Δικαστικό Μέγαρο Τρίπολης: Υπόγεια ποτισμένα με αίμα

Αφορμή για το ταξίδι στην πρωτεύουσα της Πελοποννήσου ήταν η πρόταση ενός αναγνώστη της στήλης. Μας προέτρεπε να παρουσιάσουμε το Δικαστικό Μέγαρο της Τρίπολης, χωρίς όμως να μας δώσει περισσότερες πληροφορίες, που ενδεχομένως και να μη γνωρίζει. Η δημοσιογραφική έρευνα μας έφερε μπροστά σε ένα σημαντικό κεφάλαιο της νεότερης ιστορίας, που δυστυχώς κινδυνεύει να χαθεί.

Στην Κατοχή το ιστορικό κτίριο είχε επιταχθεί από τους Γερμανούς και στέγασε τα στρατοδικεία τους. Στους χώρους του βρισκόταν και η έδρα των ταγμάτων ασφαλείας, που είχαν μετατρέψει τα υπόγεια σε κρατητήρια για αγωνιστές από όλους τους νομούς της ανατολικής Πελοποννήσου. Το φθινόπωρο του 1944, όταν ο άνεμος της ελευθερίας έπνεε σε όλη την Ελλάδα, στα γραφεία του έγινε η παράδοση της Τρίπολης στις δυνάμεις του ΕΛΑΣ, γεγονός που επίσης εξαφανίστηκε από τις σελίδες της Ιστορίας.

Στον Εμφύλιο επανήλθε το στρατοδικείο των επίσημων αρχών και στα υπόγειά του, που φαίνεται ότι λειτουργούσαν έως το 1956, έγιναν απάνθρωπα βασανιστήρια ανταρτών. Στα επίσημα αρχεία αναφέρεται ότι κατά τη σκοτεινή αυτή ιστορική περίοδο από τα κρατητήρια πέρασαν πάνω από 120 αγωνιστές.

Μπουντρούμια ηρώων

Στα υπόγεια του μεγάρου παραμένει κρυμμένος ένας μοναδικός θησαυρός μνήμης. Σε ελάχιστα, περίπου 20, τετραγωνικά, μοιρασμένα σε δύο χώρους, αποκαλύπτονται ανθρώπινες πλευρές των κρατουμένων. Ανάμεσά τους ο Νικόλαος Ψιμούλης, ένας από τους χιλιάδες αφανείς ήρωες της εθνικής αντίστασης, «εκ Παρθενίου Τριπόλεως» όπως αυτοσυστήνεται, που άφησε το αποτύπωμά του σε έναν τοίχο του υπογείου και στην ουσία στην Ιστορία. Μνημονεύει, κάθε άλλο παρά τυχαία, τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και γράφει: «Ο Ιρωας της Λευτεριάς και της Δημοκρατίας/του 1821/και αυτός επείγε στης φυλακές/όπως και εμείς τώρα» (αυτούσια μεταφορά του κειμένου από τον τοίχο).

Στην επόμενη ενότητα εντυπωσιάζει η ζωγραφική απεικόνιση ενός ζευγαριού Ελλήνων που οδηγείται σε εκτέλεση από Γερμανούς, στην οποία κυριαρχεί μια γυναικεία υπερμεγέθης μορφή, που συμβολίζει την Ελλάδα κλαίουσα για τα παιδιά της. Οι αυτοσχέδιοι ζωγράφοι είναι αρκετοί, αλλά και ταλαντούχοι. Ενας αποτυπώνει με ικανότητες γεωγράφου ένα τμήμα της βορειοδυτικής Γαλλίας, άλλος σκιτσάρει ένα αυτοκίνητο και δηλώνει «Σοφεράκι Αθηνών», ενώ οι γυναικείες φιγούρες κυριαρχούν σε πολλές παραστάσεις αποκαλύπτοντας ανθρώπινα μυστικά.

Τα σχέδια που έμειναν στα χαρτιά

Η ιστορία των υπογείων του Δικαστικού Μεγάρου, για προφανείς λόγους, είχε μείνει άγνωστη ώς τα μέσα της δεκαετίας του 1990. Στη συνέχεια οι ενώσεις αγωνιστών της εθνικής αντίστασης ανέλαβαν πρωτοβουλίες για να κηρυχθούν οι χώροι διατηρητέο μνημείο ιστορικής μνήμης και να ξεκινήσουν σωστικές εργασίες ώστε να αναδειχθούν τα γραπτά μηνύματα και οι ζωγραφιές που έχουν υποστεί σοβαρές ζημιές από την υγρασία.

Σύμφωνα με ορισμένες πληροφορίες, τα υπόγεια είχε επισκεφθεί και ο Μανώλης Γλέζος, ενώ παρέμβαση είχε κάνει το Δίκτυο μαρτυρικών πόλεων και χωριών, που είχε προτείνει να δημιουργηθεί μουσείο Εθνικής Αντίστασης. Στην αρχή υπήρξε ενδιαφέρον από την πλευρά των τότε κυβερνώντων, αλλά στη συνέχεια ατόνησε. Ισως ήρθε η ώρα να επανέλθει το θέμα...

Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η αρχιτεκτονική ιστορία του Δικαστικού Μεγάρου, που περιλαμβάνεται στους καταλόγους του υπουργείου Πολιτισμού με ιστορικά κτίρια της χώρας. Θεμελιώθηκε το 1911 όταν υπουργός Δικαιοσύνης ήταν ο εξ Αρκαδίας Νικόλαος Δημητρακόπουλος. Οι εργασίες κατασκευής πέρασαν από «σαράντα κύματα» και διήρκεσαν σχεδόν μία εικοσαετία. Δεν είναι τυχαίο ότι εγκαινιάστηκε το 1935 από άλλον έναν Αρκάδα υπουργό Δικαιοσύνης, τον Θεόδωρο Τουρκοβασίλη.

Ο άγνωστος αρχιτέκτονας του κτιρίου επέλεξε την γκρίζα πέτρα της αρκαδικής γης για να δημιουργήσει ένα στιβαρό κτίριο. Η κεντρική είσοδος στο ισόγειο δείχνει ηθελημένα λιτή. Στεφανώνεται όμως από τη σύνθεση του πάνω ορόφου, όπου κυριαρχεί το τριπλό άνοιγμα, σε διαφορετικές διαστάσεις από τα υπόλοιπα κατακόκκινα παράθυρα του κτιρίου. Τη διαφορά κάνουν οι ενδιάμεσοι κομψοί κίονες και κυρίως το τριγωνικό αέτωμα, που ελαφρύνουν την πρόσοψη και δίνουν στο κτίριο στοιχεία νεοκλασικού ρυθμού, ο οποίος εκείνη την εποχή βρισκόταν στη δύση του.

Η πλατεία Αρεως

Σημαντικό ρόλο στην ανάδειξη του μεγάρου έχει η πλατεία Αρεως, που με την έκτασή της ξαφνιάζει τον επισκέπτη και σύμφωνα με τους πολίτες της Τρίπολης είναι η μεγαλύτερη των Βαλκανίων. Διαμορφώθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα κατά τη διάρκεια της δημαρχίας του Σ. Λαγοπάτη και βρίσκεται στη θέση που επί Τουρκοκρατίας ήταν το σαράι του περίφημου Χουρσίτ πασά. Γι' αυτό η αρχική της ονομασία ήταν πλατεία Σαραγιού, αργότερα πήρε το όνομα των βασιλιάδων Γεωργίου του Α' και Κωνσταντίνου. Κατοχύρωσε το 1920 το όνομα του θεού του πολέμου από το γεγονός ότι στους χώρους της γίνονταν τα γυμνάσια του τάγματος πεζικού. Η δενδροφύτευση και ο ηλεκτροφωτισμός προστέθηκαν στις αρχές του 20ού αιώνα και από τότε καθιερώθηκαν οι θερινές συναυλίες.

Εδρα της Περιφέρειας Πελοποννήσου, η Τρίπολη δεν διαθέτει την προϊστορία άλλων μεγάλων ελληνικών πόλεων. Η πρώτη αναφορά της γίνεται σε πατριαρχικό έγγραφο του 1467 και καταγράφεται ως «Υδρομπολιτζά». Λέγεται πως το αρχικό της όνομα ήταν Dabrolitza, που σε μια σλαβική διάλεκτο σημαίνει «η πόλη με τις δρυς».

Στον 17ο αιώνα η πόλη παρουσιάζει μεγάλη ακμή και γίνεται η έδρα του πασά. Η μάχη της Τριπολιτσάς, υπό τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, τον Σεπτέμβριο του 1821, είχε καθοριστική σημασία για την εξέλιξη της Επανάστασης. Τέσσερα χρόνια αργότερα, ακριβώς αντίθετο συμβολισμό είχε η κατάκτησή της από τον Ιμπραήμ πασά, όταν ο απελευθερωτικός αγώνας φαινόταν να χάνεται.

1. Τα αγάλματα

Στις δύο πλευρές της μαρμάρινης εισόδου του Δικαστικού Μεγάρου έχουν τοποθετηθεί τα αγάλματα δύο ιστορικών δικαστών, του Ζακυνθινού Γεώργιου Τερτσέτη (1800-1874) και του Αναστάσιου Πολυζωίδη (1802-1873). Συμμετείχαν στο δικαστήριο που είχε στηθεί για τους φυλακισμένους οπλαρχηγούς του απελευθερωτικού αγώνα και είχαν αρνηθεί να καταδικάσουν τον Κολοκοτρώνη, τον Πλαπούτα και τους συντρόφους. Το άγαλμα του έφιππου Θεόδωρου Κολοκοτρώνη έχει τοποθετηθεί στην απέναντι πλευρά της πλατείας Αρεως και δείχνει να «συνομιλεί» με τους δικαστές του.

2. Τα σφαγεία

Το μέγαρο δεν είναι ο μόνος τόπος μαρτυρίων στην Τρίπολη. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής και του Εμφυλίου, χιλιάδες αγωνιστές από όλη την Πελοπόννησο βασανίστηκαν στο κατεδαφισμένο από το 1958 Μέγαρο Φωτάκου, στις ποινικές φυλακές και κυρίως στα σφαγεία. Τα τελευταία, που λειτούργησαν το 1938 για τα ζώα, μετατράπηκαν σε... ανθρωποσφαγεία, με ομαδικές εκτελέσεις αγωνιστών από τις Βίγλες, την Ανδρίτσα και την Ψηλή Βρύση. Επανήλθαν στην αρχική τους χρήση μετά την απελευθέρωση και κατεδαφίστηκαν πριν από μία εικοσαετία.

3. Γρηγόρης Λαμπράκης

Αξιο τέκνο της Αρκαδίας είναι ο αγωνιστής Γρηγόρης Λαμπράκης. Στη μνήμη του οργανώνεται την Κυριακή 10 Μαΐου η 31η πορεία ειρήνης από την Κερασίτσα, την ιδιαίτερη πατρίδα του, ώς την πλατεία Πετρινού στην Τρίπολη, όπου θα μιλήσει ο γιος του Γιώργος Λαμπράκης, αντιπρόεδρος της Ελληνικής Επιτροπής για τη Διεθνή Υφεση και Ειρήνη.