Μπρούτζινοι απελευθερωτές, σκοτεινές ιστορίες

Η στήλη μεταφέρεται σήμερα 1.128 χιλιόμετρα βορειοδυτικότερα, για να παρουσιάσει κάποιους πολύ ενδιαφέροντες μετασχηματισμούς της επίσημης συλλογικής μνήμης σε μιαν άλλη μικρή χώρα της Ε.Ε. με ισχυρή και συνάμα ανασφαλή εθνική ταυτότητα: την Ουγγαρία, την κυβέρνηση και το πολιτικό καθεστώς της οποίας αντιγράφει βήμα-βήμα τα τελευταία χρόνια και η δική μας κοινωνία.

Το βλέμμα μας θα επικεντρωθεί σε μια σειρά περιπτώσεις κρατικής διαχείρισης ή ανεπίσημης οικειοποίησης της τέχνης εκείνης, με την οποία κατεξοχήν επιτελείται η εγχάραξη των κομβικών στιγμών του εθνικού αφηγήματος (και των πολιτικών συνεκδοχών του) στη συλλογική συνείδηση: των δημόσιων μνημείων, μέσω των οποίων νοηματοδοτούνται για το ευρύ κοινό τόσο η ιστορικότητα κάθε συγκεκριμένου χώρου όσο και οι βασικοί κόμβοι του κοινού παρελθόντος. Ο χώρος δεν επαρκεί, φυσικά, για μια συνολική παρουσίαση όσων απ’ αυτούς τους μετασχηματισμούς πρόλαβε ο επιμελητής της στήλης να εντοπίσει κατά τη διάρκεια μιας πρόσφατης σύντομης επίσκεψής του στη Βουδαπέστη. Θα σταθούμε έτσι, αναγκαστικά, σε ορισμένες εμβληματικές περιπτώσεις που παρουσιάζουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τον Ελληνα αναγνώστη.

Ολοι οι απελευθερωτές χωράνε

Η πρώτη παρατήρηση, υπερβολικά χτυπητή για να περάσει απαρατήρητη, αφορά τη συνύπαρξη, στον ίδιο ακριβώς χώρο, μνημείων που τιμούν ταυτόχρονα και τις δυο πλευρές του Ψυχρού Πολέμου, αποτυπώνοντας εύγλωττα την επαμφοτερίζουσα σημερινή θέση της Ουγγαρίας στον υπό εξέλιξη δυνητικό Γ΄ Παγκόσμιο.

«Οι Ούγγροι πάντοτε έβλεπαν τις ΗΠΑ ως πατρίδα της ελευθερίας» | Βίκτορ Ορμπαν, 27.10.2020, κατά τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα του πατρός Μπους

Στην πλατεία Ελευθερίας της Πέστης, σε μικρή απόσταση από το πολυφωτογραφημένο ουγγρικό Κοινοβούλιο, ο επισκέπτης συναντά το μνημείο του απελευθερωτή σοβιετικού Κόκκινου Στρατού, που κατέλαβε την πόλη τον Φλεβάρη του 1945 ύστερα από πολύνεκρες σκληρές μάχες με τα χιτλερικά στρατεύματα. Παρόμοια μνημεία υπήρχαν σε όλες τις πάλαι ποτέ χώρες του ανατολικού μπλοκ, τα περισσότερα όμως γκρεμίστηκαν ή απομακρύνθηκαν μετά το 1989.

Η ουγγρική εξαίρεση οφείλεται πιθανότατα στη δυσκολία διαχείρισης του συγκεκριμένου παρελθόντος, αφού η Ουγγαρία (σε αντίθεση με την κατεχόμενη και διαμελισμένη Τσεχοσλοβακία ή τη μαρτυρική Πολωνία) υπήρξε πιστός σύμμαχος του Αξονα − η σύμπραξη με τον οποίο τής επέτρεψε, όπως υπενθυμίζει η «Συνοπτική Ιστορία» της χώρας που πουλιέται στα επίσημα κρατικά μουσεία, να «ανακτήσει περίπου το 40% των εδαφών» που είχε χάσει (ως τμήμα της Αυστροουγγαρίας) μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ενδεχόμενη απομάκρυνση του μνημείου θα προκαλούσε, ως εκ τούτου, ανεπιθύμητους συνειρμούς.

Ο Κόκκινος Στρατός δεν είναι ωστόσο ο μόνος απελευθερωτής, η μνήμη του οποίου τιμάται πανηγυρικά στην πλατεία Ελευθερίας. Ακριβώς πίσω από το σοβιετικό μνημείο, στην αρχή του δρόμου που οδηγεί στο Κοινοβούλιο, ο διαβάτης πέφτει πάνω σ’ ένα μπρούτζινο άγαλμα του Αμερικανού προέδρου Ρόναλντ Ρέιγκαν (1981-1988), η ψυχροπολεμική πολιτική του οποίου θεωρείται πως επιτάχυνε την κατάρρευση της (κατ’ αυτόν) «αυτοκρατορίας του Κακού». Στήθηκε το 2011, ένα χρόνο μετά την εκλογική νίκη του Ορμπαν, και μορφολογικά συνιστά το ακριβές αντίθετο του ιδεολογικού του αντιπάλου: λίγο μεγαλύτερος από το φυσικό, ο Αμερικανός πρόεδρος «περπατά» στο οδόστρωμα ανάμεσα στους διερχόμενους πολίτες και τουρίστες. Για να μη μείνει παραπονεμένος, ο διάδοχός του, Τζορτζ Μπους ο πρεσβύτερος, επί της θητείας του οποίου (1989-1992) κατέρρευσε τελικά η σοβιετική κυριαρχία στην Ανατολική Ευρώπη, απέκτησε κι αυτός το δικό του άγαλμα – μέσα στην πλατεία τούτη τη φορά, σε συμβατικότερο βάθρο και σε σημείο συμμετρικό εκείνου του προκατόχου του ως προς το σοβιετικό μνημείο. Σχετικά πρόσφατο απόκτημα, εγκαινιάστηκε τον Οκτώβριο του 2020 από τον πρέσβη των ΗΠΑ και τον Ορμπαν αυτοπροσώπως.

Τους ξανάρχονται ένα-ένα

Το στρατοκρατικό, δικτατορικό και άκρως αντισημιτικό καθεστώς του ναυάρχου Χόρτι, που κυβέρνησε ως αντιβασιλιάς την Ουγγαρία στη διάρκεια του Μεσοπολέμου και του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου (1920-1944), τιμάται κι αυτό ρητά στην ίδια πλατεία, έστω και με «ιδιωτική» πρωτοβουλία: μια προτομή του ναυάρχου στην είσοδο του εξαώροφου καλβινιστικού Ναού της Παλιννόστησης, τοποθετημένη εκεί το 2013 από έναν ιερέα, στέλεχος του νεοφασιστικού κόμματος Jobbik (η εκλογική εμβέλεια του οποίου την τελευταία δεκαετία κινήθηκε μεταξύ 17-23%). Η επιλογή του σημείου δεν ήταν καθόλου τυχαία: ο ίδιος ο ναός οικοδομήθηκε το 1939-40 ως σύμβολο του ουγγρικού αλυτρωτισμού, για την εξυπηρέτηση «ομογενών προσφύγων» από τις «χαμένες πατρίδες» (τη ρουμανική Τρανσιλβανία, τη γιουγκοσλαβική Βοϊβοδίνα, τη Σλοβακία κ.λπ.), εγκαινιάστηκε δε την ημέρα που ο αντιβασιλεύς Χόρτι παρήλαυνε στα «ανακτημένο» Κόλοσβαρ, γνωστότερο σ’ εμάς ως η ρουμανική πόλη Κλουζ.

Δίπλα στην προτομή και σε διάφορα αναμνηστικά που εξακολουθούν να γιορτάζουν εκείνη τη βραχύβια «εθνική ολοκλήρωση», στην είσοδο του ναού έχει πάντως τοποθετηθεί -για ξεκάρφωμα- και μια αναμνηστική πλάκα προς τιμή «των πιστών που διακινδύνευσαν τις ζωές τους για να σώσουν Εβραίους αδελφούς κατά τον Διωγμό». Το γεγονός πως ο εν λόγω διωγμός, η μεταφορά δηλαδή 437.000 Εβραίων στο Αουσβιτς, πραγματοποιήθηκε επί Χόρτι, δεν είναι η μόνη αντίφαση που διαπερνά το σύγχρονο αφήγημα των Ούγγρων εθνικιστών γι’ αυτήν την προβληματική περίοδο.

Το πιστοποιεί το «Μνημείο θυμάτων της γερμανικής κατοχής της Ουγγαρίας» που στήθηκε το 2014 με πρωτοβουλία του ίδιου του Ορμπαν, λίγες δεκάδες μέτρα παραπέρα, ξεσηκώνοντας θύελλα διαμαρτυριών της φιλελεύθερης διανόησης. Πρόκειται για ένα χονδροειδώς εθνικιστικό (κι εξαιρετικά κακόγουστο) σύμπλεγμα που παραγγέλθηκε με συνοπτικές διαδικασίες κι απευθείας ανάθεση, απεικονίζει δε τον Αρχάγγελο Γαβριήλ (την Ουγγαρία) να δέχεται επίθεση από έναν αετό (τη Γερμανία) και μια σφαίρα με τον εθνικό θυρεό -σύμβολο κυριαρχίας- να ξεγλιστρά από τα χέρια του. Το μνημείο αναφέρεται στην ενδεκάμηνη «κατοχή» της Ουγγαρίας από (συμμαχικές) μονάδες της Βέρμαχτ, μεταξύ Μαρτίου 1944 και Φεβρουαρίου 1945, όταν ακριβώς πραγματοποιήθηκε η εξολόθρευση των ντόπιων Εβραίων. Σύμφωνα με το Σύνταγμα που θέσπισε το 2012 η κυβέρνηση Ορμπαν, η περίοδος εκείνη, όπως και η 45ετία που ακολούθησε μέχρι τις πρώτες μετακομμουνιστικές εκλογές του 1990, θεωρούνται «εποχή απολεσθείσας κυριαρχίας».

Η ανέγερση του προβληματικού αυτού μνημείου θεωρήθηκε -πολύ ορθά- ανιστόρητη πρόκληση που ξεπλένει την Ουγγαρία από τις ευθύνες της για τα εγκλήματα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου: οι «υπάνθρωποι» που οδηγήθηκαν στο Αουσβιτς είχαν λ.χ. συγκεντρωθεί από την ουγγρική χωροφυλακή, που τους παρέδωσε στα SS. Κάποιοι άλλοι ενοχλήθηκαν πάλι από το γεγονός ότι ο «εχθρός» δεν απεικονίζεται με ναζιστικά σύμβολα αλλά ως αετός, με τον διαχρονικό δηλαδή (και σημερινό) θυρεό της Γερμανίας. Ως απάντηση, οι αντιφρονούντες έστησαν ένα δικό τους, συλλογικό «ζωντανό» μνημείο: συσσώρευσαν στον ίδιο χώρο προσωπικά αναμνηστικά από τα εγκλήματα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και οργάνωσαν καθημερινές συγκεντρώσεις και συζητήσεις. Κατάλοιπα εκείνης της ζύμωσης διατηρούνται μέχρι σήμερα κατά μήκος του πεζοδρομίου, απέναντι ακριβώς από την πέτρα του σκανδάλου.

Πέντε μνημεία που είχαν ανεγερθεί στην ίδια πλατεία τη δεκαετία του 1920 για να καταγγείλουν τον «ακρωτηριασμό» της Ουγγαρίας από τη Συνθήκη του Τριανόν, και γκρεμίστηκαν το 1945 από τους σοβιετικούς, δεν έχουν ακόμη ανασυσταθεί, παρόλο που η κυβέρνηση Ορμπαν έχει κηρύξει από το 2010 την επέτειο της επίμαχης συνθήκης (4 Ιουνίου) επίσημη αργία και «Ημέρα Εθνικής Αλληλεγγύης». Μπροστά ακριβώς από την προτομή του Χόρτι στήθηκε ωστόσο πρόσφατα ένας μεγάλος ξύλινος σταυρός, με την επιγραφή «Τριανόν» και τον θυρεό του μεσοπολεμικού δικτάτορα.

Ριζικότερη -κι εμβληματικότερη- υπήρξε η επίσημη απόφαση της κυβέρνησης και του δημάρχου της να επαναφέρουν το 2011 διά νόμου το κεντρικότερο σημείο της Βουδαπέστης, την πλατεία Κόσουτ μπροστά από το Κοινοβούλιο, στην «ένδοξη» κατάσταση του 1944. Η ιδεολογικά εντυπωσιακότερη μεταβολή αφορούσε τον εξοβελισμό του μοντέρνου αγάλματος του φιλελεύθερου πρώτου πρωθυπουργού της Ουγγαρίας Μιχάλι Κάρολι (1918-19), που το κομμουνιστικό καθεστώς είχε στήσει το 1975, προκειμένου ν’ αντικατασταθεί από ένα αντίγραφο του μεσοπολεμικού μνημείου του άκρως αντιδραστικού προκατόχου του, κόμη Ιστβαν Τίσα. Ο τελευταίος κυβέρνησε την Ουγγαρία στη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και σκοτώθηκε τον Οκτώβριο του 1918 από τους επαναστατημένους στρατιώτες που επέβαλαν τερματισμό των εχθροπραξιών. Το πρωτότυπο μνημειακό σύμπλεγμα είχε στηθεί το 1934, επί Χόρτι, και δοξάζει λιγότερο τον εκλιπόντα και περισσότερο μια φασίζουσα πρόσληψη του έθνους: τις εντυπώσεις κλέβουν, γαρ, ο (σωστός) στρατιώτης που προστατεύει την οικογένεια / πατρίδα, τον στιβαρό εργάτη και τη δόξα του έθνους, από τη μια, κι ένα σύμπλεγμα παραγωγικών αγροτοκτηνοτρόφων σε εξίσου αγωνιστική πόζα, από την άλλη.

Η τύχη του πρωτότυπου μνημείου μετά το 1945 είναι επίσης ενδιαφέρουσα. Ο μεν κόμης Τίσα πήρε πόδι σχεδόν αμέσως· οι μπρατσωμένοι αγροτοπρολετάριοι όμως, όντας καθόλα συμβατοί με τη σταλινική αισθητική, μετεγκαταστάθηκαν απλώς το 1948 -ως μεμονωμένα και πλήρως αποπλαισιωμένα υποσύνολα- σε άλλα σημεία της χώρας. Παρόμοια μετάθεση, για την επαρχιακή γενέτειρα του δημιουργού του, πήρε το 2014 και το άγαλμα του δημοκράτη Κάρολι.

Την αυθεντική νοηματοδότηση της αντικατάστασης αυτού του τελευταίου από τον αντιδραστικό Τίσα την έδωσε, κατά τα εγκαίνια του ανασυσταθέντος μνημείου, ο ίδιος ο Βίκτορ Ορμπαν: «Σήμερα», διακήρυξε, «όταν αυτοαποκαλούμενοι δημοκράτες προστατεύουν τη δημοκρατία από εμάς κι αναμοχλεύουν φασαρίες γύρω μας επειδή και μόνο δεν δεχόμαστε άκριτα όσα οι γραφειοκράτες των Βρυξελλών μας λένε εν ονόματι της Ευρώπης, μπορούμε να πούμε ό,τι ακριβώς είπε και ο Τίσα: “Ομολογώ συντετριμμένος ότι βάση μας είναι το έθνος”» (dailynewshungary.com, 9.6.2014).

Επαναστάσεις κι αντεπαναστάσεις

Εξίσου εύγλωττη είναι και μια πιο πρόσφατη ανάλογη μεταβολή, στη μεθόριο της ίδιας πλατείας με την προηγούμενη. Το 1996 η κυβέρνηση των σοσιαλιστών του Γκιούλα Χορν είχε στήσει εκεί ένα άγαλμα του Ιμρε Νάγκι, του μεταρρυθμιστή κομμουνιστή που ανέλαβε την πρωθυπουργία τον Οκτώβριο του 1956, ενώ στους δρόμους της Βουδαπέστης μαίνονταν οι ένοπλες συγκρούσεις ανάμεσα στους εξεγερμένους εργάτες και τα σοβιετικά στρατεύματα, προσαρμόστηκε απρόθυμα στη δυναμική των γεγονότων υιοθετώντας βασικές διεκδικήσεις των επαναστατών κι ανατράπηκε από τους σοβιετικούς λίγες μέρες αργότερα, για να εκτελεστεί τελικά το 1958 σαν «αντεπαναστάτης». Το μνημείο τον έδειχνε στη μέση μιας γέφυρας -συμβόλου των «δυο κόσμων»- ν’ ατενίζει προς το Κοινοβούλιο· προκάλεσε δε την οργή σύμπασας της Δεξιάς, που είδε με φρίκη τους επιγόνους των κομμουνιστών να διεκδικούν μια πτυχή της επανάστασης που η ίδια θεωρούσε αποκλειστικά δική της κληρονομιά. Με τα χρόνια το μπρούτζινο γεφυράκι μετατράπηκε πάντως σε δημοφιλές τοπόσημο, με τον παλαίμαχο κομμουνιστή ευρύτατα πλέον αποδεκτό ως εθνομάρτυρα. Ωσπου, τον Νοέμβριο του 2019, η κυβέρνηση Ορμπαν το μετέφερε ξαφνικά σ’ ένα απόμερο παρκάκι ένα περίπου χιλιόμετρο βορειότερα, για να φυτέψει στη θέση του ένα αντίγραφο του φασιστικού μνημείου που υπήρχε εκεί στον Μεσοπόλεμο.

Ο λόγος για το «Μνημείο των Εθνομαρτύρων του 1918-1919», που είχε στήσει το 1934 ο σύλλογος βετεράνων του «Λευκού Οίκου», της επιφανέστερης από τις πρωτοφασιστικές οργανώσεις που έπνιξαν στο αίμα τη βραχύβια σοβιετική δημοκρατία του 1919, φέροντας στην εξουσία τον στρατηγό Χόρτι. Τα τιμώμενα θύματα των «ερυθρών» υπολογίζονται από τους ιστορικούς σε 400-500, ενώ εκείνα της εθνοσωτήριας Λευκής Τρομοκρατίας που ακολούθησε σε πάνω από 3.000. Καθόλου συμπτωματικά, η τεχνοτροπία του (ακαλαίσθητου) μνημείου είναι καθαρά φασιστική: στη μπροστινή του όψη, τα νύχια ενός απροσδιόριστου θηρίου επιχειρούν να κατασπαράξουν μια ηρωική εστεμμένη γυναικεία μορφή με το ξίφος ανά χείρας, που συμβολίζει την Ουγγαρία· στην πίσω πλευρά, ο ρωμαλέος λαός τσακίζει με τα γυμνά του μπράτσα τον εβραιοκομμουνιστικό δράκο που τόλμησε ν’ απειλήσει την πατρίδα.

Από την επιγραφή του μνημείου συνάγεται, άλλωστε, σαφώς πως η αντεθνική «κόκκινη» τρομοκρατία που καταγγέλλει δεν αφορά μονάχα τη βραχύβια σοβιετική δημοκρατία που εγκαθιδρύθηκε στην Ουγγαρία μεταξύ Μαρτίου και Αυγούστου του 1919 από σοσιαλιστές και κομμουνιστές μ’ επικεφαλής τον κομμουνιστή Μπέλα Κουν, αλλά και την απλώς δημοκρατική «επανάσταση των χρυσανθέμων» του προηγούμενου πενταμήνου, που ανέτρεψε την αυστροουγγρική μοναρχία κι επέβαλε την έξοδο της χώρας από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (με πρωθυπουργό τον Κάρολι, το άγαλμα του οποίου -όπως είδαμε- πήρε επίσης πόδι).

Τα αγάλματα του Μπέλα Κουν που κοσμούσαν τη Βουδαπέστη επί «υπαρκτού» έχουν φυσικά απομακρυνθεί από το 1992, στο πλαίσιο της εκκαθάρισης που επεξεργάστηκε το πρώτο μετακομμουνιστικό δημοτικό συμβούλιο. Δυο χαρακτηριστικά δείγματά τους, εντελώς διαφορετικής καλλιτεχνικής αξίας και τεχνοτροπίας, μπορεί ο φιλίστορας ή φιλότεχνος επισκέπτης να μελετήσει στο Memento Park, το υπαίθριο μουσείο δημόσιας γλυπτικής της κομμουνιστικής περιόδου που λειτουργεί από το 1993 στα περίχωρα της ουγγρικής πρωτεύουσας. Το γεγονός ότι ο ίδιος ο Κουν εκτελέστηκε ως τροτσκιστής στην ΕΣΣΔ το 1938, κατά τη διάρκεια των μεγάλων σταλινικών εκκαθαρίσεων, ουδόλως τον κατέστησε φυσικά προσφιλέστερο στις καινούργιες αρχές. Μεταξύ 1956 και 1989, η μορφή του λειτουργούσε αντίθετα ως χρήσιμη υπόμνηση πως οι ρίζες του εγχώριου κομμουνιστικού κινήματος (και καθεστώτος) χρονολογούνταν πολύ πριν από την αμφίσημη απελευθέρωση του 1945.

Ακόμη και η αντικομμουνιστική επανάσταση του 1956 αποτυπώνεται πάντως στον δημόσιο χώρο μάλλον οριακά. Ενα υπόγειο multimedia μνημείο της σφαγής των διαδηλωτών στην πλατεία Κόσουτ από τα σοβιετικά τανκς (25.10.1956), που εξωτερικά θυμίζει περισσότερο στάση του μετρό, λειτουργεί εδώ και μια δεκαετία δίπλα στο Κοινοβούλιο. Το εμβληματικό άγαλμα του ένοπλου πιτσιρικά που στέκεται από το 1996 έξω από τον ιστορικό κινηματογράφο Κόρβιν, ένα από τα επίκεντρα της αντίστασης στη σοβιετική επέμβαση σε κάποια απόσταση από το ιστορικό κέντρο, τοποθετήθηκε πάλι εκεί ως απάντηση στο «σοσιαλιστικό» μνημείο του Νάγκι εκ μέρους της ουγγρικής (ακρο)δεξιάς, ηγετικά στελέχη της οποίας ήταν πλέον οι περισσότεροι από τους επώνυμους επιζήσαντες που έδρασαν εκεί σαράντα χρόνια νωρίτερα. Διαφορετικής τάξης αθέλητο μνημείο αποτελούν, τέλος, τα ίχνη των συγκρούσεων του 1956 που ο διαβάτης διακρίνει ακόμα στους τοίχους, σε διάφορα σημεία της πόλης.

Βεβήλωση στο όνομα της επικαιροποίησης

Η τελευταία επισήμανση του σημερινού αφιερώματός μας δεν αφορά τον ουγγρικό εθνικισμό αλλά τη βέβηλη μεταχείριση που οι θιασώτες ενός άλλου επιφύλαξαν στο κεντρικότερο (και διασημότερο) από τα εννιά τουλάχιστον μνημεία του Ολοκαυτώματος που υπάρχουν σήμερα στη Βουδαπέστη. Ο λόγος για τα «Παπούτσια πάνω στον Δούναβη», ένα βουβό και συγκλονιστικό σύνολο 60 περίπου ζευγαριών από παπούτσια κάθε λογής, φιλοτεχνημένα σε μπρούτζο και παραταγμένα κατά μήκος της προκυμαίας του Δούναβη, λίγες εκατοντάδες μέτρα νοτίως του Κοινοβουλίου, για να θυμίζουν τις μαζικές εκτελέσεις χιλιάδων Εβραίων της Βουδαπέστης και άλλων «αντεθνικών στοιχείων» που οι εγχώριοι ναζί του «Βελλωτού Σταυρού» πραγματοποίησαν εκεί τον Δεκέμβρη του 1944 και τον Γενάρη του 1945. Τα κενά παπούτσια παραπέμπουν στην απουσία των θυμάτων, τα πτώματα των οποίων ρίχνονταν στη συνέχεια στον Δούναβη, αλλά και σε μια μικρή πλην ανατριχιαστική λεπτομέρεια: πριν από τις εκτελέσεις, οι μελλοθάνατοι διατάσσονταν να βγάλουν τα παπούτσια και τα παλτά τους, προκειμένου αυτά να χρησιμοποιηθούν από εθνικά ορθούς Αρίους…

Από το περασμένο φθινόπωρο, ένα ζευγάρι (πραγματικά) παπούτσια έχει προστεθεί στην αριστερή άκρη του μνημείου: οι μπότες μιας Ισραηλινής τραγουδίστριας που σκοτώθηκε στο ματωμένο πάρτι της 7ης Οκτωβρίου, δίπλα στο τείχος της Γάζας, από τους επιδρομείς της Χαμάς. Στον περιβάλλοντα πάλι χώρο, πολυάριθμα αυτοκόλλητα με διάφορα άλλα θύματα του ίδιου μακελειού επιχειρούν -κι αυτά- να συνδέσουν αυτό το τελευταίο με την Τελική Λύση του 1941-45. Η προσβολή στη μνήμη των θυμάτων του Ολοκαυτώματος, αλλά και η χοντροκομμένη υποβάθμιση της ιστορικής σημασίας αυτού του τελευταίου, είναι κάτι παραπάνω από έκδηλη. Τα αδιαμφισβήτητα εγκλήματα που διέπραξαν οι Παλαιστίνιοι μαχητές κατά την απονενοημένη εξόρμησή τους της 7ης Οκτωβρίου (τυφλοί φόνοι και προσχεδιασμένη ομηρία αμάχων, σποραδικοί -τουλάχιστον- βιασμοί) δεν επιδέχονται γαρ την παραμικρή σύγκριση, ούτε ως τάξη μεγέθους ούτε ως πρακτική, με τη βιομηχανικά οργανωμένη γενοκτονία που οργάνωσαν οι ναζί. Αποτελούν έναν μονάχα κρίκο -σαφώς όχι τον αιματηρότερο- στην αλυσίδα μιας πολύχρονης ένοπλης αντιπαράθεσης ανάμεσα σε δύο εθνικισμούς, ο ισχυρότερος κι επιθετικότερος από τους οποίους (ο ισραηλινός) φέρει εμφανώς τη βασική ευθύνη για την παράταση και κλιμάκωσή της. Καμιά απολύτως σχέση, δηλαδή, με τη συστηματική και προσχεδιασμένη ολοκληρωτική εξολόθρευση ολόκληρων (και άοπλων) μειονοτήτων, όπως οι Εβραίοι ή οι Τσιγγάνοι της κατεχόμενης Ευρώπης, εξολόθρευση που σχεδιάστηκε ως ακρότατη εφαρμογή της πιο σκοτεινής παρακαταθήκης του «ευρωπαϊκού πολιτισμού».

Η ταύτιση δυο παντελώς άσχετων (και τερατωδώς ασύμμετρων) τραγωδιών, με αποκλειστικό κριτήριο τον κοινό εθνοφυλετικό τους τόπο (Εβραίοι σκοτώθηκαν τότε, Εβραίοι και τώρα), δεν συνιστά μόνο ύβρη για τα εκατομμύρια των ανθρώπων που κατάπιαν οι φούρνοι του Αουσβιτς, του Μαουτχάουζεν και του Μαϊντάνεκ. Η ανάδειξη του εθνοφυλετισμού σε πρωταρχικό κριτήριο ερμηνείας της Ιστορίας, παλιότερης και τρέχουσας, ισοδυναμεί επίσης σε τελική ανάλυση με «δικαίωση» του ίδιου του ναζισμού. Τα εγκλήματα του οποίου πήγασαν από την ίδια ακριβώς την αντίληψη και τις διαχωριστικές γραμμές που αυτή παρήγαγε και παράγει...

▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬

Εκτός από τις προσωπικές παρατηρήσεις του επιμελητή της στήλης και σχετικές αναφορές σε τουριστικούς οδηγούς και ειδησεογραφικά πόρταλ, για την προϊστορία και την τύχη των επιμέρους μνημείων χρησιμοποιήθηκαν επίσης στο σημερινό άρθρο τα παρακάτω κείμενα:

■ Zoltán Csipke, «The Changing Significance of the 1956 Revolution in Post-Communist Hungary», Europe-Asia Studies, 63/1 (2011), σ.99-128.
■ Agnes Erőss, «“In Memory of Victims”: Monument and Counter-Monument in Liberty Square, Budapest», Hungarian Geographical Bulletin, 65 (2016), σ.237-254.
■ Béla Bodó, «Memory Practices: The Red and White Terrors in Hungary as Remembered after 1990», East Central Europe, 44 (2017), σ.186-215.
■ Marton Kolotay, «Revisionist Visuals in Public Squares: A Symbolic Reframing of Hungarian National Identity», Central European University, Βουδαπέστη 2017.