Υπηρεσίες στα χέρια δήμων και πολιτών

Για το κίνημα του νέου αυτοδιοικητισμού και τις Αφοβες Πόλεις, δήμοι και κοινότητες δεν μπορεί παρά να βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της μάχης για την αντιμετώπιση των κοινωνικών, οικονομικών και περιβαλλοντικών προκλήσεων της εποχής μέσα από συγκεκριμένες λύσεις και πρακτικές εναλλακτικές για όλους χωρίς εξαίρεση.

Κεντρική θέση για να το πετύχουν είναι οι επαναδημοτικοποιήσεις βασικών υπηρεσιών, ως μια στρατηγική για θετικές αλλαγές στις κοινότητες και ως ένα εργαλείο για τη διαχείριση των κοινών, καθώς οι πολίτες (αυτο)οργανώνονται για να παρέχουν και να απολαμβάνουν νέες υπηρεσίες με δημοκρατικό τρόπο και χωρίς κερδοσκοπία.

Οι επαναδημοτικοποιήσεις ακολουθούν διαφορετικά μοντέλα δημόσιας ιδιοκτησίας και διαχείρισης και με διαφορετικά επίπεδα συμμετοχής πολιτών και εργαζομένων και μπορούν να πάρουν πολλές μορφές: δημοτική επιχείρηση, διαδημοτικά δίκτυα, τοπικές επιχειρήσεις που ανήκουν κατά ένα μέρος στους πολίτες, συνεταιρισμοί εργαζομένων ή/και χρηστών κ.λπ. Αλλά έχουν ένα κοινό σημείο: αποδεικνύουν πως μπορούμε να έχουμε αποτελεσματικές, δημοκρατικές και προσιτές δημόσιες υπηρεσίες και ότι δεν είναι αναπόφευκτες η συνεχής υποβάθμιση της ποιότητας και η αύξηση της τιμής τους με τον παράλληλο αποκλεισμό των πιο ευάλωτων.

Είναι ενδεικτικό ότι σύμφωνα με έρευνα του Transnational Institute μετά τη λαίλαπα των ιδιωτικοποιήσεων πολλών δημόσιων υπηρεσιών και τα σημαντικά οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα που προέκυψαν από αυτές, από τις αρχές του 21ου αιώνα, 835 δημόσιες υπηρεσίες (περιλαμβανομένων 311 υπηρεσιών ενέργειας και 267 νερού) που αφορούν περισσότερους από 1.600 δήμους σε 45 χώρες του πλανήτη, πέρασαν ξανά στα χέρια δημοτικών αρχών.

Ιδιαίτερα σημαντικό είναι αυτό το ρεύμα στην Ευρώπη: 347 περιπτώσεις απαντούν στη Γερμανία, 152 στη Γαλλία, 64 στο Ηνωμένο Βασίλειο και 56 στην Ισπανία, ένα πραγματικό κύμα που, όπως σημειώνει η έκθεση, αποτελεί απάντηση στις πολιτικές λιτότητας και αντίδραση απέναντι στις καταχρήσεις και υπερβολές της «απελευθέρωσης» και στον έλεγχο στρατηγικών τομέων των πόλεων (και των κρατών) από τα ιδιωτικά συμφέροντα.

Οι επαναδημοτικοποιήσεις δεν αποτελούν αυτοσκοπό, αλλά επιδιώκουν:

1. Την επανεισαγωγή του ήθους και της δέσμευσης για ποιοτικές προσιτές υπηρεσίες προς όλους τους πολίτες και όλες τις περιοχές της πόλης, σε αντίθεση με την επιδίωξη των ιδιωτών για μεγιστοποίηση των κερδών. Στην Καταλονία το κίνημα επαναδημοτικοποίησης σχετίζεται με τις εξώσεις και το κόψιμο του νερού και του ηλεκτρικού από τα πιο ευάλωτα νοικοκυριά, αλλά και με τα πολιτικά σκάνδαλα κακοδιαχείρισης που ανάμεσα στα άλλα έκαναν την ιδιωτική διαχείριση του νερού κατά 25% ακριβότερη από τη δημοτική. Η δε δημιουργία δημοτικών ενεργειακών εταιρειών στο Ηνωμένο Βασίλειο, οι οποίες σήμερα εξυπηρετούν 2,2 εκατ. πολίτες, είναι απόρροια των καταχρηστικών τιμολογιακών πολιτικών των «Μεγάλων Εξι», των διεθνών εταιρειών που ελέγχουν την ενεργειακή αγορά του Ηνωμένου Βασιλείου.

2. Την αντιμετώπιση της διαφθοράς με την επαναφορά της διαφάνειας και της λογοδοσίας στη διαχείριση εξασφαλίζοντας συγχρόνως εξοικονόμηση πόρων: στο Μπέργκεν της Νορβηγίας ο δήμος ανέλαβε δύο κέντρα φροντίδας ηλικιωμένων πετυχαίνοντας πλεόνασμα 500.000 ευρώ αντί για ζημιές περίπου 1 εκατ. ευρώ· το τέλος της σύμβασης ΡΡΡ (σύμπραξης ιδιωτικού-δημόσιου τομέα) στις μεταφορές του Λονδίνου εκτιμάται πως θα οδηγήσει σε μείωση του κόστους κατά 1 δισ. λίρες.

3. Τον εκδημοκρατισμό των δημοτικών υπηρεσιών, μέσα από τη συμμετοχή εργαζομένων και χρηστών και μέσα από τον μεγαλύτερο έλεγχο από πολίτες και αιρετούς: πολλές επαναδημοτικοποιήσεις σε ευρωπαϊκές πόλεις έδωσαν θέση στο συμβούλιο των δημοτικών υπηρεσιών σε πολίτες, εκπροσώπους της κοινωνίας των πολιτών και δημιούργησαν ειδικές συμμετοχικές δομές όπως «παρατηρητήρια πολιτών».

Το θετικό αποτύπωμα

Το νερό ως κοινό αγαθό. Πρωτοπόρα η Γκρενόμπλ της Γαλλίας, έπειτα από πολύχρονες κινητοποιήσεις των πολιτών επαναδημοτικοποίησε το νερό το 2001, εγκαινιάζοντας ένα μοντέλο που επεκτάθηκε σε πολλούς ακόμη δήμους, ενώ έχει επαναδημοτικοποιήσει και τις καντίνες των σχολείων που προσφέρουν 100% τοπικά οργανικά τρόφιμα μέσα από τη συνεργασία του δήμου με τοπικούς παραγωγούς και συνεταιρισμούς και έχει ξεκινήσει τη διαδικασία για την ανάκτηση του ελέγχου και της ενέργειας.

Το παράδειγμα ακολούθησε και το Παρίσι το 2010 έπειτα από τη γενικευμένη δυσαρέσκεια με τη διαχείριση των ιδιωτικών εταιρειών. Την πρώτη χρονιά μετά την επιστροφή της διαχείρισης του νερού στον δήμο σημειώθηκαν κέρδη 37 εκατ. ευρώ, ενώ οι τιμές μειώθηκαν κατά 8% και συστάθηκε ομάδα πολιτών για να παρακολουθεί τον εφοδιασμό νερού στην πόλη με συμμετοχή εκπροσώπων των συνοικιακών ενώσεων. Στο δε Μονπελιέ, με την επαναδημοτικοποίηση του νερού το 2016, η τιμή του μειώθηκε κατά 10%, ενώ στο Παρατηρητήριο Νερού που συστάθηκε συμμετέχουν κατά 30% εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών.

Ενεργειακή μετάβαση. Το Αμβούργο το 2009 ίδρυσε ενεργειακή εταιρεία με στόχο την αξιοποίηση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και την πώλησή της στο δίκτυο, πετυχαίνοντας σε μικρό διάστημα περίπου 100.000 κάτοικοι να έχουν σύμβαση με αυτή τη δημοτική εταιρεία. Οταν οι συμβάσεις παραχώρησης της προμήθειας ηλεκτρισμού σε ιδιωτικές εταιρείες έληξαν, οι κάτοικοι οργανώθηκαν και το 2013 κέρδισαν δημοψήφισμα για την επιστροφή των δικτύων ηλεκτρισμού στα χέρια του δήμου, κάτι που έγινε το 2015, ενώ ακολουθεί η επαναδημοτικοποίηση του φυσικού αερίου.

Ρεύμα για όλους. Στο Νότιγχαμ το 2015 οι δημοτικές αρχές δημιούργησαν εταιρεία προμήθειας ηλεκτρισμού για να αντιμετωπίσουν το κρίσιμο πρόβλημα της ενεργειακής φτώχειας που αντιμετώπιζαν πολλά νοικοκυριά. Η Robin Hood Energy, με κεντρικό της σύνθημα «Χωρίς ιδιώτες μετόχους. Χωρίς διευθυντικά μπόνους… Απλά σαφής διάφανη τιμολόγηση», έχει τις φτηνότερες τιμές στο Ηνωμένο Βασίλειο για άτομα που δεν μπορούσαν να πληρώσουν τους λογαριασμούς τους. Η εταιρεία έχει συστήσει διαδημοτικές εταιρικές συνεργασίες με άλλες πόλεις, όπως το Λιντς, το Μπράντφορντ και το Ντόνκαστερ, όπου επίσης καθιερώθηκε η μη κερδοσκοπική τιμολόγηση της ενέργειας.