Να μην ξεχνάς τους ανθρώπους

Ο τελευταίος επαναστάτης

Πολλοί μεγάλοι ηγέτες και διανοούμενοι γνωρίστηκαν από κοντά με τον Φιντέλ Κάστρο, αλλά για τους περισσότερους η προσωπικότητά του παρέμεινε ώς το τέλος αινιγματική. Σε λίγους «ανοίχτηκε» αρκετά, σε βάθος χρόνου, ώστε να μπορέσουν να δουν καθαρά τον Μεγάλο Ηγέτη.

Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες

«Υπάρχει για να νικά»

Γράφοντας στην κομματική εφημερίδα Granma με αφορμή τα 80ά γενέθλια του Φιντέλ, το 2006, με τίτλο «Ο Φιντέλ που νομίζω ότι ξέρω», ο Μαρκές περιγράφει τον Φιντέλ σαν αδάμαστο ηγέτη που αρνείται να συμβιβαστεί με την ήττα:

«[Ο Φιντέλ] λατρεύει τον λόγο. Η δύναμή του είναι η γοητεία του. Ο αυθορμητισμός της έμπνευσης είναι κομμάτι του στιλ του. Σταμάτησε το κάπνισμα, για να έχει το ηθικό ανάστημα να πάρει σκληρά αντικαπνιστικά μέτρα (...) Διαθέτει ακατάβλητη υπομονή. Σιδηρά αυτοπειθαρχία. Η δύναμη της φαντασίας του εκτείνεται ώς το απρόβλεπτο.

]Ο [εθνικός ήρωας της κουβανικής ανεξαρτησίας από τους Ισπανούς] Χοσέ Μαρτί είναι ο αγαπημένος του συγγραφέας, και είχε το ταλέντο να ενσωματώσει τη σκέψη του Μαρτί στο ματωμένο ρεύμα μιας μαρξιστικής επανάστασης. Η ουσία της σκέψης του στηρίζεται στη βεβαιότητα πως, όσο γιγάντιο κι αν είναι το έργο που ανέλαβες, είναι θεμελιώδες να μην ξεχνάς τους ανθρώπους.

»Ετσι εξηγείται και η απόλυτη εμπιστοσύνη του στην άμεση, προσωπική επαφή. Ξέρει να πείθει με διαφορετικά λόγια, ανάλογα με τους συνομιλητές του. Ξέρει πώς να βάζει τον εαυτό του στο επίπεδο του κάθε ανθρώπου που έχει απέναντί του (...)»

Και, αφού εξαίρει την τρομερή μνήμη και την άσβεστη δίψα του Κάστρο για γνώση, καταλήγει ο μεγάλος Κολομβιανός συγγραφέας:

«Ο Φιντέλ Κάστρο υπάρχει για να νικά. Ο τρόπος που αντιμετωπίζει την προοπτική της κάθε ήττας, ακόμη και στις πιο μικρές λεπτομέρειες της καθημερινότητας, μοιάζει να υπηρετεί μια απολύτως δική του λογική: δεν παραδέχεται ποτέ ότι νικήθηκε και δεν γαληνεύει ούτε για μια στιγμή, μέχρι να κατορθώσει να αντιστρέψει τους όρους και να μετατρέψει την ήττα σε νίκη (...)

»Το όραμά του για τη Λατινική Αμερική είναι το ίδιο με εκείνο του Μπολίβαρ και του Μαρτί, για μια ολοκληρωμένη και αυτόνομη κοινότητα εθνών, ικανή να επηρεάσει τις τύχες του κόσμου (...) Οταν μιλά με απλό κόσμο στον δρόμο, οι κουβέντες του έχουν την εκφραστικότητα και την ανεπιτήδευτη ειλικρίνεια της γνήσιας οικειότητας. Τον φωνάζουν με το μικρό του, Φιντέλ, του κάνουν παρατηρήσεις, τον νιώθουν δικό τους.

»Τότε μόνο ανακαλύπτει κανείς το ασυνήθιστο ανθρώπινο πλάσμα, που η αντανάκλαση της δημόσιας εικόνας του δεν μας αφήνει να δούμε. Αυτός είναι ο Φιντέλ Κάστρο που νομίζω ότι ξέρω: ένας άντρας με αυστηρές συνήθειες και ακόρεστες ψευδαισθήσεις, φορέας μιας παλιομοδίτικης, κλασικής παιδείας γεμάτης από προσεκτικά λόγια και χαμηλούς τόνους, και ανίκανος να συλλάβει οποιαδήποτε ιδέα δεν είναι κολοσσιαίων διαστάσεων!»

Εντουάρντο Γκαλεάνο

Ο «διάσημος συνάδελφος»

Ανάλογη γνώμη είχε για τον Κάστρο και ένας άλλος προσωπικός φίλος και συνομιλητής του, ο σπουδαίος Ουρουγουανός συγγραφέας Εντουάρντο Γκαλεάνο. Στο βιβλίο του «Καθρέφτες», ο Γκαλεάνο γράφει τα εξής για τον «κομαντάντε εν χέφε»:

«Οι εχθροί του λένε ότι ήταν ένας μη εστεμμένος βασιλιάς που μπέρδευε την ενότητα με την ομοφωνία. Και σ’ αυτό οι εχθροί του έχουν δίκιο. Οι εχθροί του λένε πως εάν ο Ναπολέων είχε μια εφημερίδα όπως η Granma, κανένας Γάλλος δεν θα είχε μάθει την καταστροφή στο Βατερλό.

»Και σ’ αυτό οι εχθροί του έχουν δίκιο. Οι εχθροί του λένε ότι άσκησε την εξουσία μιλώντας πολύ και ακούγοντας λίγο, γιατί είχε μάθει να ακούει περισσότερο ήχους παρά φωνές. Και σ’ αυτό οι εχθροί του έχουν δίκιο.

»Αλλά υπάρχουν κάποια πράγματα που δεν τα λένε οι εχθροί του: ότι δεν έβαλε ποτέ στα βιβλία της Ιστορίας το γεγονός ότι πρόταξε στο στήθος του στις σφαίρες των εισβολέων, ότι αντιμετώπισε τυφώνες ως ίσος προς ίσο, τυφώνας προς τυφώνα, ότι επέζησε από 637 απόπειρες κατά της ζωής του, ότι η μεταδοτική ενέργειά του ήταν καθοριστική στο να βγει η χώρα του από το καθεστώς της αποικίας και δεν ήταν από την κατάρα του Εωσφόρου ή από θαύμα του Θεού ότι η νέα χώρα κατάφερε να επιζήσει από δέκα Αμερικανούς προέδρους, οι οποίοι είχαν φορέσει ήδη την πετσέτα στο λαιμό και ήταν έτοιμοι να τον φάνε με το μαχαιροπίρουνο.

»Και δεν λένε ότι η επανάσταση, η οποία τιμωρείται για το έγκλημα της αξιοπρέπειας, είναι αυτό που κατάφερε να είναι και όχι αυτό που ευχόταν να γίνει. Ούτε λένε ότι το τείχος που χωρίζει την επιθυμία από την πραγματικότητα έγινε ψηλότερο και πιο φαρδύ εξαιτίας του ιμπεριαλιστικού εμπάργκο, το οποίο πνίγει τη δημοκρατία κουβανέζικου στιλ -μια στρατιωτικοποιημένη κοινωνία- και γέννησε τη γραφειοκρατία, πάντα έτοιμη με ένα πρόβλημα για κάθε λύση, δίνοντάς της τα άλλοθι που απαιτούνται για να δικαιολογεί και να διαιωνίζει τον εαυτό της.

Και δεν λένε ότι παρ’ όλη τη θλίψη, παρά την εξωτερική επιθετικότητα και την εσωτερική αυθαιρεσία, αυτό το λυπημένο και πεισματάρικο νησί έχει γεννήσει τη λιγότερο άδικη κοινωνία στη Λατινική Αμερική. Και οι εχθροί του δεν λένε ότι αυτό το κατόρθωμα ήταν το αποτέλεσμα της θυσίας του λαού της, καθώς επίσης και της πεισματάρικης θέλησης και της παλιομοδίτικης αίσθησης της τιμής του ιππότη που πάντα πολέμησε στο πλευρό των ηττημένων, όπως ο διάσημος συνάδελφός του στα πεδία της Καστίλης».

Οπου ο «διάσημος συνάδελφος» βέβαια δεν είναι άλλος από τον ήρωα του Θερβάντες, τον Δον Κιχώτη από τη Μάντσα...