Η δεύτερη καταστροφή της Κανδάνου;

ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΦΑΡΑΓΓΙ ΤΟΥ 1941 ΚΑΙ Η «ΟΜΑΛΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ»

Η δεύτερη καταστροφή της Κανδάνου;

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Τάσος Κωστόπουλος

Kοινό τόπο συνιστά πλέον η διαπίστωση πως η τρέχουσα πανδημία αξιοποιείται από τους κυβερνώντες ως ευκαιρία για την επιβολή αντιδημοφιλών αλλαγών με παράκαμψη ή ελαχιστοποίηση των κοινωνικών αντιδράσεων. Φαίνεται, όμως, πως αυτή η πρακτική δεν εφαρμόζεται μόνο σε μεγάλα ζητήματα, όπως η ανατροπή των εργασιακών σχέσεων και η συρρίκνωση της προστασίας του περιβάλλοντος, αλλά και για μύριες όσες διευθετήσεις στη μικροκλίμακα των τοπικών κοινωνιών. Μια τέτοια χαρακτηριστική περίπτωση, η δρομολόγηση της καταστροφής του ιστορικού και πανέμορφου φαραγγιού της Κανδάνου, θα μας απασχολήσει σήμερα εδώ.

Στις 6 Μαΐου το Περιφερειακό Συμβούλιο Κρήτης συνεδρίασε (με τηλεδιάσκεψη) και, μεταξύ άλλων, ενέκρινε εισήγηση της Διεύθυνσης Ανάπτυξης της Περιφερειακής Ενότητας Χανίων, συνταγμένη στις παραμονές της καραντίνας (12/3/2020), για την «αναγκαιότητα καθορισμού νέων λατομικών περιοχών ή επέκταση ή τροποποίηση των υφιστάμενων» στον Νομό Χανίων. Η σχετική απόφαση πάρθηκε με 29 ψήφους υπέρ, 4 κατά και 12 λευκά· αρνητική ψήφο έδωσαν οι παρατάξεις του ΚΚΕ και του Μιχάλη Κριτσωτάκη (υποστηρίχθηκε από τη ΛΑΕ).

Οπως διαπιστώνουμε διαβάζοντας την επίμαχη εισήγηση, η τελευταία αποβλέπει ουσιαστικά σε μια μόνο μεταβολή: την επέκταση του υφιστάμενου ιδιωτικού λατομείου στο φαράγγι της Κανδάνου, από 59 στρέμματα που καταλαμβάνει σήμερα στο σύνολο των 348 στρεμμάτων που είχαν καθοριστεί ως (δυνητική) λατομική περιοχή με υπουργική απόφαση του 1983, προκαλώντας στην πορεία σφοδρές αντιδράσεις.

Οι λόγοι που υπαγόρευσαν αυτές τις αντιδράσεις είναι διττοί. Το φαράγγι της Κανδάνου, από τα ωραιότερα του νομού, έχει ήδη τραυματιστεί αισθητικά από τη λειτουργία του υφιστάμενου λατομείου και θα καταστραφεί ολοκληρωτικά, αν οι εργασίες του τελευταίου επεκταθούν στον προβλεπόμενο χώρο. Εκτός όμως από την αισθητική αξία του, ο χώρος έχει και ιστορική σημασία, επίσημα αναγνωρισμένη από το ελληνικό κράτος και επικυρωμένη από τη Δικαιοσύνη.

Ο λιθόκτιστος επαρχιακός δρόμος που το διασχίζει, μήκους 6.640 μέτρων και κατασκευασμένος τη δεκαετία του 1920, δεν αποτελεί μόνο ένα από τα ελάχιστα εναπομείναντα μνημεία χειροποίητης οδοποιίας παλιότερων εποχών (και, τα τελευταία χρόνια, χώρο φυσιολατρικού, περιπατητικού και ποδηλατικού τουρισμού). Υπήρξε, επίσης, το θέατρο της ιστορικής μάχης της Κανδάνου (23-25 Μαΐου 1941), ανάμεσα στα προελαύνοντα χιτλερικά στρατεύματα και 250 περίπου κατοίκους της περιοχής.

Η αξία αυτής της μάχης, της πρώτης που δόθηκε σε ευρωπαϊκό έδαφος κατά του ναζισμού από ένοπλους πολίτες δίχως τη συνδρομή και πλαισίωση τακτικών στρατευμάτων, αναγνωρίστηκε από τους ίδιους τους κατακτητές, στην (τιμητική για το ντόπιο πληθυσμό) πινακίδα που τοποθέτησαν στη γειτονική κωμόπολη, μετά την πυρπόλησή της: «Διά την κτηνώδη δολοφονίαν Γερμανών αλεξιπτωτιστών, αλπινιστών και του Μηχανικού από άνδρας, γυναίκας, παιδιά και παπάδες μαζύ και διότι ετόλμησαν να αντισταθούν κατά του Μεγάλου Ράιχ κατεστράφη την 3-6-1941 η Κάνδανος εκ θεμελίων διά να μη επανοικοδομηθή πλέον ποτέ». Απαγόρευση που διήρκεσε, φυσικά, όσο και το «χιλιόχρονο» Γ΄ Ράιχ.

Η αντίσταση της τοπικής κοινωνίας στην καταστροφή του πανέμορφου και ιστορικά φορτισμένου αυτού χώρου ξεκίνησε αμέσως μετά την έναρξη λειτουργίας του λατομείου, βάσει σύμβασης ανάμεσα στην Περιφέρεια και την εκμεταλλεύτρια εταιρεία (2005). Ως αποτέλεσμα αυτής της κινητοποίησης και αλλεπάλληλων θετικών γνωμοδοτήσεων των αρμόδιων οργάνων (Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Εργων Κρήτης, Διεύθυνση Νεώτερης και Σύγχρονης Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς του ΥΠΠΟ, Κεντρικό Συμβούλιο Νεώτερων Μνημείων), ο υπουργός Πολιτισμού Παύλος Γερουλάνος προχώρησε το 2010 σε επίσημη αναγνώριση της επίμαχης λιθόκτιστης επαρχιακής οδού ως προστατευόμενου ιστορικού τόπου, «σε πλάτος 50 μέτρων ένθεν και ένθεν του άξονα του δρόμου και σε διεύρυνση άνω των 50 μέτρων όπου το απαιτεί η γεωμορφολογική ενότητα του χώρου». Η εταιρεία προσέφυγε στο Συμβούλιο Επικρατείας, ισχυριζόμενη πως η υπουργική απόφαση συνιστούσε «κατάχρηση εξουσίας» (!), το δικαστήριο όμως δικαίωσε πλήρως το υπουργείο και τους κατοίκους (ΣτΕ 366/2016).

Η εισήγηση που ενέκρινε στις 6 Μαΐου το Περιφερειακό Συμβούλιο αποδεικνύεται, έτσι, πολλαπλά προβληματική τόσο από νομική όσο και από ουσιαστική άποψη. Παραδέχεται βέβαια διακριτικά πως «υπάρχουν προβλήματα για την ενεργοποίηση συνολικά της λατομικής περιοχής Καντάνου» (σ. 7), αποφεύγει όμως την παραμικρή μνεία στο θεσμικό καθεστώς του φαραγγιού ως προστατευόμενου ιστορικού τόπου και τη σχετική απόφαση του ΣτΕ. Αποσιωπά, επίσης, ότι στο συμβόλαιο του 2005 προβλέπεται ρητά το ενδεχόμενο «παρακώλυσης της εκμετάλλευσης του λατομείου για λόγους δημόσιας ωφελείας (τουριστικούς, αρχαιολογικούς κ.λπ.)» (σ. 9).

Ακόμη αποκαλυπτικότερη είναι, ωστόσο, η επιχειρηματολογία που η εισήγηση αναπτύσσει για την «αναγκαιότητα» επέκτασης του καταστροφικού λατομείου. Με βάση τους δικούς της υπολογισμούς, διαπιστώνουμε πως η μόνη «έλλειψη» αποθεμάτων αδρανών υλικών (χαλικιού κ.λπ.) στον νομό αφορά το λατομείο της Κανδάνου· τα αποθέματα των υπολοίπων επαρκούν, απεναντίας, για τα επόμενα 25 χρόνια! Εξ ου και η σχετική «αναγκαιότητα» περιγράφεται διακριτικά σαν «μικρή», με βασικό μάλιστα επιχείρημα (όχι την αδυναμία κάλυψης των τοπικών αναγκών αλλά) «τον κίνδυνο διατάραξης της ομαλής λειτουργίας της αγοράς και την στρέβλωση του ανταγωνισμού».

Οι ανάγκες, με άλλα λόγια, ενός συγκεκριμένου επιχειρηματία να ανταγωνιστεί αποτελεσματικά τους υπόλοιπους − σε βάρος όσων και η ίδια η σύμβαση που υπέγραψε με το Δημόσιο αναγνωρίζει ως «λόγους δημόσιας ωφελείας»!