Στην Κολομβία οικοδομούν την ειρήνη συνεταιριστικά

Στη μέση ενός δάσους, πρόχειρες σκηνές και λίγες φωτιές καλά καμουφλαρισμένες ώστε να μη φαίνονται από μακριά υποδέχονται τους επισκέπτες. Εκεί θα διανυκτερεύσουν και θα φάνε τα ελάχιστα που υπάρχουν συζητώντας χαμηλόφωνα με τους αμφιτρύωνές τους για το πώς ήταν η ζωή των ανταρτών των FARC τα χρόνια του πολέμου στην Κολομβία.

Αυτή η προσομοίωση αντάρτικης ζωής είναι μία μόνο από τις δράσεις που προσφέρει αγροτουριστικός συνεταιρισμός των πρώην ανταρτών που ιδρύθηκε στο Πονδόρες, μια από τις 26 Ζώνες Κατάρτισης και Επανένταξης των μαχητών που συστάθηκαν με τη Συμφωνία Ειρήνης του 2016 ανάμεσα στην κυβέρνηση της Κολομβίας και το αντάρτικο των FARC.

Παρόμοιοι αγροτουριστικοί συνεταιρισμοί υπάρχουν και σε άλλες 11 ζώνες, ενώ σε όλες αναπτύσσονται δεκάδες προγράμματα συλλογικής παραγωγής τροφίμων, προϊόντων και υπηρεσιών που περιμένουν και την τυπική έγκρισή τους ως συνεταιριστικές επιχειρήσεις.

Το βασικό στοίχημα αυτής της συμφωνίας είναι πως η ειρήνη και η ανοικοδόμηση μιας χώρας σαρωμένης από έναν πόλεμο δεκαετιών οφείλει να στηριχθεί σε ένα άλλο οικονομικό μοντέλο το οποίο να αντιμετωπίζει στην πράξη τις αιτίες που οδήγησαν στην αιματηρή σύγκρουση.

Ενα από τα καίρια στοιχεία που πέτυχαν οι FΑRC είναι να βρίσκονται στο επίκεντρο της ειρηνευτικής διαδικασίας τόσο η αγροτική μεταρρύθμιση και η αναδιανομή εδαφών στους ακτήμονες όσο και η συλλογική διαχείρισή τους μέσα από σχήματα κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας.

Σε αντίθεση με άλλες ειρηνευτικές διαδικασίες, σε αυτήν η επανένταξη των πρώην ανταρτών στην οικονομική και κοινωνική ζωή δεν θα γίνει ατομικά, αλλά συλλογικά, ώστε να μη μείνει κανένας στο περιθώριο. Και ως πλέον πρόσφορο μοντέλο επέλεξαν το συνεταιριστικό, «που προτάσσει το συλλογικό καλό και τη δημοκρατική διακυβέρνηση».

Το καλοκαίρι του 2017 στελέχη της Ειδικής Διοικητικής Μονάδας για τις Αλληλέγγυες Οργανώσεις σε συνεργασία με το Δίκτυο των Δημόσιων Πανεπιστημίων κατέφτασαν στις 26 ζώνες για να καταρτίσουν άντρες και γυναίκες πρώην μαχητές στις αρχές της αλληλέγγυας οικονομίας, στις αξίες του συνεταιριστικού κινήματος και στο ισχύον θεσμικό πλαίσιο για την ίδρυση των πρώτων 52 συνεταιρισμών που προβλέπονταν, δύο ανά ζώνη.

Παράλληλα ιδρύθηκαν οι Ecomún (Κοινωνικές Οικονομίες των Κοινών), η πρώτη συνεταιριστική ένωση, που μελλοντικά θα λειτουργήσει και ως συνομοσπονδία όλων των συνεταιρισμών που θα ιδρύσουν γεωγραφικά και κλαδικά οι περισσότεροι από 7.000 πρώην μαχητές και οι 3.000 συνεργάτες τους.

«Θέλουμε οι πρώην αντάρτες και οι φτωχοί να αυτοδιαχειρίζονται τα οικονομικά τους: αυτό είναι το πρώτο βήμα για την οικοδόμησης μιας νέας Κολομβίας. Οι Ecomún είναι μια εναλλακτική πρόταση για να πολεμήσουμε ενάντια στη νεοφιλελεύθερη οικονομική πολιτική που κυριαρχεί στη χώρα», εξηγεί ο Χουάν Καμίλο Λονδόνιο, γραμματέας της ένωσης.

Αλλά περισσότερα από δύο χρόνια μετά την υπογραφή της ειρηνευτικής συμφωνίας, όπως καταγγέλλουν οι πρώην αντάρτες, η νέα κυβέρνηση του συντηρητικού προέδρου Ιβάν Ντούκε δεν τηρεί τα συμφωνηθέντα.

Υπάρχουν τεράστιες γραφειοκρατικές καθυστερήσεις για την ίδρυση των συνεταιρισμών -από την έγκριση των τραπεζικών τους λογαριασμών ώς την εγγραφή τους στο σχετικό μητρώο-, δεν έχουν δοθεί τα 2.500 δολάρια που προβλέπεται να χορηγήσει το κράτος σε κάθε συνεταιριστή κι ούτε έχει λυθεί το θέμα της διάθεσης εδαφών για να αναπτύξουν τα σχέδιά τους. Καθυστερήσεις και αναποτελεσματικότητα που επισήμανε επίσης στην περσινή της έκθεση η αποστολή των Ηνωμένων Εθνών για την παρακολούθηση της εφαρμογής της συμφωνίας.

«Κάποιοι καταφέραμε να ξεπεράσουμε τις Συμπληγάδες της γραφειοκρατίας για να ιδρύσουμε συνεταιρισμούς, αλλά χωρίς χρήματα δεν μπορούμε να προχωρήσουμε και χωρίς γη είναι σαν να χτίζουμε σπίτια στον αέρα», διαμαρτύρεται ο Αλμπέριο Σουάρες, του συνεταιρισμού «Περιπλανώμενος Ιουδαίος» (CMJE), ο οποίος στην περιοχή του Μέτα λειτουργεί ένα χοιροτροφείο, ένα ιχθυοτροφείο (καρπός ειδικής κατάρτισης από το ίδρυμα CIFA, που συνεργάζεται με την Παγκόσμια Οργάνωση Εργασίας), ένα αγρόκτημα βιολογικών καλλιεργειών και ένα φυτώριο για 60.000 δέντρα κακάο και άλλα τόσα δενδρύλια για αναδάσωση της γύρω περιοχής στο πλαίσιο του προγράμματος αντικατάστασης των καλλιεργειών κόκας. Από τους αρχικά 34 συνεταιριστές σήμερα είναι 114, που προσπαθούν να επιβιώσουν έχοντας μισθώσει μια έκταση 35 εκταρίων, ενώ για τις δραστηριότητες που αναπτύσσουν χρειάζονται πολλαπλάσια.

«Δεν υπάρχει πολιτική βούληση, οι θεσμοί δεν πιστεύουν στην εφαρμογή της ειρηνευτικής διαδικασίας», καταγγέλλει ο Χουάν Καμίλο Λοντόνιο, γραμματέας των Ecomún. «Αλλά συνεχίζουμε να πιστεύουμε ότι η αλληλέγγυα οικονομία είναι ο καλύτερος τρόπος για να κλείσει το κοινωνικό χάσμα στον κάμπο της χώρας».

Γι’ αυτό και τόσο στις ζώνες όσο και στις γύρω κοινότητες οι πρώην αντάρτες έχουν ήδη αρχίσει να υλοποιούν από μόνοι τους περισσότερα από 150 παραγωγικά σχέδια.

Λύση για όλους

Δεν πρόκειται για συνεταιρισμούς αποκλειστικά για πρώην αντάρτες, αλλά ανοιχτούς στον καθένα και ιδίως στις κοινότητες όπου δραστηριοποιούνται, στα κοινωνικά κινήματα, στους ιθαγενείς και στους αγρότες, ενώ σχεδιάζονται και συνεργασίες με ντόπιους επιχειρηματίες. Δεν αφορούν μόνο την αγροτική και κτηνοτροφική παραγωγή, αλλά όλους τους κλάδους: από τη μεταποίηση και τις οικοδομικές εργασίες ώς τον τουρισμό και τις υπηρεσίες υγείας.

Και παρά τα κωλύματα που συναντούν δεν πτοούνται: επόμενο βήμα στο όραμά τους για την ανάπτυξη της αλληλέγγυας οικονομίας -«της οικονομίας των κοινών ανθρώπων» όπως τη χαρακτηρίζουν- είναι η ίδρυση της Bancomún, «μιας τράπεζας των φτωχών», που θα αποτελέσει το χρηματοπιστωτικό σκέλος του νέου συνεταιριστικού κινήματος της Κολομβίας.