτης αποδιοργάνωσης που βιώνουν χιλιάδες εκπαιδευτικοί στην Ελλάδα.

Το υπουργείο Παιδείας, με αλλεπάλληλες εγκυκλίους, αποφάσεις και διαρκώς μεταβαλλόμενα καθήκοντα, έχει δημιουργήσει ένα περιβάλλον υπερφόρτωσης και αυξανόμενης γραφειοκρατίας. Το αποτέλεσμα είναι η απομάκρυνση του εκπαιδευτικού από την ουσία του ρόλου του: τη διδασκαλία και την αγωγή των παιδιών.

Κοντολογίς κάθε νέα εξαγγελία του υπουργείου Παιδείας αυτόματα σημαίνει αφαίμαξη από τον χρόνο και την ενέργεια των εκπαιδευτικών, πυροδοτεί μια βραδυφλεγή βόμβα στο «κλίμα» του σχολείου. Και όχι μόνο αυτό! Σταθερά και μεθοδικά το υπουργείο Παιδείας φορτώνει τις περικοπές, τις ελλείψεις και τις συνέπειες της πολιτικής του στις πλάτες του εκπαιδευτικού προσωπικού.

Το σοκαριστικό περιστατικό λιποθυμίας νηπιαγωγού μπροστά σε παιδιά στη Νέα Σμύρνη δεν είναι μεμονωμένο. Οταν οι εκπαιδευτικοί καλούνται να λειτουργήσουν μόνοι τους, χωρίς υποστήριξη, με εκατοντάδες υποχρεώσεις, η ανθρώπινη φθορά είναι αναπόφευκτη. Την ίδια στιγμή ζητείται από τους διευθυντές να αναλαμβάνουν ευθύνες τεχνικής φύσης, όπως η ασφάλεια των σχολικών εγκαταστάσεων, παρά το γεγονός ότι, σύμφωνα με τον Κτιριοδομικό Κανονισμό, η αρμοδιότητα ανήκει στους δήμους.

● Πώς μπορεί ένας δάσκαλος να ελέγξει αν ο καυστήρας του σχολείου του πληροί τις προδιαγραφές;

● Γιατί ο διευθυντής να κατηγορείται για τεχνικές παραλείψεις ενός κτιρίου που δεν είναι στη δική του δικαιοδοσία;

Οι πιέσεις δεν περιορίζονται στο σχολικό ωράριο. Οι εκπαιδευτικοί δέχονται τελεσίγραφα, προθεσμίες και αυστηρή επιτήρηση από προϊσταμένους σε ένα τοξικό περιβάλλον που θυμίζει μάλλον ελεγκτικό μηχανισμό παρά παιδαγωγική κοινότητα. Το εκπαιδευτικό σύστημα μοιάζει να εφαρμόζει ένα μοντέλο διοικητικής πειθαρχίας με έμφαση στην «υλοποίηση εντολών» παρά στη δημιουργική, ανθρωποκεντρική μάθηση.

Το κρίσιμο ερώτημα που προκύπτει είναι: Θέλουμε σχολεία μάθησης ή διοικητικά γραφεία συμμόρφωσης; Οι πολιτικές που εφαρμόζονται δείχνουν ότι το υπουργείο Παιδείας δεν στοχεύει στην ενίσχυση της εκπαιδευτικής πράξης, αλλά στην πειθαρχία, τη μέτρηση, την κατηγοριοποίηση και -τελικά- την απαξίωση του δημόσιου σχολείου.

Ενα σχολείο όπου ο εκπαιδευτικός λειτουργεί ως πολυεργαλείο, χωρίς χρόνο για μάθηση, χωρίς ψυχική αντοχή και χωρίς διοικητική στήριξη, δεν είναι ένα σχολείο που υπηρετεί τους μαθητές του. Οπως έγραφε ο Πάουλο Φρέιρε: «Η εκπαίδευση είτε είναι απελευθερωτική πράξη, είτε δεν είναι τίποτα». Η σημερινή πραγματικότητα δείχνει πως έχει χαθεί αυτή ακριβώς η απελευθερωτική διάσταση και μαζί της η ελπίδα για ουσιαστική δημόσια εκπαίδευση.

Την ίδια ώρα μια νέα θεσμική δομή φαίνεται να επαναπροσδιορίζει τον ρόλο του διευθυντή ως manager, ο οποίος θα διαχειρίζεται όχι μόνο ανθρώπινους πόρους, αλλά και... χρηματοδοτήσεις. Οπως επισημαίνουν κριτικές φωνές, στόχος του υπουργείου Παιδείας φαίνεται να είναι η μετατροπή του διευθυντή σε «επιχειρησιακό ηγέτη» που θα λειτουργεί ως ενδιάμεσος κρίκος ανάμεσα στο κράτος και την ελεύθερη αγορά.

Η ενίσχυση της διεύθυνσης φαίνεται να συνοδεύεται από περιορισμό των συλλογικών αποφάσεων και μετατροπή του Συλλόγου Διδασκόντων σε διακοσμητικό σώμα. Εκπαιδευτικοί φορείς κάνουν λόγο για κατάργηση της συμμετοχικής κουλτούρας στα σχολεία και για αυξημένο κίνδυνο αυταρχισμού και ρουσφετολογικών σχέσεων.

Αλήθεια πόσο αυτόνομο είναι ένα σχολείο όταν εξαρτάται από την ικανότητα του διευθυντή να εξασφαλίζει πόρους, να επιτυγχάνει δείκτες και να διαχειρίζεται εντυπώσεις; Και πώς διασφαλίζεται ο παιδαγωγικός χαρακτήρας του σχολείου όταν το κριτήριο αξιολόγησης γίνεται η «παραγωγικότητα» και η αποδοτικότητα;

Ισως τα παραπάνω εξηγούν πως έπειτα από τις τελευταίες επιλογές στελεχών εκπαίδευσης τον Απρίλιο του 2023 φτάσαμε στις 158 παραιτήσεις στελεχών εκπαίδευσης μόνο στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση στην Αττική.

Ισως τα παραπάνω εξηγούν γιατί ένας μεγάλος αριθμός εκπαιδευτικών βιώνει υψηλή ή μεσαία συναισθηματική εξάντληση, ενώ καταγράφεται επίσης ότι ένα ακόμη μεγαλύτερο τμήμα εκπαιδευτικών αισθάνεται ότι οι παρεμβάσεις του υπουργείου Παιδείας κάνουν τη δουλειά τους στο σχολείο να φαίνεται άνευ νοήματος.

Ισως είναι η πρώτη φορά μεταπολιτευτικά που ένα μεγάλο τμήμα των εκπαιδευτικών νιώθει αφενός τέτοια αφόρητη πίεση και αφετέρου τέτοια έλλειψη χαράς για τη διδασκαλία που, αντί να τονώνει όπως παλιότερα, αδειάζει σωματικά και ψυχικά.