Οταν η Σταδίου ήταν ρέμα

Το Κέντρο Μελέτης και Ερευνας Ελληνικού Θεάτρου (ΚΜΕΕΘ), όπως είναι ο επίσημος τίτλος του Θεατρικού Μουσείου, ιδρύθηκε το 1938 από την Εταιρεία Θεατρικών Συγγραφέων με σκοπό να στεγάσει τα πολύτιμα αρχεία μιας από τις αρχαιότερες των δέκα Καλών Τεχνών, αλλά και να διασώσει μνήμες των πρωταγωνιστών του.

Ο πρώτος έφορος του φορέα, που μετρά 80 χρόνια «ζωής», ήταν ο Γιάννης Σιδέρης (1898-1975), ένας σπουδαίος δάσκαλος που αφιέρωσε τη ζωή του στην καταγραφή της ιστορίας του νεοελληνικού θεάτρου.

Συνέπεσε με την πρώτη «άνοιξη» του, όταν στο «σανίδι» πατούσαν κορυφαίοι εργάτες της «6ης τέχνης», με προεξάρχουσες τη Μαρίκα Κοτοπούλη, την Κυβέλη, την Ελένη Παπαδάκη και την οικογένεια Μυράτ.

Παρέμεινε σε αυτή θέση έως το τέλος της ζωής του και στη συνέχεια ανέλαβαν τα ηνία σπουδαίοι πνευματικοί άνθρωποι, ανάμεσά τους ο θεατρικός συγγραφέας Μανώλης Κορρές και ο Κωστής Λειβαδέας, ενώ από το 2003 έως σήμερα πρόεδρος είναι ο συγγραφέας και κριτικός θεάτρου Κώστας Γεωργουσόπουλος.

Από το 1976 είναι αυτοτελές ίδρυμα και λειτουργεί με τη μορφή Νομικού Προσώπου Ιδιωτικού Δικαίου (ΝΠΙΔ), χρονιά που απέκτησε και το πρώτο του «στέκι».

Πρόκειται για μια φιλόξενη γωνιά στο ανακαινισμένο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων, το παλιό δημοτικό νοσοκομείο στην οδό Ακαδημίας.

Ανοιξε τις πύλες του στο κοινό τον Μάρτιο του 1977 και στους χώρους του παρουσιάζονται σπάνια ντοκουμέντα που χρονολογούνται από το 1896 και περιλαμβάνουν προγράμματα και αφίσες θεατρικών παραστάσεων, φωτογραφικά στιγμιότυπα, σκηνικά και κοστούμια ηθοποιών.

Ξεχωρίζουν τα δέκα καμαρίνια, οι ειδικά διαμορφωμένοι χώροι με ενθύμια και προσωπικά αντικείμενα κορυφαίων ηθοποιών της μεταπολεμικής γενιάς.

Στα χαρτιά

Οι χώροι είναι ανεπαρκείς και παλιότερα η δημοτική αρχή είχε ανακοινώσει ότι θα διαθέσει για τη στέγαση του μουσείου το κτίριο που διαθέτει στην οδό Μητροπόλεως, αλλά για άγνωστους λόγους η εξαγγελία έμεινε «στα χαρτιά».

Το μεγαλύτερο πρόβλημα στέγης αντιμετωπίζει η Βιβλιοθήκη του μουσείου, που επί χρόνια στεγαζόταν σε νοικιασμένο κτίριο στην οδό Καραμανλάκη, στην πλατεία Αμερικής.

Η προσωρινή λύση του ήταν το πρώτο βήμα του γενικότερου σχεδίου του υπουργείου Πολιτισμού για το ουσιαστικά «άστεγο» ΚΜΕΕΘ.

Το πολύτιμο, αλλά αποκλεισμένο για το κοινό και τους μελετητές, αρχείο της Θεατρικής Βιβλιοθήκης βρίσκεται σε ασφαλείς χώρους της ΕΡΤ, ενώ η αρμόδια υπουργός Λυδία Κονιόρδου ανακοίνωσε το μουσείο θα αποκτήσει σύγχρονες και ενιαίες εγκαταστάσεις, μετά από ογδόντα χρόνια περιπλανήσεων.

Για τη στέγαση ολόκληρου του ΚΜΕΕΘ, με βάση το σχέδιο του υπουργείου, θα αξιοποιηθεί το νεοκλασικό στην οδό Σταδίου 47, που παραμένει κλειστό από τον Οκτώβριο του 2012.

Περιλαμβάνεται στην πολύτιμη κληρονομιά του Αλέξανδρου Σούτσου προς την Εθνική Πινακοθήκη, η οποία προς τιμήν του φέρει και το όνομα του μεγάλου ευεργέτη της.

Ανήκε σε ένα από τα φαναριώτικα «τζάκια», που είχε σημαντική παρουσία στην Επανάσταση του 1821. Ο Αλέξανδρος Κ. Σούτσος (1803-1863) ήταν πεζογράφος και κυρίως σατιρικός ποιητής.

Με την τελευταία του ιδιότητα και λόγω των αιχμηρών του στίχων είχε αντιμετωπίσει τις επιθέσεις όλων των κυβερνώντων, από τον Καποδίστρια, του οποίου ήταν προσωπικός φίλος, έως τον Οθωνα.

Κοσμοπολίτης, με σπουδές σε σημαντικότερα πνευματικά κέντρα της Ευρώπης, είχε εξασφαλίσει το προνόμιο να κατακρίνει την εξουσία, όταν θεωρούσε πως τα μέτρα της έθιγαν τα συμφέροντα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους.

Ο δρόμος... χάθηκε

Το 1859 ολοκληρώθηκε η διαμόρφωση της σημερινής οδού Σταδίου, που με βάση τα πρώτα πολεοδομικά σχέδια του 1833 για την πρωτεύουσα, θα έφτανε έως το Παναθηναϊκό στάδιο, αλλά... στράβωσε και έφτασε έως την πλατεία Συντάγματος, λόγω πιέσεων των μεγαλοϊδιοκτητών γης.

Ως τότε, ο πολύβουος οδικός άξονας ήταν ρέμα που σηματοδοτούσε τα βόρεια όρια της πόλης. Το βάθος του έφτανε έως τα τρία μέτρα και δεχόταν τα νερά που κατέβαιναν από τον Λυκαβηττό, γι' αυτό ήταν αδιάβατο και υπήρχαν ξύλινες γέφυρες που οδηγούσαν στην τότε... εκτός σχεδίου περιοχή.

Οι όχθες του, απροσπέλαστες και αθέατες, ήταν χώροι «ανακούφισης» των Αθηναίων που ώς σήμερα έχουν στη διάθεσή τους ελάχιστες δημόσιες τουαλέτες. Γι' αυτό η αρχική ονομασία του ήταν «Χεζοπόταμο»...

Λίγο πριν από την ολοκλήρωση των έργων οδοποιίας, η απέναντι όχθη είχε μπει στο στόχαστρο εύπορων ομογενών που απόκτησαν εκτάσεις γης σε χαμηλές τιμές.

Σε αυτή την εποχή ο Αλέξανδρος Σούτσος έφτιαξε το «εξοχικό» του, σε ένα μεγάλο οικόπεδο που έφτανε έως τη σημερινή οδό Γ. Σταύρου, όπου ήταν η πύλη για τις ιππήλατες άμαξές του.

Ο αρχιτέκτονας του νεοκλασικού δεν είναι γνωστός και για τον εντοπισμό του διάφοροι μελετητές προσπαθούν να συσχετίσουν διάφορα στοιχεία από τα σχεδιασμούς του χωρίς να έχουν καταλήξει σε συγκεκριμένο όνομα.

Εχει χαρακτηριστεί διατηρητέο από το 2003 και στη σχετική απόφαση γίνονται αναφορές στα διακοσμητικά στοιχεία της πρόσοψης, όπου κυριαρχεί η συμμετρικής διάταξη που επιβάλουν οι αρχιτεκτονικοί κανόνες της εποχής.

Διαθέτει ισόγειους χώρους και δύο άνετους ορόφους, με μπαλκόνια που κοσμούνται από μαρμάρινα φουρούσια και περίτεχνα κάγκελα.

1. Η κλοπή

Κατά τη μεταφορά των αρχείων της Θεατρικής Βιβλιοθήκης αποκαλύφθηκε ότι είχε γίνει διάρρηξη και δυστυχώς δεν ήταν η πρώτη. Από τον ουσιαστικά εγκαταλελειμμένο χώρο της οδού Καραμανλάκη είχαν κάνει... φτερά πάνω από 200 πολύτιμα υλικά.

Ο μεγαλύτερος όγκος των «εξαφανισμένων» αρχείων αφορά χειρόγραφες σημειώσεις της ηθοποιού Ελένης Παπαδάκη, ανέκδοτα έργα θεατρικών συγγραφέων και έναν πίνακα του Γουναρόπουλου.

2. Πλούσιο υλικό

Η Βιβλιοθήκη του Θεατρικού Μουσείου περιλαμβάνει βιβλία, περιοδικά και δημοσιεύματα του ελληνικού και ξένου Τύπου για ελληνικές παραστάσεις, χειρόγραφα και μεταφράσεις θεατρικών έργων, μαγνητοσκοπημένο υλικό από την ελληνική σκηνή, ηχογραφημένες παραστάσεις για τις ανάγκες της εκπομπής «Το θέατρο στο μικρόφωνο» του ραδιοφώνου της ΕΡΤ, που θεωρούνται ντοκουμέντα με γενικότερη ιστορική αξία.

Ξεχωριστό κεφάλαιο αποτελεί το αρχείο του κορυφαίου τεχνικού του κινηματογράφου Αριστείδη Καρύδη-Φουκς. Η μηχανοργάνωση του αρχείου ξεκίνησε το 1992 και δεν έχει ολοκληρωθεί.

3. Τα χρέη

Το σχέδιο του υπουργείου Πολιτισμού για τη μόνιμη στέγαση του Θεατρικού Μουσείου περιλαμβάνει λύσεις για το συνολικό πρόβλημα, που ξεκινά από το 2011, όταν διακόπηκε η ετήσια επιχορήγηση.

Εχουν ήδη αποδοθεί 450.000 ευρώ για τις άμεσες υποχρεώσεις του φορέα, που στο τέλος του 2017 άγγιζαν τα 2 εκατ. ευρώ και αυξάνονται συνεχώς. Περιλαμβάνουν καθυστερούμενους μισθούς προς τους εργαζόμενους, που βρίσκονται σε επίσχεση εργασίας πάνω από πέντε χρόνια, ασφαλιστικές εισφορές και ενοίκια.