Η βαθιά μελαγχολία των Βαρωσίων

ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΣΤΗΝ ΑΜΜΟΧΩΣΤΟ

Η βαριά σκιά της διχοτόμησης απλώνεται στην Κύπρο και κανείς δεν μπορεί να κάνει τον αδιάφορο. Εναν χρόνο μετά το «πικνίκ» του Ταγίπ Ερντογάν στο Βαρώσι, η Κύπρος μοιάζει χαμένη στη μοίρα που επέλεξε η ηγεσία της, αρνούμενη την αξιοποίηση μικρών και μεγάλων ευκαιριών που παρουσιάστηκαν για την επίλυση και είχαν τη στήριξη του ΟΗΕ και της Ε.Ε. Το Βαρώσι χάνεται, κανείς δεν αντιδρά γιατί οι πιο άμεσα ενδιαφερόμενοι Κύπριοι που θα επέστρεφαν σε αυτό, την κρίσιμη στιγμή, το 2017 στο Κραν Μοντανά προτίμησαν να γυρίσουν την πλάτη στην ομοσπονδιακή επανένωση.

Η τουριστική «ατραξιόν»

Σήμερα η κυπριακή ηγεσία είναι εγκλωβισμένη όσο ποτέ προηγουμένως στην εσωστρέφεια και τη διαφθορά. Η κυβέρνηση Ν. Αναστασιάδη δεν κάνει ουσιαστικά τίποτα για να ανακόψει την κατηφόρα, που τόσο τραγικά αντανακλάται από τις εικόνες που συναντά κανείς με μια απλή περιήγηση στο Βαρώσι. Η φημισμένη κοσμοπολίτικη περιοχή της Αμμοχώστου που μέχρι το ’74 έσφυζε ζωής, άνοιξε και τώρα έγινε η «τουριστική ατραξιόν» του άλυτου Κυπριακού. Χωρίς να... ανοίξει μύτη ανάμεσα στην ελληνοκυπριακή ηγεσία που χειρίζεται με τόση ελαφρότητα τις τύχες του τόπου για σχεδόν 9 χρόνια.

Το Βαρώσι εκπέμπει μια βαθιά μελαγχολία που αφορά όλη την Κύπρο, αν τελικά κατάληξή της θα είναι η διχοτόμηση. Η μελαγχολία αυτή κυριαρχούσε στη δημοσιογραφική αποστολή στην περίκλειστη πόλη-φάντασμα, μαζί με συναδέλφους, Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους, αλλά και άλλους από την Ελλάδα, ανάμεσά τους ο διευθυντής της «Εφημερίδας των Συντακτών» Νικόλας Βουλέλης, την Τουρκία και από ευρωπαϊκές χώρες, όλοι βαθείς γνώστες του Κυπριακού για τουλάχιστον μια 20ετία. Τι σήμαιναν όσα αντίκρισαν στο Βαρώσι;

Στην είσοδο της περίκλειστης πόλης, μια σειρά από τουριστικά πούλμαν. Εκατοντάδες περπατούσαν στους χορταριασμένους δρόμους των Βαρωσίων, χαζεύοντας βουβές πολυκατοικίες, λεηλατημένα αρχοντικά και σχολεία, γκρεμισμένες και ξεθωριασμένες ταμπέλες. Τα αισθήματα, ανάμεικτα. Η δημοσιογραφική μας ομάδα βρίσκεται συχνά μαζί στην κάλυψη γεγονότων για το Κυπριακό, την Τουρκία, την Ελλάδα. Είναι σε θέση να ανταλλάσσουν γνώσεις, έχουν πηγές, διασταυρώνουν πληροφορίες, ακούν την κάθε πλευρά. Ορισμένοι ξέρουν κάθε κρίσιμη φάση του προβλήματος ήδη από τα τέλη του ’90, καταγράφοντας απανωτούς κύκλους προσπαθειών επίλυσης του ΟΗΕ: τους γενικούς γραμματείς, τους Κύπριους πρωταγωνιστές, τον ρόλο της Ε.Ε. και των ΗΠΑ. Για όλους κοινό σημείο αναφοράς είναι ότι το Κυπριακό είναι κανονικό σκοτσέζικο ντους: μια συνεχής εναλλαγή ελπίδας-απογοήτευσης.

Η ακμάζουσα πόλη

Ανάμεσα στους εκατοντάδες επισκέπτες, πολλοί είναι Ελληνοκύπριοι πρόσφυγες ή απόγονοί τους, άλλοι είναι Τούρκοι, άλλοι ξένοι. Προσπαθούμε να αντιληφθούμε τις αντιδράσεις τους. Για μια μερίδα Ελληνοκύπριων η μετάβαση στο Βαρώσι μοιάζει με πεισματική προσπάθεια να αποκτήσουν βιώματα από την πόλη με την απαράμιλλη σε ομορφιά χρυσοκόκκινη αμμουδιά της. Ακόμα και μέσα από τα χαλάσματα και την εγκατάλειψη, η φήμη μιας πάλαι ποτέ ακμάζουσας πόλης δεν είναι τυχαία.

Το ’74 διέθετε πλήρες αποχετευτικό σύστημα, λεωφόρους με πλατιά πεζοδρόμια, κήπους και απλωμένες πολυκατοικίες και ξενοδοχεία κατά μήκος της παραλίας, φιλοξενώντας χιλιάδες τουρίστες. Ορισμένοι Ελληνοκύπριοι σκέφτονται από τις εικόνες αυτές τι θα μπορούσε να δώσει ξανά ώθηση στην ανάπτυξη σε όλο το νησί, προφανώς με σύγχρονους όρους αειφορίας. Η δυνατότητα υπάρχει, το Βαρώσι την προσφέρει με το παραπάνω. Η πόλη ακουμπά στη μεσαιωνική Αμμόχωστο. Προς Βορρά συναντά κανείς μοναδικά αρχαία, βυζαντινά και άλλα μεσαιωνικά μνημεία, όπως η Σαλαμίνα και η Εγκωμη, ο Απόστολος Βαρνάβας, το κάστρο της Καντάρας στον Πενταδάκτυλο και η απίστευτης περιβαλλοντικής ομορφιάς Καρπασία. Τίποτα δεν θα γίνει, όσο συντηρείται το διχοτομικό στάτους κβο;

Οι Τουρκοκύπριοι συνάδελφοι διαβάζουν τις σκέψεις μας. Για όσους Τουρκοκύπριους ανάλωσαν τη ζωή τους για την ομοσπονδιακή επανένωση, το Βαρώσι σήμερα δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια αποκρουστική επίδειξη ενός… κατορθώματος πολέμου και λεηλασίας. Το Κυπριακό έφερε μόνο πόνο και τραγωδία στους Κυπρίους και κάθε γωνιά του νησιού το μαρτυρεί. Στα χωριά κοντά στην Αμμόχωστο, την Ασσια και το Σανταλάρι, δεκάδες άμαχοι, αθώοι σφαγιάστηκαν και από τις δύο πλευρές.

Το άνοιγμα των Βαρωσίων δυσκολεύει ακόμα περισσότερο τις πιθανότητες να βρεθεί λύση. Δεν είναι μακριά ο δικός τους μαχαλάς, η παλιά πόλη που περιβάλλεται από τα μεσαιωνικά τείχη. Από το 1963 έως το 1974 ήταν εκεί ταμπουρωμένοι σχηματίζοντας χωριστό θύλακα με πολλούς άλλους που ξεσπιτώθηκαν από γειτονικά τουρκοκυπριακά χωριά. Το ερώτημα που σήμερα τους βασανίζει είναι αν θα τελειώσει ποτέ αυτό το μαρτύριο της απομόνωσης. Η δική τους τύχη, η κοσμική ταυτότητα, το μέλλον τους είναι αβέβαια όσο δεν διαφεντεύουν τις τύχες τους ως αυτόνομη οντότητα, όχι υποτελείς και εξαρτώμενοι στην Τουρκία ή κάτω από την εξουσία της ελληνοκυπριακής πλειοψηφίας.

Οι μη Κύπριοι μας ακούν, αλλά βλέπουν με περισσότερη αποστασιοποίηση τα γεγονότα. Οι Ελληνες και οι Τούρκοι δημοσιογράφοι αντιλαμβάνονται ότι η τροπή στο Κυπριακό και το Βαρώσι θα πάρει πίσω τις ελληνοτουρκικές σχέσεις και δεν είναι άσχετη με τις εντάσεις στις θάλασσες. Οι Ευρωπαίοι πιο ψύχραιμα αντιλαμβάνονται το άνοιγμα μιας εγκαταλειμμένης πόλης ως αντίποινο της Τουρκίας για να μάθει ο κάθε ενδιαφερόμενος ποιος κάνει κουμάντο στην ανατολική Μεσόγειο. Δεν έχουν άδικο. Γνωρίζουν για το στρατιωτικό αεροδρόμιο του Λευκονοίκου που βρίσκεται μόλις 15 χλμ. μακριά από την Αμμόχωστο. Εκεί εδρεύουν σήμερα μια πλειάδα από drones που χρησιμοποιεί η Τουρκία στον ανταγωνισμό που άνοιξε με το Ισραήλ και την Αίγυπτο. Η Κύπρος επέλεξε, ατυχώς για την ίδια, να είναι στο μέσο των συγκρουσιακών τάσεων. Μόνο χαμένη θα βγει κι ας παινεύεται ότι φτιάχνει δήθεν συμμαχίες. Στη χερσόνησο της Καρπασίας θα φτιαχτεί ολόκληρη ναυτική βάση για να εδραιώσει την παρουσία της στην ανοιχτή θάλασσα. Ολα προμηνύουν ότι η μακρόσυρτη διένεξη στο νησί θα συνεχίζεται και θα διευρύνεται.

Οι άνθρωποι

Η περιδιάβαση στην πόλη-φάντασμα σε αναγκάζει να ακουμπήσεις στο παρελθόν. Προσπαθείς να μπεις στα παπούτσια των ανθρώπων που έζησαν την ακμή της πόλης, ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του ’60: η λεωφόρος Κένεντι, η λεωφόρος Δημοκρατίας, τα καταστήματα, τα σινεμά, τα κέντρα διασκέδασης, οι κήποι και τα σχολεία της. Τι είναι αυτό που στοιχειώνει την Κύπρο σε έναν τέτοιο παραλογισμό; Οι διαπραγματεύσεις για το Κυπριακό επαναλαμβάνονται εδώ και σχεδόν 50 χρόνια, δεν υπάρχει πτυχή του προβλήματος που δεν έχει εξεταστεί και εισηγήσεις για διαζευκτικούς τρόπους να αντιμετωπιστεί. Στο Κραν Μοντανά όλοι ήξεραν τη μορφή μιας εφικτής συναινετικής διευθέτησης. Πόση αξία έχει μια πολιτική καριέρα για αυτούς που διακηρύσσουν τα εθνικά δίκαια, αν τελικά δεν λύνουν τα πραγματικά προβλήματα των ανθρώπων;

Αναδίπλωση στη Λάρνακα

Οι Ελληνοκύπριοι γνωρίζουν πολύ καλά ότι το Βαρώσι δεν είναι απλώς μια ακόμη χαμένη πόλη στα κατεχόμενα, αλλά εκείνη η πολυπληθής πόλη που αφέθηκε να καταληφθεί χωρίς αντίσταση το ’74 γιατί η Εθνική Φρουρά διατάχθηκε από τους πραξικοπηματίες της χούντας να αναδιπλωθεί στη… Λάρνακα. Πίσω άφησαν κατά λάθος μια ντουζίνα στρατιώτες και μερικούς υπερήλικες που ξεχάστηκαν γιατί δεν είχαν συγγενείς.

Ο τουρκικός στρατός προχώρησε πέρα από τα σχέδια της προέλασης καταλαμβάνοντας περιοχή που δεν είχε πρόθεση να κρατήσει. Το κράτησε όμως σαν διαπραγματευτικό χαρτί για ενδιάμεσες ή ολικές διευθετήσεις. Ετσι θα συνέβαινε αν το 1978 οι Ελληνοκύπριοι αποδέχονταν το σχέδιο επίλυσης που προωθούσε ο ΟΗΕ μέσω των ΗΠΑ, της Βρετανίας και του Καναδά. Επειδή το Βαρώσι είχε ανέκαθεν αυτή την ιδιαιτερότητα, το Συμβούλιο Ασφαλείας καθόρισε ρητά την άμεση επιστροφή στους Ελληνοκύπριους κατοίκους του, σε κάθε σχέδιο επίλυσης που έθεσε ο ΟΗΕ στο τραπέζι. Μέχρι και το 2017, ο προοδευτικός Τουρκοκύπριος ηγέτης Μουσταφά Ακιντζί κατέθεσε χάρτη με Βαρώσι, αλλά και Μόρφου και άλλα χωριά της Μεσαορίας.

Τι απέμεινε από αυτά; Σήμερα, μέσα στην κλειστή πόλη παραμένουν ορισμένα παρατηρητήρια του ΟΗΕ για να καταγράφουν τα γεγονότα επί του εδάφους. Μετά το «πικνίκ» έγινε αρκετός διπλωματικός σαματάς στον ΟΗΕ για να συνταχθεί ένα αυστηρό ψήφισμα που να καλεί την Τουρκία να αναιρέσει τις ενέργειές της. Ομως, τα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας δεν έχουν ενσωματώσει καμία αναφορά για παραβίαση των ψηφισμάτων του. Πέρασαν μερικοί μήνες από τότε. Οι πάντες τώρα αντιλαμβάνονται πως καμία δύναμη δεν υπάρχει για να σταματήσει την Τουρκία.

Ποιος θυμάται σήμερα της έκτακτες συνεδριάσεις του Εθνικού Συμβουλίου που συγκάλεσε τον περασμένο Ιούλιο ο πρόεδρος Ν. Αναστασιάδης, παρουσιάζοντας δήθεν μέτρα για αντίδραση προς το άνοιγμα των Βαρωσίων; Πού βρίσκεται η διπλωματική αντεπίθεση του ΥΠΕΞ Ν. Χριστοδουλίδη στην Ε.Ε. για κυρώσεις σε βάρος της Τουρκίας και για ενεργοποίηση του Συμβουλίου Ασφαλείας; Απλώς τα έλεγαν, έχοντας επίγνωση ότι θα ξεχαστούν σε μερικές ημέρες.

Στα σχεδόν 5 χρόνια που έχουν περάσει, το Βαρώσι χάνεται γιατί όλη η προσπάθεια για την επίλυση του Κυπριακού τινάχθηκε στον αέρα. Δεν είναι πια μόνο η στροφή της Τουρκίας στα «δύο κράτη» και οι εθνικιστικές κορόνες του υποτακτικού της, Ερσίν Τατάρ, που άλλαξαν τα δεδομένα. Πριν από 5 χρόνια, η ελληνοκυπριακή ηγεσία υπό τον Ν. Αναστασιάδη έφυγε άρον άρον από τις διαπραγματεύσεις στο Κραν Μοντανά, στην πιο κρίσιμη στιγμή, στο «παρά τρίχα» της υπογραφής στρατηγικής συμφωνίας επίλυσης. Από το 2017 και για 3 ολόκληρα χρόνια ο Ν. Αναστασιάδης αγνόησε τις επανειλημμένες εκκλήσεις του γενικού γραμματέα Αντόνιο Γκουτέρες να επανέλθει στο πλαίσιο 6 σημείων του για καταληκτική και χωρίς ατέρμονες συζητήσεις συμφωνία.

Ο Ερσίν Τατάρ δήλωσε πρόσφατα: «Τα Βαρώσια είναι μια τουριστική περιοχή με επώνυμη αξία. Περισσότεροι από 200 χιλιάδες άνθρωποι τα επισκέφθηκαν. Σταδιακά θα ανοίξει όλη η περιοχή…».

Δεν είναι απλώς κόπωση και απογοήτευση αυτό που συμβαίνει στην Κύπρο. Η αιτία της σημερινής παρακμής είναι η υποκατάσταση ενός σοβαρού και συγκροτημένου πολιτικού και διπλωματικού αγώνα με την πατριδοκαπηλία και τον εθνολαϊκισμό. Εκ των υστέρων, μπορεί κανείς να αντιληφθεί γιατί η εγκατάλειψη των προσπαθειών του ΟΗΕ από τον Ν. Αναστασιάδη δεν ήταν απλώς μια τακτική κίνηση. Με βάση όσα συνέβησαν και όσα ακολούθησαν μεθοδευμένα μέχρι και σήμερα, ήταν μια συνειδητή επιλογή της ελληνοκυπριακής ηγεσίας που σήμερα εξουσιάζει την Κύπρο για οριστική απαγκίστρωση και για επιδίωξη «καθαρής λύσης»: «Εμείς, το αναγνωρισμένο κράτος στη μισή Κύπρο για να λαφυραγωγούμε με τα χρυσά διαβατήρια και τα διάφορα papers, εκείνοι ας πάρουν το υπόλοιπο και τον δρόμο τους... Μόνο να μην μπουν στα πόδια μας».

Ο αμέτοχος Μητσοτάκης

Η ελληνική κυβέρνηση υπό τον Κυριάκο Μητσοτάκη δεν είναι αμέτοχη απέναντι σε όσα συμβαίνουν στην Κύπρο. Η ελληνική διπλωματία γνωρίζει από πρώτο χέρι τι συμβαίνει στο παρασκήνιο στον ΟΗΕ, αλλά ταυτίζεται με τις επιλογές που κάνει ο πρόεδρος Ν. Αναστασιάδης. Ομως το δόγμα «η Κύπρος αποφασίζει, η Ελλάδα συμπαρίσταται» επιτρέπει στη Λευκωσία να αναπτύσσει πρωτοβουλίες που επηρεάζουν σοβαρά τις σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας, ιδίως ως προς όσα συμβαίνουν στις θάλασσες. Ο εποικισμός των Βαρωσίων μπορεί φαινομενικά να μην επηρεάζει την ελληνική κυβέρνηση που, όπως και η κυπριακή, κρύβει το πραγματικό κόστος, εκδίδοντας ανακοινώσεις και προβαίνοντας σε διαβήματα.

Ομως, η σκλήρυνση της τουρκικής πολιτικής έχει στοχευμένα διευρύνει το πρόβλημα από τις ΑΟΖ της Κύπρου στις εικαζόμενες οριοθετήσεις ΑΟΖ της Ελλάδας, περιορίζοντάς τη στα 6 ν.μ. από την Κρήτη και τη Ρόδο. Δεν είναι έκπληξη το γεγονός ότι η Τουρκία εφαρμόζει την πιο σκληρή προσέγγιση από ποτέ στις διερευνητικές επαφές με την Ελλάδα για τις θαλάσσιες ζώνες. Στην περίπτωση του Καστελόριζου, η ελληνική κυβέρνηση έχει τραβήξει πίσω, γκρεμίζοντας τον μύθο που έχτισε με τη Λευκωσία ότι οι ΑΟΖ τους εφάπτονται στην ανοιχτή θάλασσα.

Η ρητορική επιμονή σε κυριαρχικά δικαιώματα και ΑΟΖ που διατυμπανίζουν οι Μητσοτάκης και Δένδιας, αλλά ποτέ δεν ασκούνται, δεν μπορούν να αποκλείσουν ένα θερμό επεισόδιο στη θάλασσα. Το πώς και πού θα γίνει παραμένει ανοιχτό και εξαρτάται περισσότερο από την Τουρκία. Μένει μόνο να φανεί σε ποια απόσταση από το Καστελόριζο θα το επιχειρήσει.

* Το άρθρο αναδημοσιεύεται στην εφημερίδα «Πολίτης» της Κύπρου