«Δράσεις 80 εκατ. ευρώ για 2.500 νέους επιστήμονες»

Ανατροπή της μέχρι τώρα στρατηγικής για την έρευνα στην Ελλάδα, με απόρριψη του νεοφιλελεύθερου μοντέλου της αγοράς, συνιστά το νομοσχέδιο για την έρευνα, το οποίο αποτελεί μέρος του πολυνομοσχεδίου για την Παιδεία, που προωθεί στη Βουλή ο αναπληρωτής υπουργός Ερευνας και Καινοτομίας, Κώστας Φωτάκης.

Ο νόμος αυτός θα είναι μεταβατικός, για να αντιμετωπιστούν άμεσα «στρεβλώσεις» του προηγούμενου μνημονιακού νόμου (4310/2014), ενώ βρίσκεται υπό επεξεργασία νομοσχέδιο το οποίο θα αντιμετωπίζει ολοκληρωμένα τη γνώση, την έρευνα και την καινοτομία στη χώρα μας ως δημόσιο αγαθό.

Αναβαθμίζονται οι Ανθρωπιστικές και Κοινωνικές Επιστήμες. Ηδη έχουν σχεδιαστεί 3 ειδικές δράσεις, ύψους 80 εκατ. ευρώ, για νέους επιστήμονες (μεταπτυχιακούς, διδακτορικούς, μεταδιδακτορικούς), για να σταματήσει η φυγή τους στο εξωτερικό, αλλά και για να επιστρέψουν ερευνητές στη χώρα μας.

Υπολογίζεται ότι θα ωφεληθούν 2.500 νέοι επιστήμονες μέσα σε πέντε χρόνια. Με χρηματοδότηση 1,5 δισ. ευρώ από το 2015 έως το 2020, σχεδιάζεται η ανάκαμψη της ελληνικής κοινωνίας από την κρίση, με βάση τη γνώση-έρευνα, αλλά και το «χτίσιμο» μετά την κρίση και την αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου. Ταυτόχρονα ανοίγει πολλαπλή και αναβαθμισμένη επιστημονική συνεργασία με Γερμανία, Κίνα και Ρωσία.

• Κύριε Φωτάκη, ποια είναι η στρατηγική πρόταση της κυβέρνησης για την έρευνα, την καινοτομία και τη γνώση;

Στις συνθήκες βαθιάς οικονομικής και κοινωνικής κρίσης που διέρχεται η χώρα μας, η παιδεία, η έρευνα και η υγεία είναι οι τομείς στους οποίους θα κριθεί η κυβέρνηση στο μέλλον. Το έχει αναγνωρίσει άλλωστε και ο πρωθυπουργός. Το ερώτημα που τίθεται είναι ποιος είναι ο ρόλος της έρευνας και της γνώσης στις συνθήκες κρίσης. Η απάντηση είναι πως μπορούν να αποτελέσουν ανάχωμα στην υλική, πνευματική και ηθική κατάπτωση της κοινωνίας και συγχρόνως εφαλτήριο ελπίδας και προοπτικής για το μέλλον. Εχοντας αυτές τις σκέψεις ως γνώμονα, διαμορφώνουμε τη νέα πολιτική για την έρευνα που θα αποτυπωθεί σε δύο νομοσχέδια.

Ενα άμεσα, που ήδη βρίσκεται στη διαδικασία για συζήτηση στη Βουλή και αποσκοπεί κυρίως στην εξασφάλιση της λειτουργικότητας και βιωσιμότητας των ερευνητικών φορέων, καθώς και στην αποτελεσματικότερη διαχείριση των διαρθρωτικών προγραμμάτων, βάζοντας ταυτόχρονα τα θεμέλια για έναν πλήρη νόμο, έναν μακρόπνοο ολοκληρωμένο νόμο-πλαίσιο που θα αντιμετωπίζει ριζικά χρονίζοντα προβλήματα και θα βάλει τις βάσεις για το μέλλον...

Εμείς πιστεύουμε ότι η έρευνα, μέσα από τη γνώση που παράγεται, πρέπει να αποτελεί κατ’ αρχήν στήριγμα της Παιδείας και του Πολιτισμού, ώστε να αναβαθμίζεται και να εμπλουτίζεται το μορφωτικό επίπεδο της κοινωνίας. Για τον λόγο αυτό, δίνουμε ιδιαίτερη σημασία στον ρόλο των Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών. Η στήριξη της ποιοτικής έρευνας προβάλλει τη διεθνή εικόνα της χώρας και επίσης προσφέρει έναν ισχυρό πυλώνα για την παραγωγική της ανασυγκρότηση, πράγμα που αποτελεί μια μεγάλη πρόκληση. Για την επιτυχία των παραπάνω, η επιδίωξη της επιστημονικής ποιότητας και της αριστείας παίζουν κεντρικό ρόλο.

• Πώς νοηματοδοτείται η έννοια της αριστείας με αριστερό περιεχόμενο και πώς με νεοφιλελεύθερο;

Θα ήθελα να πω ότι τον τελευταίο καιρό έχει γίνει μια σοβαρή στρέβλωση της έννοιας «αριστεία», κυρίως για λόγους επικοινωνιακούς, ωσάν η κυβέρνηση της Αριστεράς να είναι οπαδός της ήσσονος προσπάθειας και της μετριότητας. Ουδέν ανακριβέστερον! Για εμάς η επιδίωξη της υψηλής ποιότητας και της αριστείας βρίσκεται στο επίκεντρο του σχεδιασμού μας. Και βέβαια, συνδέεται με την προσπάθεια για την αναβάθμιση των πνευματικών οριζόντων της κοινωνίας και της δημιουργίας πλούτου, με βάση τη γνώση, προς όφελός της.

Τονίζω ότι αριστεία είναι μια συνεχής, δυναμική προσπάθεια επιδίωξης της υψηλής επιστημονικής ποιότητας που μπορεί να μετρηθεί με πολλές παραμέτρους. Είναι ο «δρόμος προς την Ιθάκη» και όχι μια στατική έννοια που προσδιορίζεται μόνο από συγκεκριμένους ποσοτικούς δείκτες, παραβλέποντας ευρύτερα ποιοτικά στοιχεία.

Η αριστεία δεν είναι μια μονοσήμαντη έννοια που αποτελεί προκάλυμμα επιστημονικής ανασφάλειας ή που συχνά εξυπηρετεί νεοφιλελεύθερες προσεγγίσεις, στον πυρήνα των οποίων βρίσκεται η γνώση ως εμπόρευμα και το πρόσχημα για την προώθηση προσωπικών συμφερόντων και στρατηγικών. Ακριβώς το μεγαλείο που διακρίνει την επιδίωξη της αριστείας μέσα από τη συλλογικότητα, με την απελευθέρωση του ταλέντου όπου αυτό υπάρχει, βρίσκεται στη δική μας αντίληψη περί αριστείας.

• Με ποιον τρόπο θα αντιμετωπιστεί πραγματικά η μεγάλη φυγή των Ελλήνων ερευνητών και επιστημόνων στο εξωτερικό;

Προτείνουμε συγκεκριμένες δράσεις, για να αναβαθμιστεί η ποιοτική έρευνα στην Ελλάδα, να μείνουν οι νέοι ερευνητές στον τόπο μας και ταυτόχρονα να επιστρέψουν αρκετοί από αυτούς που έφυγαν. Συγκεκριμένα, επίκειται προκήρυξη 3 δράσεων προς αυτή την κατεύθυνση μέσα στους επόμενους μήνες από το νέο ΕΣΠΑ, συνολικού ύψους 80 εκατ. ευρώ, για την ενίσχυση όλων των επιστημονικών βαθμίδων. Οι επιστημονικές περιοχές που θα χρηματοδοτηθούν θα είναι, τόσο οι φυσικές όσο και οι Ανθρωπιστικές και Κοινωνικές Επιστήμες. Οι δράσεις αφορούν:

■ Την ενίσχυση του ανθρώπινου ερευνητικού δυναμικού. Υποψήφιοι διδάκτορες, με την καθοδήγηση νέου μεταδιδάκτορα, θα υποβάλλουν και θα επιτελούν τη δική τους ερευνητική πρόταση. Επίσης, θα μπορούν να υποστηρίζονται για την εκπόνηση της διδακτορικής τους διατριβής σε Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα στην Ελλάδα, με δυνατότητα συνεργασίας με άλλους ερευνητικούς φορείς. Ακόμη, υποψήφιοι διδάκτορες και μεταδιδάκτορες θα μπορούν να σχεδιάζουν μαθήματα σχετικά με την εξειδίκευσή τους. Το πρόγραμμα θα καλύπτει μισθούς νέων επιστημόνων και βασικά έξοδα για την υλοποίηση των προτάσεων που θα επιλέγουν.

■ Την απόκτηση ερευνητικής εμπειρίας από μεταπτυχιακούς φοιτητές μέσω της σύνδεσής τους με μια ερευνητική ομάδα. Την απόκτηση και ανάπτυξη ερευνητικής κουλτούρας και την προώθηση της επιστημονικής γνώσης νέων ερευνητών και την ενίσχυση της κινητικότητας του ανθρώπινου δυναμικού μεταξύ ΑΕΙ και ερευνητικών κέντρων.

■ Την ενίσχυση μεταδιδακτόρων ερευνητών/-τριών για την απόκτηση νέων ερευνητικών δεξιοτήτων, που θα αναβαθμίσουν τις προοπτικές της επαγγελματικής τους εξέλιξης, θα βοηθήσουν στην επανεκκίνηση της καριέρας τους μετά από διακοπή, ενώ παράλληλα θα βοηθήσουν στη συγκράτηση Ελλήνων ερευνητών στη χώρα.

Οι παραπάνω δράσεις σκοπεύουν στην ανάδειξη της δημιουργικότητας των νέων επιστημόνων και στη στήριξή τους, ώστε να εμπλουτίσουν την ερευνητική τους εμπειρία και τις επιστημονικές τους γνώσεις για την επαγγελματική και επιστημονική τους δραστηριότητα, ακόμη και εάν αυτή έχει διακοπεί. Υπολογίζουμε ότι συνολικά περίπου 2.500 νέοι επιστήμονες θα ωφεληθούν την επόμενη πενταετία. Ολο αυτό το πλέγμα μέτρων ευελπιστούμε να συγκρατήσει το ελληνικό επιστημονικό δυναμικό και να το συνδέσει με δυναμικούς αναπτυξιακούς κλάδους της ελληνικής οικονομίας στη βάση της στρατηγικής τής έξυπνης εξειδίκευσης.

• Επιλογές σε νέα στρατηγικά πεδία θα υπάρξουν;

Φυσικά, με βάση τη «διπλωματία» της επιστήμης και τη σημαίνουσα βαρύτητα που διαδραματίζει στις διεθνείς σχέσεις, σχεδιάζουμε νέες μεγάλες κοινές επιστημονικές δράσεις στις Ανθρωπιστικές και Φυσικές Επιστήμες με Ρωσία, Κίνα και Γερμανία, που θα βοηθήσουν τη χώρα σε πολλά επίπεδα και βεβαίως στη διεθνή της εικόνα και απήχηση. Επίσης, σχεδιάζουμε μεγάλες εμβληματικές πρωτοβουλίες σε τομείς, όπου η χώρα διαθέτει συγκριτικά πλεονεκτήματα, όπως ο Πολιτισμός και η Αγροδιατροφή.

Χαρακτηριστικά, αναφέρω μια τέτοια εμβληματική πρωτοβουλία, «Πολιτισμός, Πολιτισμική Κληρονομιά, Επιστήμη, Τεχνολογία», που προετοιμάζουμε σε συνεργασία με τον τομέα Πολιτισμού του ΥΠΟΠΑΙΘ και τον αρμόδιο αναπληρωτή υπουργό, Νίκο Ξυδάκη.

Οι πρωτοβουλίες αυτές μπορούν να «ανθίσουν» μόνο μέσα σε περιβάλλοντα που εμπνέουν και τονώνουν την επιστημονική δημιουργικότητα χωρίς αγκυλώσεις. Για τον λόγο αυτό σχεδιάζεται η θεσμική θωράκιση των ερευνητικών κέντρων...

• Η σχέση δημόσιου και ιδιωτικού τομέα στην έρευνα θα αλλάξει;

Για την πλήρη ανάπτυξη των δυνατοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού της χώρας είναι καίριας σημασίας η απομάκρυνση από τη μιζέρια που κυριαρχεί τα τελευταία χρόνια.

Ετσι, πέρα από τις θεσμικές παρεμβάσεις, επιδιώκεται η δυνατότητα μακρόπνοης χρηματοδότησης του ακαδημαϊκού και ερευνητικού οικοσυστήματος της χώρας με τη μόχλευση δημόσιων πόρων -κυρίως από το ΕΣΠΑ- και ιδιωτικών, που θα προέρχονται κυρίως από τα πρόσφατα χρηματοδοτικά εργαλεία της Ε.Ε. και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, όπως το πακέτο Γιούνκερ κ.ά.

Η χώρα διαθέτει επιστημονικό δυναμικό υψηλής εξειδίκευσης και διεθνώς ανταγωνιστικό, που αποτελεί το συγκριτικό της πλεονέκτημα. Η υποστήριξή του και ειδικά η υποστήριξη των νέων επιστημόνων αποτελούν προτεραιότητα του τομέα Ερευνας και Καινοτομίας. Παρεμβάσεις σε ολόκληρη την αλυσίδα της καινοτομίας και κινητοποίηση των δυνάμεων που εμπλέκονται αναμένεται να έχουν πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα.