Μια γυναίκα με σθένος και πυγμή

«Σιδηρά κυρία» και «Καρυάτιδα της Δημοκρατίας», δύο χαρακτηρισμοί από τον διεθνή Τύπο που δεν δόθηκαν τυχαία και περιγράφουν απόλυτα το προφίλ της. Η Βάσω Παπανδρέου έφυγε χθες από τη ζωή, σε ηλικία 80 ετών. Ιδρυτικό στέλεχος του ΠΑΣΟΚ, βουλεύτρια επί χρόνια, με ρεκόρ ψήφων (συγκέντρωσε 256.831 σταυρούς το 1993 στη Β’ Αθηνών), υπουργός κυβερνήσεων, πρώτη γυναίκα επίτροπος της Ελλάδας στην τότε ΕΟΚ, σε μια ανδροκρατούμενη ακόμη εποχή, δυναμική και σκληρή ως άτομο, κάτι που φανερώνει ότι δεν δίστασε να συγκρουστεί ακόμη και με πρόσωπα-τοτέμ, όπως ο Ανδρέας Παπανδρέου (η συνεπωνυμία ήταν συμπτωματική) αλλά και η Μάργκαρετ Θάτσερ.

Θα μείνει στην ιστορία για τη συμμετοχή της στην περίφημη ομάδα των τεσσάρων του ΠΑΣΟΚ (Κώστας Σημίτης, Θεόδωρος Πάγκαλος, Παρασκευάς Αυγερινός και η ίδια), που αμφισβήτησαν τον Ανδρέα Παπανδρέου, ζητώντας, τα τελευταία χρόνια πριν πεθάνει και καθώς η υγεία του είχε κλονιστεί, να αποχωρήσει από την προεδρία και την πρωθυπουργία. Οσοι έζησαν από κοντά εκείνη την ταραχώδη για το ΠΑΣΟΚ πολιτική περίοδο, έχουν να θυμούνται και να εξιστορούν ότι η Βάσω Παπανδρέου, μετά το τέλος της ομιλίας του Ανδρέα στην Κεντρική Επιτροπή, τον Οκτώβριο του 1995, και αφού είχε ξεκαθαρίσει ότι δεν παραιτείται, σηκώθηκε από τη θέση της και του άφησε ένα σημείωμα, ενώπιον σύσσωμου του οργάνου.

«Ζητώ να μου δοθεί ο λόγος. Εμμέσως πλην σαφώς, αναφέρεσαι σε εμένα και μου αποδίδεις προθέσεις που δεν έχουν σχέση με τις απόψεις μου», έγραφε το χαρτί που παρέδωσε στον αείμνηστο πρόεδρο του ΠΑΣΟΚ, προκαλώντας παγωμάρα στην αίθουσα. «Μάλιστα», μονολόγησε ο Ανδρέας, ο οποίος λίγο νωρίτερα είχε διαμηνύσει ότι «όσοι αναζητούν έναν Ανδρέα Παπανδρέου πρωθυπουργό και πρόεδρο υπό περιορισμό, υπό επιτροπεία, υπό κηδεμονία, ας τον αναζητήσουν αλλού, εγώ δεν προσφέρομαι».

Η Βάσω Παπανδρέου ήταν μια πολιτικός με όραμα και τσαγανό. Κατάφερε να μπολιάσει το πάθος για την Ελλάδα του κοινωνικού κράτους και της δημοκρατίας, όπως το εμπνεύστηκε ο Ανδρέας Παπανδρέου, με την τεχνοκρατική αντίληψη του Κώστα Σημίτη για μια χώρα με ευρωπαϊκή τροχιά, μεταρρυθμίσεις και επίτευξη εμβληματικών στόχων. Οσο πίστεψε στον Ανδρέα άλλο τόσο εργάστηκε για να εκλεγεί ο Σημίτης πρωθυπουργός. Πάντοτε διατηρώντας την πολιτική της αυτοτέλεια και το θάρρος της γνώμης. Μέλος της ηρωικής Κ.Ο. του ΠΑΣΟΚ το 2009, διέβλεψε ότι η πολιτική των μνημονίων ήταν αδύνατο να εφαρμοστεί. Συγκρούστηκε με τον τότε υπουργό Οικονομικών, Γιώργο Παπακωνσταντίνου, στον οποίο είχε χρεώσει -όπως και στον Γιώργο Παπανδρέου- αδικαιολόγητη καθυστέρηση τους πρώτους μήνες της πρωθυπουργίας του κι ενώ η οικονομία πήγαινε με ταχύτητα στα βράχια. «Τον Οκτώβριο του 2009, ήμουν στο γραφείο σου, σου είπα να πάρεις μέτρα και με αντιμετώπισες σαν ούφο», ήταν η φράση της προς τον κ. Παπακωνσταντίνου, ενώ στη θυελλώδη συνεδρίαση πριν από την αποχώρηση του Γιώργου Παπανδρέου από την πρωθυπουργία -μια εξέλιξη στην οποία είχε διαδραματίσει καταλυτικό ρόλο- είχε διαμηνύσει ότι η ψήφος της «δεν είναι ψήφος εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση, αλλά ψήφος εντολής για σχηματισμό κυβέρνησης εθνικής σωτηρίας». Διαγράφηκε από την Κ.Ο. του ΠΑΣΟΚ το 2012 και δεν έβαλε ξανά υποψηφιότητα.

Στη μακρά πολιτική της σταδιοδρομία, διετέλεσε πρόεδρος του ΕΟΜΜΕΧ (1981-1985), υφυπουργός Βιομηχανίας, Ενέργειας και Τεχνολογίας (1985-1986), αναπληρώτρια υπουργός Βιομηχανίας, Ενέργειας και Τεχνολογίας (1986-1987), αναπληρώτρια υπουργός Εμπορίου για τα θέματα της Ελληνικής Προεδρίας στην Κοινότητα (1988-1989), επίτροπος της ΕΟΚ για την Απασχόληση, τις Εργασιακές Σχέσεις και Κοινωνικές Υποθέσεις, το Ανθρώπινο Δυναμικό, την Εκπαίδευση και Κατάρτιση, και την Ισότητα των δύο Φύλων (1989-1993), προωθώντας την Ευρωπαϊκή Κοινωνική Χάρτα και κατοχυρώνοντας τον Κοινωνικό Διάλογο σε ολόκληρη την Ευρώπη, υπουργός Ανάπτυξης (1996-1999), Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης (1999-2001) και ΠΕΧΩΔΕ (2001-2004) σε κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ. Με πρωτοβουλία της κατοχύρωσε νομοθετικά τη συμμετοχή των γυναικών σε ποσοστό 33% στους συνδυασμούς των νομαρχιακών και δημοτικών εκλογών 2002, ενώ πέτυχε την επιτάχυνση και την ολοκλήρωση μεγάλων έργων της χώρας και συνέβαλε καθοριστικά στην προετοιμασία των Ολυμπιακών Αγώνων.

Γεννήθηκε στα Βαλιμίτικα Αιγίου, στις 9 Δεκεμβρίου 1944. Σπούδασε Οικονομικά στην τότε ΑΣΟΕΕ και συνέχισε στην Αγγλία, όπου έλαβε μεταπτυχιακό από το πανεπιστήμιο του Λονδίνου και διδακτορικό από το πανεπιστήμιο του Ρέντινγκ, και στη συνέχεια δίδαξε στην Οξφόρδη. Στην Αγγλία έμελλε να γνωρίσει τον Ανδρέα Παπανδρέου, ο οποίος καθόρισε τη μετέπειτα διαδρομή της στην πολιτική. Απεβίωσε, πάσχοντας από χρόνια ασθένεια, στο σπίτι της, στο Χαλάνδρι. Την είδηση του θανάτου της έκανε γνωστή ο γιατρός και φίλος της Παναγιώτης Λούσκος, ο οποίος σε ανύποπτη στιγμή είχε δημοσιοποιήσει μια ιστορία από ένα ταξίδι της Βάσως Παπανδρέου στο Ιράν, ενδεικτική της απαράμιλλης μαχητικότητας και της πρωτοπορίας της. Συγκεκριμένα, το 1998, ως υπουργός Ανάπτυξης, αρνήθηκε εξαρχής να συμμορφωθεί με τη θεοκρατική ενδυματολογική υποχρέωση του ιρανικού καθεστώτος και είπε «όχι» στη μαντίλα (χιτζάμπ). Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να ξεκινήσουν οι διαπραγματεύσεις ανάμεσα στο υπουργείο Εξωτερικών και την ιρανική πρεσβεία στην Αθήνα, οι οποίες κράτησαν 15 μέρες. Τελικά, το Ιράν έκανε πίσω και επέτρεψε στη Βάσω Παπανδρέου την είσοδο στη χώρα χωρίς να φορά μαντίλα, αλλά καπέλο, κάτι το οποίο πιθανότατα δεν είχε επιτραπεί ποτέ ξανά σε ξένη επισκέπτρια.

Η κηδεία της θα γίνει αύριο Σάββατο στις 15.00 το μεσημέρι, στη γενέτειρά της, στα Βαλιμίτικα Αιγίου. Μόλις έγινε γνωστή η είδηση του θανάτου της, τηρήθηκε ενός λεπτού σιγή στην Ολομέλεια της Βουλής και οι εκπρόσωποι των κομμάτων εξέφρασαν τα συλλυπητήριά τους προς το ΠΑΣΟΚ για την απώλεια του ιστορικού στελέχους του. «Η Βάσω Παπανδρέου ήταν μια δυνατή προσωπικότητα, που άφησε το αποτύπωμά της στην ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή», δήλωσε ο πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης. «Αποχαιρετώ με απεριόριστο σεβασμό και συγκίνηση τη Βάσω Παπανδρέου. Μια εμβληματική πολιτική προσωπικότητα και εκ των ιδρυτικών στελεχών του ΠΑΣΟΚ», τόνισε ο πρόεδρος του κόμματος, Νίκος Ανδρουλάκης. Ηταν μια άξια γυναίκα, που τίμησε τις θέσεις που ανέλαβε, ανέφερε ο Κώστας Σημίτης. «Άφησε παντού το βαθύ αποτύπωμά της», επισήμανε ο Γιώργος Παπανδρέου. «Μια ισχυρή προσωπικότητα που πρόσθεσε το δικό της χρώμα στην κυβερνητική αλλά και στην ευρωπαϊκή εμπειρία του ΠΑΣΟΚ, από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 έως και την οικονομική κρίση», έγραψε ο Ευάγγελος Βενιζέλος. Τα συλλυπητήριά τους εξέφρασαν ο ΣΥΡΙΖΑ, η Νέα Αριστερά και πλήθος ακόμη πολιτικών παραγόντων. Αντί στεφάνων στη μνήμη της, οι δικοί της άνθρωποι ζητούν από όσους επιθυμούν να καταθέσουν χρήματα στη «Φλόγα».