Στο 20% η πραγματική απορρόφηση

Ούτε το ένα τρίτο των ορόσημων και στόχων του Ταμείου Ανάκαμψης δεν έχει εκπληρώσει η Ελλάδα, τη στιγμή που εμφανίζει σημαντική καθυστέρηση στην υλοποίηση των έργων και την απορροφητικότητα των πόρων, η οποία φτάνει το 50% 17 μήνες πριν από τη λήξη των προθεσμιών του Μηχανισμού που ξεκίνησε το 2021. Αποτέλεσμα είναι να καθίσταται πλέον περισσότερο από ποτέ ορατός ο κίνδυνος απώλειας των διαθέσιμων ευρωπαϊκών χρημάτων [Διαβάστε ολόκληρη την έρευνα του MIIR ΕΔΩ].

Το συνολικό σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας της Ελλάδας, «Ελλάδα 2.0», ανέρχεται σε 35,95 δισ. ευρώ, εκ των οποίων 18,22 δισ. ευρώ αφορούν μη επιστρεπτέες επιχορηγήσεις και 17,73 δισ. ευρώ αφορούν δάνεια τα οποία η κυβέρνηση έχει επιλέξει να διανέμονται μέσω του κλασικού καναλιού του τραπεζικού συστήματος, με το ελάχιστο επιτόκιο βέβαια χορήγησης δανείων του Μηχανισμού (0,35% στις μικρές και 1% στις μεσαίες και μεγάλες επιχειρήσεις).

Το Σχέδιο περιλαμβάνει 105 επενδύσεις και 77 μεταρρυθμίσεις, καθώς και 381 ορόσημα και στόχους από την υλοποίηση των οποίων εξαρτάται η εκταμίευση των διαθέσιμων πόρων μέχρι την 31η Αυγούστου 2026, που είναι η προθεσμία μέσα στην οποία πρέπει να έχουν ολοκληρωθεί τα ορόσημα/στόχοι τόσο των επενδυτικών έργων όσο και των μεταρρυθμίσεων.

Καθυστερήσεις και κατάχρηση πόρων

Οι εισροές του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας «Ελλάδα 2.0» στο τέλος του 2024 ανήλθαν σε 18,2 δισ. ευρώ (8,59 δισ. ευρώ σε επιχορηγήσεις και 9,62 δισ. ευρώ σε δάνεια, σύμφωνα με την εισηγητική έκθεση του Προϋπολογισμού 2025.

Με βάση το παραπάνω γίνεται φανερό ότι τα πράγματα δεν εξελίσσονται όπως είχαν προγραμματιστεί. Ενδεικτικά στον αρχικό Σχέδιο (πριν από την αναθεώρησή του τον Δεκέμβριο 2023) προβλεπόταν ότι έως το τέλος του 2024 θα είχαν εκταμιευτεί οι πρώτες 7 δόσεις, δηλαδή το 64% των συνολικών πόρων (επιχορηγήσεων και δανείων) που είναι διαθέσιμοι για τη χώρα. Αντίθετα, μέχρι το τέλος του 2024 είχαν εκταμιευτεί 4 δόσεις, οι οποίες αντιστοιχούν στο 50% των συνολικών πόρων.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην τελευταία ετήσια έκθεσή της καταγράφει χαμηλά ποσοστά και για άλλες χώρες, καθώς μέχρι το καλοκαίρι του 2024 είχε διανεμηθεί στα κράτη-μέλη το 40% των κονδυλίων. Το ποσοστό αυξήθηκε σε 47% τον Φεβρουάριο του 2025, αφήνοντας σημαντικό ποσοστό των κονδυλίων ακόμη προς εκταμίευση από τα συνολικά 650 δισ. διαθέσιμων πόρων του Ταμείου.

Ο λόγος που συμβαίνει αυτό είναι ο προφανής: οι καθυστερήσεις που εντοπίζονται στην υλοποίηση των έργων και στην επίτευξη των ορόσημων και των στόχων.

Οι αιτίες των καθυστερήσεων

Τον Ιανουάριο του 2025 το ελληνικό Ελεγκτικό Συνέδριο δημοσίευσε έκθεση-κόλαφο σχετικά με την εφαρμογή και πορεία υλοποίησης του ελληνικού Σχεδίου. Ο έλεγχος αποκάλυψε σημαντικές καθυστερήσεις στην υλοποίηση των έργων, οι οποίες ενδέχεται να οδηγήσουν είτε σε συσσώρευση έργων προς ολοκλήρωση στο τέλος της περιόδου του Ταμείου, με κίνδυνο αναποτελεσματικής δαπάνης πόρων και παρατυπιών, είτε σε απώλεια ευρωπαϊκής χρηματοδότησης.

Το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο επιχείρησε να δώσει μια εξήγηση των καθυστερήσεων με βάση ειδική έρευνα στην οποία συμμετείχαν τα εθνικά συντονιστικά όργανα του Μηχανισμού Ανάκαμψης σε Ισπανία, Ιταλία, Σλοβακία και Ρουμανία. Σύμφωνα με τις αιτιολογίες που παρείχαν, οι λόγοι συνοψίζονται μεταξύ άλλων σε:

● Υποεκτίμηση του χρόνου που απαιτείται για την υλοποίηση των μέτρων κατά τον σχεδιασμό των εθνικών σχεδίων.

● Προβλήματα που σχετίζονται με τις δημόσιες συμβάσεις.

● Διοικητικά προβλήματα και ανεπαρκής διαχειριστική ικανότητα.

Την ίδια στιγμή, έως τον Φεβρουάριο του 2025, από τα συνολικά 381 ορόσημα και στόχους της η Ελλάδα είχε εκπληρώσει μόλις τα 107, δηλαδή το πενιχρό ποσοστό του 28% 17 μήνες πριν από τη λήξη των προθεσμιών (Αύγουστος 2026) του Μηχανισμού, που ξεκίνησε επίσημα τον Φεβρουάριο του 2021. Δεν πρόκειται όμως για το μόνο μελανό σημείο που αφορά το ελληνικό σχέδιο Ανάκαμψης. Σύμφωνα με τη μελέτη που δημοσίευσε το Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ τον Δεκέμβριο 2024 σχετικά με την εφαρμογή του ελληνικού Σχεδίου, η τελευταία χαρακτηρίζεται από μια κομβική αντίφαση: τις σοβαρές αποκλίσεις μεταξύ των συνολικών εκταμιεύσεων του Ταμείου προς την Ελλάδα και των πραγματικών πληρωμών προς τους τελικούς δικαιούχους, που καθιστούν την πραγματική απορρόφηση των κονδυλίων εξαιρετικά μικρότερη από τις επίσημες εισροές του 50%. Σύμφωνα με την ανάλυση του Ινστιτούτου, οι πραγματικές πληρωμές ανέρχονται στα 7,1 δισ. μειώνοντας την πραγματική απορρόφηση στο 20%.

Σε 20 εταιρείες 3,7 δισ. κονδυλίων

Στην Ελλάδα εξάλλου υπάρχει ακόμα ένα πρόβλημα, αυτό της στρεβλής αρχικής κατανομής, με την κυβέρνηση να κατευθύνει τα χρήματα κυρίως σε μεγάλους οργανισμούς και επιχειρήσεις, υποβαθμίζοντας τις ανάγκες των μικρομεσαίων επιχειρήσεων που δεν έχουν πρόσβαση στον δανεισμό όπως οι εταιρικοί κολοσσοί.

Σύμφωνα με την ανακοίνωση της Ειδικής Υπηρεσίας Συντονισμού του Ταμείου Ανάκαμψης του υπουργείου Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών, από το σύνολο των 330 συμβασιοποιημένων δανείων τα 166 έχουν χορηγηθεί σε μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις με συνολικό προϋπολογισμό που προσεγγίζει τα 2 δισ. ευρώ.

Ωστόσο η ανακοίνωση της λίστας των 100 τελικών δικαιούχων με τη μεγαλύτερη χρηματοδότηση από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (Top 100 Final Recipients), που μοιράζονται συνολικά 16,13 δισ. ευρώ, δείχνει ότι το μεγαλύτερο μέρος των δανειακών πόρων του προγράμματος «Ελλάδα 2.0» έχει κατανεμηθεί σε λίγες μεγάλες εταιρείες και επιχειρηματικούς ομίλους.

Οι 20 κορυφαίες εταιρείες της λίστας έχουν λάβει πάνω από 3,7 δισ. ευρώ από το Ταμείο, κυρίως μέσω δανείων, σχεδόν τα μισά δηλαδή από όσα έχουν λάβει όλα τα υπουργεία μαζί (8 δισ.).

*MIIR (Μεσογειακό Ινστιτούτο Ερευνητικής Δημοσιογραφίας)

Ολόκληρη η έρευνα: www.miir.gr

● Η διασυνοριακή έρευνα δεδομένων εκπονήθηκε στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Δικτύου Δημοσιογραφίας Δεδομένων (EDJNet). Την έρευνα συντόνισε η γαλλική δημοσιογραφική ομάδα Alternatives Economiques, ενώ συμμετείχαν οι δημοσιογραφικές ομάδες Openpolis (Ιταλία), HVG (Ουγγαρία) και MIIR (Ελλάδα).