Το βιολί του παπα-Γιώργη

Πατέρας συνολικά τεσσάρων παιδιών. Εφυγε όμως νωρίς... Ο Σκανδαλίδης το είχε περίπου σαν ιερό τάμα μέσα του να γράψει για τον παπα-Γιώργη και τη δική του ζωή (τα παιδικά χρόνια, τη ζωή στο σπίτι, το νησί, το σχολείο, την εκκλησία, τους πρώτους έρωτες, την πολιτική) μέσα από τη σχέση του με τον πατέρα του, τον οποίο έχασε μόλις στα 16 του χρόνια, το 1969. Και μετά άρχισε η απότομη ενηλικίωση. Ο Κωνσταντής έγινε Κώστας. Το βιβλίο γράφτηκε σε τρίτο πρόσωπο. Αυτοβιογραφία ή λογοτεχνία; Ιδού το ερώτημα. Μάλλον το πρώτο, αφού όλα τα γεγονότα είναι αληθινά. Ομως η γραφή του συγγραφέα και ιστορικού στελέχους του ΠΑΣΟΚ είναι ιδιαίτερη, καλλιτεχνική. Δεν μπορεί, κάτι θα έπαιρνε από τον πατέρα του...

Το βιβλίο «Το βιολί του παπα-Γιώργη» (εκδόσεις Καστανιώτης) παρουσιάζεται την Τετάρτη 19 Μαρτίου στην Παλαιά Βουλή (Σταδίου 13, Αθήνα) στις 18.30. Θα μιλήσουν ο Ευάγγελος Βενιζέλος, ο Χρήστος Χωμενίδης και ο μητροπολίτης Νέας Ιωνίας, Γαβριήλ. Θα συντονίσει ο Λευτέρης Κουσούλης και αποσπάσματα θα διαβάσει ο Χρήστος Φωτίδης. Οπως μου διευκρίνισε ο Κ. Σκανδαλίδης όταν τον συνάντησα πριν από μερικές μέρες στο γραφείο του στην οδό Σίνα, «την αρχική ιδέα να το γράψω την είχε πριν από πολλά χρόνια ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας, Αναστάσιος», που «κοιμήθηκε» πρόσφατα. Με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου η «Εφ.Συν.» προδημοσιεύει ορισμένα χαρακτηριστικά σημεία του, για να πάρουν οι αναγνώστες μια γεύση...

Εξομολόγηση

■ Κάθε που η ψυχή μου πλαντάζει, όταν η στιγμή γίνεται αιώνας, όταν τα συναισθήματα αναβλύζουν και μπλάζουν, όταν οι λέξεις, οι μνήμες, τα χρώματα ηχούν μέσα μου, έρχεται ξανά και ξανά ο παπα-Γιώργης και παίρνει το δοξάρι του. Ο πατέρας μου στέκεται κάτω από το εικονοστάσι με τη φλόγα του καντηλιού να τρεμοπαίζει. Δεν είναι πολύ ψηλός, αλλά φαντάζει τεράστιος μέσα στο μαύρο αντερί του. Τακτοποιεί το βιολί στον ώμο του -ένα όμορφο, κομψό απλό, χωρίς φιοριτούρες όργανο, που το έφερε ο Ψαρομάλλης από την Πόλη κάπου στα 1920- σκύβει ελαφρά το κεφάλι του και αρχίζει.

■ Εντεκα χρόνια μετά, την ίδια εποχή, την ίδια άνοιξη, την ίδια ώρα σβήνει η δοξαριά του παπα-Γιώργη. Την ώρα που τελειώνει το «Χαίρε Νύμφη Ανύμφευτε» οι πινελιές του, ο απόηχος της φωνής του, τα λαξευτά του γράμματα περνούν στο περιθώριο της ιστορίας. Ισως τώρα να έγινε κατανοητό γιατί κάθε φορά που η ψυχή μου πλαντάζει επιστρέφω στο νησί μου και ο παπα-Γιώργης ξαναγυρίζει και παίρνει το δοξάρι του, ξανά από την αρχή.

Ο δεσπότης του... Πολυτεχνείου

■ Τι πιο φυσικό να ήθελε να φτάσει τον πατέρα του και να τον ξεπεράσει, γιατί όχι να γίνει και δεσπότης; Ηταν και ο θαυμασμός για του επίτευγμα του Μιχάλη (του μεγάλου αδελφού του) και η πανθομολογούμενη δυσκολία των εισαγωγικών εξετάσεων στο Πολυτεχνείο που αποτελούσε κίνητρο, καθώς φάνταζε στο μυαλό του κατόρθωμα. Τον ρωτούσαν λοιπόν όπως γίνεται πάντα «Τι θα γίνεις Κωνσταντή όταν μεγαλώσεις;» και απαντούσε φυσικά και αυθόρμητα «δεσπότης του... Πολυτεχνείου»!

Ο παπα-Γιώργης και οι τέχνες του

■ Ο παπα-Γιώργης ήταν τελειομανής με ό,τι καταπιανόταν. Ηταν απόφοιτος του Σχολαρχείου. Καλλιγράφος, λες και τα γραπτά του ήταν τυπωμένα σε βιβλία καλλιγραφημένα από το χέρι του Γουτεμβέργιου. Ασκητής στην κοινωνική του ζωή και συμπεριφορά, άνθρωπος του κόσμου στο πνεύμα των ανοιχτών οριζόντων, ένας πραγματικός «κοσμοκαλόγερος». Δεν είναι περίεργο που τα παιδιά του έλεγαν αργότερα «καλά εμείς με τα πανεπιστήμια και τα πτυχία, αν ο πατέρας μας σπούδαζε, τι θα γινόταν, πού θα έφτανε;»

Το σπίτι και η γειτονιά

■ Δεν τους χώριζε κανένας εμφύλιος διχασμός. Στη γειτονιά συνυπήρχαν τα σπίτια των χριστιανών και των μουσουλμάνων. Ποτέ ο Κωνσταντής δε θυμάται τον παπα-Γιώργη να λέει οποιοδήποτε κακό λόγο, σεβόταν απόλυτα τη θρησκεία τους και δεν είχε τον παραμικρό ενδοιασμό να μπαίνει στα σπίτια τους.

Η ιεροτελεστία της Μεγαλοβδομάδας

■ Οι πιο σημαντικές μέρες του χρόνου για το σπίτι του παπα-Γιώργη ήταν πάντοτε αυτές της Μεγάλης Εβδομάδας και του Πάσχα. Για τον Κωνσταντή η ιεροτελεστία των ημερών και το συνεχές πηγαινέλα από το σπίτι στην εκκλησία δεν ήταν μόνο ένα μεταφυσικό γεγονός. Ηταν κυρίως μια διαρκής παράσταση με αξεπέραστη ποίηση και μελωδία, σε ένα περιβάλλον που του δημιουργούσε έντονα συναισθήματα.

Η πολιτική

■ Η πολιτική δεν είχε ποτέ περίοπτη θέση στη ζωή του σπιτιού. Ομως ο παπα-Γιώργης είχε τη δική του κοσμοθεώρηση, τις δικές του αξίες. Ενώ η ιδιοσυγκρασία του ήταν κατά κανόνα συντηρητική και αυστηρή, ήταν πάντα ένας προοδευτικός και ευαίσθητος δέκτης όλων των επιστημονικών επιτευγμάτων και φιλοσοφικών θεωριών της ανθρώπινης διανόησης.

■ Η πρώτη επαφή του Κωνσταντή με την πολιτική ήταν η ανακοίνωση των αποτελεσμάτων των εθνικών εκλογών του 1961. Μόλις οκτώ χρόνων στην τρίτη Δημοτικού θυμάται την οικογένεια καθισμένη στο σαλόνι μπροστά στο ραδιόφωνο. Η πρώτη πολιτική ομιλία που ο Κωνσταντής έδωσε το παρών ήταν για τις δημοτικές εκλογές. Η δεύτερη, φάνταζε μεγαλειώδης στα μάτια του 11χρονου θεατή, ήταν ελάχιστες μέρες πριν τη θριαμβευτική επικράτηση της Ενωσης Κέντρου και του Γεωργίου Παπανδρέου, με ομιλητή τον Σοφοκλή Βενιζέλο.

Ο έρωτας

■ Στα πρώτα γυμνασιακά του χρόνια ήρθαν και τα πρώτα ερωτικά σκιρτήματα. Κι εδώ το βιβλίο και το σινεμά έπαιξαν το δικό τους αποφασιστικό ρόλο. «Εσύ πρέπει να είσαι ο Κωνσταντής, ο ξαδελφός της Κορίνας, είμαι η Ελπη», του είπε. Τον φίλησε στο μάγουλο κι αυτός δεν θυμάται καν αν ανταποκρίθηκε. Εμεινε αποσβολωμένος να την κοιτά.

Ο αθλητισμός

■ Η πιο δυνατή σχέση για τον Κωνσταντή σφυρηλατείται μέσα από τον αθλητισμό. Από πολύ μικρός άπλωνε στο πάτωμα της κουζίνας ένα κιλίμι, έβαζε στις δύο άκρες του τέρματα, χρησιμοποιούσε για μπάλα ένα γιαλενί και διάφορα μικρά αντικείμενα για παίκτες και ο ίδιος σκυμμένος με τις ώρες να βρίσκει τρόπους να σχεδιάζει επιθέσεις να βάζει γκολ. Εμενε σταθερά προσηλωμένος στη μεγάλη του αγάπη, το ποδόσφαιρο και τον Ολυμπιακό.