Συμφωνία με οσμή ...αρχαιοκαπηλίας

Σήμερα συζητείται στη Διαρκή Επιτροπή Μορφωτικών Υποθέσεων της Βουλής το σχέδιο νόμου που κατέθεσε η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη και περιλαμβάνει την κύρωση της συμφωνίας μεταξύ του υπουργείου Πολιτισμού και των ιδιωτών: Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας Υόρκης και Ινστιτούτο Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού με έδρα το Ντέλαγουερ.

Η συμφωνία υπεγράφη στη Νέα Υόρκη (22/7/2022), σχετίζεται με τις 161 κυκλαδικές αρχαιότητες της συλλογής του Αμερικανού Λέοναρντ Στερν και αφορά ζητήματα επιστροφής, έκθεσης και δανεισμού τους. Κινείται εκτός των αρχών που ορίζουν ο αρχαιολογικός νόμος και η διεθνής νομοθεσία για τη νόμιμη διεκδίκηση αρχαιοτήτων που έχουν εξαχθεί και διακινηθεί παράνομα, ενώ η εφαρμογή της πλήττει τις διεθνείς αρχές καταπολέμησης της αρχαιοκαπηλίας. Η διαπραγμάτευση με οσμή έντονου παρασκηνίου κράτησε δύο χρόνια και έγινε εν κρυπτώ με απευθείας χειρισμούς της υπουργού Πολιτισμού και σε συνεννόηση με το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, αλλά όχι και με επιστήμονες της Υπηρεσίας και στελέχη του ΥΠΠΟΑ.

Στη συμφωνία δεν αναφέρονται πουθενά η προέλευση, ο τρόπος απόκτησης ή η γνησιότητα των 161 αντικειμένων πρωτοκυκλαδικού πολιτισμού. Η υπουργός Πολιτισμού είναι υποχρεωμένη να προσκομίσει πιστοποιητικά ότι δεν αποκτήθηκαν με παράνομη διακίνηση, μαζί με επιστημονικές εκτιμήσεις ότι είναι γνήσια και όχι κίβδηλα. Η εκρηκτική ζήτηση στη διεθνή αγορά για κυκλαδικές αρχαιότητες τις δεκαετίες ’60 και ’70 (με τις τιμές να φτάνουν στα ύψη) εκτός από τη λεηλασία κυκλαδικών νεκροταφείων οδήγησε και στην παραγωγή πολλών πλαστών αντικειμένων.

Για πρώτη φορά έρχεται για επικύρωση στο ελληνικό Κοινοβούλιο μια συμφωνία μεταξύ ιδιωτών, χωρίς μάλιστα να γίνονται γνωστά το καταστατικό και η διοίκηση του Ιδρύματος του Ντέλαγουερ (στο οποίο με ιδιωτικό συμφωνητικό του συλλέκτη πέρασε η κυριότητα των 161 κυκλαδικών αρχαιοτήτων). Η συμφωνία βάζει ομότιμο συνομιλητή το νεοσύστατο Ιδρυμα Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού για τη διαχείριση των 161 αρχαιοτήτων, αναβαθμίζει τον ρόλο του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης με αρμοδιότητες και προνομιακή σχέση με τις εν λόγω αρχαιότητες και δεσμεύει τις ελληνικές κυβερνήσεις για τα επόμενα 50 χρόνια (25+25) να μείνουν στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης.

Την απόσυρση του νομοσχεδίου, με επιστολή προς τον πρόεδρο της Βουλής Κώστα Τασούλα, ζητούν η γραμματέας της Κ.Ο. του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. Ολγα Γεροβασίλη και η τομεάρχης Πολιτισμού και βουλευτής Αχαΐας Σία Αναγνωστοπούλου. «...Προσβάλλει το κύρος του Κοινοβουλίου και λειαίνει το έδαφος για τη νομιμοποίηση δράσεων αρχαιοκαπηλίας και παράνομων εξαγωγών αρχαιοτήτων» γράφουν και «απαιτούν» η υπουργός Πολιτισμού να καταθέσει στη Βουλή όλα τα έγγραφα της συμφωνίας.

Eπιστολές

Ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων ενημέρωσε για το θέμα με κατεπείγουσες επιστολές (2/9/22) τους πρώην υπουργούς Πολιτισμού από το 2008 και νυν βουλευτές της κυβέρνησης, Κώστα Καραμανλή, Αντώνη Σαμαρά, Κώστα Τασούλα και Κώστα Τζαβάρα, ζητώντας να ασκήσουν την επιρροή τους για να αποσυρθεί το νομοσχέδιο που εγείρει σοβαρά ερωτήματα και ανοίγει μια καινούργια επικίνδυνο οδό για τη διεκδίκηση αρχαιοτήτων. Στις επιστολές θυμίζουν ότι τα ευρήματα του πρωτοκυκλαδικού πολιτισμού «[...] ανευρίσκονται μόνο σε θέσεις της Ελλάδας και όσα βρίσκονται ή και διακινούνται στο εξωτερικό αποτελούν προϊόντα παράνομης εξαγωγής από ελληνικό έδαφος, ως εκ τούτου το ελληνικό δημόσιο έχει κάθε νόμιμο και ηθικό λόγο να διεκδικήσει την κυριότητα και την κατοχή των 161 κυκλαδικών αρχαιοτήτων της Συλλογής Stern».

Εκτός από περιπτώσεις επαναπατρισμών, θυμίζουν την ίδρυση και στελέχωση της Διεύθυνση Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών στο ΥΠΠΟΑ (επί υπουργίας Κ. Καραμανλή το 2008) για την αντιμετώπιση της παράνομης διακίνησης (με τον ν. 3658/2008).

Παράλληλα με αυτά, την επόμενη μέρα της κατάθεσης του σ/ν στην ελληνική Βουλή (1/9/22), δημοσιεύτηκε στα αμερικανικά μέσα ενημέρωσης ότι οι ερευνητές του Εισαγγελέα της Νέας Υόρκης κατάσχεσαν από το Μητροπολιτικό Μουσείο 27 αρχαία αντικείμενα υποστηρίζοντας ότι όλα είχαν λεηλατηθεί. Οι αρχαιότητες από την Ιταλία, την Ελλάδα και την Αίγυπτο είναι συνολικής αξίας άνω των 13 εκατομμυρίων δολαρίων και ορισμένες πέρασαν από τα χέρια ανθρώπων εμπλεκόμενων με την αρχαιοκαπηλία, όπως ο Gianfranco Becchina, ο οποίος διατηρούσε για δεκαετίες γκαλερί στην Ελβετία και μετά από έρευνες καταδικάστηκε για κατοχή κλεμμένων αρχαιοτήτων από την Ελλάδα.

Το Μητροπολιτικό Μουσείο, που έχει κηλιδώσει το όνομά του, απέκτησε πολλά από τα αντικείμενα του Becchina πριν εμπλακεί σε λεηλασίες, όπως υποστηρίζουν τα ξένα δημοσιεύματα. Δεν είναι η πρώτη φορά που αποδεικνύεται ότι το ΜΕΤ έχει εμπλουτίσει τις συλλογές του με παράνομης διακίνησης πολιτιστικά αγαθά. Από τις εξέχουσες περιπτώσεις ήταν εκείνη του «Κρατήρα του Ευφρονίου», προϊόν λαθρανασκαφής του 1971, που επαναπατρίστηκε στην Ιταλία το 2008 κατόπιν δικαστικής απόφασης, ενώ ο εισαγγελέας της Ν. Υόρκης εξέδωσε πέρσι 6 εντάλματα κατάσχεσης ευρημάτων του μουσείου.

Ακρίτας Καϊδατζής: «Η σύμβαση είναι προδήλως παράνομη»

Τη σύμβαση που υποβλήθηκε στη Βουλή σχολιάζουν στην «Εφ.Συν.» ο Ακρίτας Καϊδατζής, επίκουρος καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου ΑΠΘ, και η Δέσποινα Κουτσούμπα, πρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων.

«Η νομοθετική κύρωση ιδιωτικής σύμβασης (ή σύμβαση φορέα του Δημοσίου με ιδιώτη-ες) δεν συνεπάγεται ότι το περιεχόμενο της σύμβασης καθίσταται περιεχόμενο νόμου και απηχεί τη βούληση του νομοθέτη. Γι' αυτό άλλωστε η διαδικασία της κύρωσης σύμβασης είναι συνοπτική. Αντικείμενο συζήτησης στη Βουλή είναι μόνο το αν θα κυρωθεί η σύμβαση ως έχει, όχι και το περιεχόμενό της, το οποίο δεν μπορεί να μεταβληθεί.

»Επομένως, ιδιωτική σύμβαση μπορεί να υποβληθεί προς κύρωση μόνο υπό την προϋπόθεση ότι το περιεχόμενό της δεν αντίκειται στον νόμο.

»Η σύμβαση που υποβλήθηκε προς κύρωση είναι προδήλως παράνομη. Αντίκειται εμφανώς στον Αρχαιολογικό Νόμο, που τάσσει ορισμένη διαδικασία (με γνωμοδότηση ΚΑΣ κ.λπ.) και ορισμένες προϋποθέσεις αφενός για την άδεια κατοχής, για τους συλλέκτες αρχαιοτήτων, και αφετέρου για τον δανεισμό και την έκθεση αρχαιοτήτων σε φορείς της αλλοδαπής. Στην ίδια την αιτιολογική έκθεση της σύμβασης (Α2, σελ. 2) οι συντάκτες παραδέχονται ότι το αντικείμενό της αφορά “συνθήκες διαφορετικές από τις γενικές και οριζόντιες συνθήκες που προβλέπονται στον Αρχαιολογικό Νόμο”. Συνομολογούν λοιπόν ότι η κύρωση της σύμβασης υποκρύπτει αλλαγή του Αρχαιολογικού Νόμου.

»Επιπλέον, με την παρούσα σύμβαση το ελληνικό δημόσιο, εκπροσωπούμενο από την υπουργό Πολιτισμού και Αθλητισμού, απεμπολεί τα απαράγραπτα δικαιώματά του επί της κατοχής και της νομής 161 αρχαιοτήτων του πρωτοκυκλαδικού πολιτισμού, που συνιστούν κυριαρχικά δικαιώματα. Η ελληνική Βουλή καλείται να επικυρώσει την παραχώρηση κυριαρχικών δικαιωμάτων του ελληνικού λαού επί της πολιτιστικής του κληρονομιάς.

»Με το περιεχόμενο αυτό, η παρούσα σύμβαση δεν μπορεί να υποβληθεί προς κύρωση κατά την κυρωτική διαδικασία.

»Η υποβολή προς κύρωση σύμβασης εμφανώς αντίθετης στον Αρχαιολογικό Νόμο είναι παράνομη, αντίθετη στον Κανονισμό της Βουλής και γίνεται κατά κατάχρηση διαδικασίας».