Οχυρό για γαλόνια και αρώματα

Δεσπόζει στη γωνία απέναντι από τη Βουλή και στην πραγματικότητα είναι τρία κτίρια, με πρόσοψη στην Πανεπιστημίου, τη Β. Γεωργίου και την πεζοδρομημένη Βουκουρεστίου, που κατασκευάστηκαν σε διαφορετικές εποχές. Ξεγελά το μη εξασκημένο μάτι παραπέμποντας σε νεοκλασικές ρίζες, αλλά πρόκειται για... ρέπλικα. Το σημερινό κτίριο των 36.000 τετραγωνικών, που αποτελεί σύμβολο της κοσμοπολίτικης ζωής της Αθήνας, κατασκευάστηκε το 1957 σε σχέδια του πολιτικού μηχανικού Κώστα Βουτσινά, αφού είχε προηγηθεί η κατεδάφιση του πιο εντυπωσιακού αρχοντικού της πλατείας Συντάγματος.

Το προνομιακό οικόπεδο αγοράστηκε από τον Αντώνη Δημητρίου, εύπορο ξυλέμπορο από την Τεργέστη, με ρίζες από τη Λήμνο, ο οποίος το 1842 αποφάσισε να εγκατασταθεί με την οικογένειά του στην Αθήνα. Το κτίριο θα ήταν τριώροφο για να στεγάσει στο ισόγειο τις επιχειρήσεις του και στους ορόφους να διαμορφωθούν κατοικίες για τα δύο παιδιά του, τον Κωνσταντίνο και την Ελένη, μετέπειτα σύζυγο του ευεργέτη Γ. Χατζηκώστα.

Η κατασκευή των ανακτόρων, της σημερινής Βουλής, βρισκόταν στο τελικό στάδιο κι έτσι το βασιλικό ζεύγος λέγεται πως πέρασε από κόσκινο τα σχέδια για το νέο κτίριο. Ο Οθωνας λέγεται πως ενθουσιάστηκε και πρότεινε να χτιστεί κάτι ανάλογο στην απέναντι γωνία του Συντάγματος, αλλά η επιθυμία του δεν υλοποιήθηκε λόγω της έξωσής του από την Ελλάδα, όπως αναφέρει ο διπλωμάτης και ακαδημαϊκός Αγγελος Βλάχος (1915-2003) στη μονογραφία του με την ιστορία του ξενοδοχείου.

Τα σχέδια για το αρχοντικό είχε εκπονήσει ο Θεόφιλος Χάνσεν (1813-1892) και θεωρούνται τα καλύτερα του Δανού αρχιτέκτονα. Μετά τις σπουδές του στην Κοπεγχάγη, βρέθηκε με υποτροφία στην Ιταλία και από εκεί στην Αθήνα του 1839, όπου είχε ήδη εγκατασταθεί ο μικρότερος, αλλά πιο διάσημος και ταλαντούχος αδελφός του Χριστιανός, ο οποίος είχε αναλάβει την κατασκευή του Πανεπιστημίου. Λάτρης της αρχαίας Ελλάδας, ο Θεόφιλος πρωτοστάτησε στην αναστήλωση του μνημείου του Λυσικράτους στην Πλάκα. Μελέτησε το κτίριο της Εθνικής Βιβλιοθήκης, ενώ συμμετείχε στην πολυπληθή ομάδα μηχανικών που σχεδίασε το Αρχαιολογικό Μουσείο.

«Ο κλασικισμός κατά την κάμψη του κατάφερε να αποδώσει αττικόν μεγαλείον με στοιχεία της Αναγεννήσεως», σημειώνει ο Κώστας Μπίρης για το μέγαρο Δημητρίου. Και δεν είναι σχήμα λόγου, καθώς ο Θεόφιλος Χάνσεν κατάφερε να δώσει ιδιαίτερη αύρα σε ένα κτίριο που διέθετε 90 δωμάτια και ήταν το μεγαλύτερο στην εποχή του. Ακολούθησε τον σίγουρο κανόνα της συμμετρίας, με κυρίαρχο στοιχείο τη διπλή σειρά από τόξα και κίονες στην κεντρική είσοδο. Στο τρίτο επίπεδο υπήρχε εξώστης και στην περίμετρο της στέγης είχαν τοποθετηθεί διακοσμητικά στοιχεία. Ξεχώριζαν τα περίτεχνα κιγκλιδώματα, που είχαν κατασκευαστεί με ειδική παραγγελία στη Βιέννη, όπως και άλλα διακοσμητικά στοιχεία στο εσωτερικό του μεγάρου. «Ξεπερνούσε σε πολυτέλεια και τα ανάκτορα», ανέφερε ο Αγγελος Βλάχος.

Από το 1856 έως και το 1873, το μέγαρο στέγασε τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή. Στη συνέχεια νοικιάστηκε και αργότερα πουλήθηκε στον Ηπειρώτη Σάββα Κέντρο, τον επιχειρηματία που είχε δημιουργήσει το ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρεταννία», το οποίο όμως στεγαζόταν σε άλλο κτίριο. Η απογείωση του ξενοδοχείου ξεκίνησε με την αξιοποίηση του αστρονομικού για την εποχή δανείου των 800.000 δραχμών και κυρίως με τη σύμπραξη του Ευστάθιου Λάμψα, προσωπικού φίλου του νέου βασιλιά Γεώργιου. Με σπουδές στο Παρίσι, εθεωρείτο αυθεντία στη διαχείριση ξενοδοχειακών μονάδων. Το 1888 έγινε ο μοναδικός ιδιοκτήτης της επιχείρησης. Δική του ιδέα ήταν η λειτουργία πολυτελούς εστιατορίου και επί των ημερών του ήταν το πρώτο ξενοδοχείο που ηλεκτροδοτήθηκε. Παρά την πολυτέλεια, αντιμετώπιζε οξύτατο πρόβλημα νερού, όπως όλη η πρωτεύουσα.

Το κτιριακό συγκρότημα είχε ένα «μυστικό». Πρόκειται για τα καταφύγια που διαθέτει στα υπόγειά του, ενώ σύμφωνα με ορισμένες μαρτυρίες υπήρχαν και διαφυγές που κατέληγαν στον Εθνικό Κήπο. Είναι ο βασικός λόγος που επιτάχθηκε λίγο μετά την κήρυξη του ελληνο-ιταλικού πολέμου για τις ανάγκες του Γενικού Επιτελείου Στρατού. Με την κατάληψη της χώρας από τους Γερμανούς, έγινε η έδρα του Γ' Ράιχ, ενώ κάποιοι χώροι είχαν διατεθεί στους Ιταλούς συμμάχους τους.

Μετά την απελευθέρωση, έγινε για λίγο έδρα της προσωρινής κυβέρνησης, ενώ όταν ξέσπασαν τα Δεκεμβριανά εγκαταστάθηκε εκεί το αρχηγείο των δυνάμεων του Ρόναλντ Σκόμπι. Ηταν ο λόγος που η ηγεσία του ΕΛΑΣ οργάνωσε την περίφημη «επιχείρηση των υπονόμων» για την ανατίναξη του ξενοδοχείου που είχε εξελιχθεί σε σύμβολο των Βρετανών. Στηρίχτηκε σε πρόταση του Σπύρου Καλοδίκη, στελέχους του ΚΚΕ, που σκοτώθηκε αργότερα στον Εμφύλιο. Πρόκειται για μια σπουδαία, αλλά και σκοτεινή ιστορία, που επανήλθε στην επικαιρότητα λόγω της συνέντευξης του αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης και βουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ, Μανώλη Γλέζου, στην εφημερίδα «Observer».

Το βράδυ της 23ης Δεκεμβρίου 1944 και ενώ η Αθήνα φλεγόταν από την εμφύλια σύρραξη και την απροκάλυπτη επέμβαση των βρετανικών δυνάμεων, περίπου 150 στελέχη της Εθνικής Αντίστασης κατάφεραν να αξιοποιήσουν το δίκτυο των υπονόμων της πρωτεύουσας και με πλήρη μυστικότητα να τοποθετήσουν μεγάλη ποσότητα εκρηκτικών στα έγκατα του ξενοδοχείου. Η πυροδότηση θα γινόταν με ηλεκτρογεννήτρια από αυτοκίνητο που βρισκόταν στην περιοχή του Μεταξουργείου. Ολοι περίμεναν το σύνθημα που δεν ήρθε ποτέ. «Σταματήστε, η ανατίναξη δεν θα γίνει», ενημέρωσε ο Καλοδίκης, όπως αναφέρουν δημοσιεύματα του «Ριζοσπάστη» και της «Αυγής».

«Μετέφερα το καλώδιο πυροδότησης», θυμάται 70 χρόνια μετά ο Μανώλης Γλέζος, που επισημαίνει ότι το κίνημα δεν μπορούσε να αναλάβει την ευθύνη να σκοτώσει τον Ουίλσον Τσόρτσιλ, ο οποίος εκείνες τις ημέρες βρισκόταν στην Αθήνα και λέγεται πως διέμενε στο ξενοδοχείο.

1. Ο εκσυγχρονιστής του

Το 1909 η ιστορία του ξενοδοχείου συνδέθηκε με τον δημοσιογράφο Θεόδωρο Πετρακόπουλο, που εγκατέλειψε τη διεύθυνση της «Εστίας» για τα μάτια της Μαργαρίτας, της μοναχοκόρης του Λάμψα. Οργάνωσε τον ουσιαστικό εκσυγχρονισμό του, χρηματοδοτώντας τις εγκαταστάσεις νερού, θέρμανσης και ανελκυστήρων.

2. Το ακριβότερο

Από τον Μεσοπόλεμο η «Μεγάλη Βρεταννία» είναι το πολυτελέστερο και ακριβότερο ξενοδοχείο της πρωτεύουσας. Στα σαλόνια του φιλοξενήθηκαν τα σπουδαιότερα κοσμικά γεγονότα της εποχής, από τα νεόφερτα τέια και τα πρωτοχρονιάτικα ρεβεγιόν ώς τους πρώτους αποκριάτικους χορούς. Για τους ξένους επισκέπτες, ήταν το πιο γνωστό κτίριο μετά την Ακρόπολη, όπως είχε γράψει με κάποια δόση υπερβολής ο Γάλλος Ρενέ Πιό, ανταποκριτής πολλών εφημερίδων στα Βαλκάνια.

3. Οι επεκτάσεις

Στο αρχικό κτίριο προστέθηκε στη δεκαετία του 1920 το αρχοντικό του αγωνιστή του 1821 Ρήγα Παλαμίδη επί της Πανεπιστημίου, καθώς και το γειτονικό καφενείο «Γιαννάκη». Δέκα χρόνια αργότερα κατασκευάστηκε η νέα πτέρυγα προς τη Βουκουρεστίου.