Τα... μαθηματικά των στρατιωτικών δαπανών

Σε όλη την Ευρώπη η αύξηση των στρατιωτικών δαπανών αντιμετωπίζεται σαν ένα μεγάλο πρόβλημα, όχι μόνο από την άποψη της επήρειάς του στα δημοσιονομικά μεγέθη αλλά και από γενικότερη οικονομική άποψη. Αντίθετα, στο μικρό ευρωπαϊκό «γαλατικό χωριό» που λέγεται Ελλάδα, η επίσημη πολιτική ηγεσία (διά χειλέων πρωθυπουργού παρακαλώ) πανηγυρίζει για την «ευελιξία», δηλαδή την εξαίρεση των προσαυξήσεων στις αμυντικές δαπάνες από το «επίσημο» έλλειμμα, που υποσχέθηκε, γενικόλογα, η Φον ντερ Λάιεν για τις χώρες που θα αυξήσουν τις στρατιωτικές τους δαπάνες. Παίρνοντας τη σκυτάλη από τον πρωθυπουργό, φιλοκυβερνητικά έντυπα διακήρυξαν... πρωτοσελίδως ότι αυτή η «ευελιξία» θα δημιουργήσει δημοσιονομικό χώρο για επιπλέον μέτρα στήριξης!

Η κυβέρνηση τα έχει βρει σκούρα με το «κίνημα των Τεμπών», αποτυγχάνει να αντιστρέψει το κλίμα της πολιτικής-δημοσκοπικής φθοράς και διαδίδει ότι έρχονται προεκλογικά «καρβέλια» με μέτρα στήριξης, που μάλιστα θα χρηματοδοτηθούν από την ευρωπαϊκή ρήτρα «ευελιξίας» για τις στρατιωτικές δαπάνες.

Η πραγματικότητα όμως είναι πολύ διαφορετική – κι όχι μόνο για τις ανάγκες χρηματοδότησης της κυβερνητικής προσπάθειας νέας νίκης στις επόμενες εκλογές, αλλά, δυστυχώς, για τα μισθωτά-λαϊκά στρώματα, που αισθάνονται αυτό που απέδωσε η δημοσκόπηση της Metron Analysis: ότι ζουν χειρότερα από το 2019. Η αύξηση των στρατιωτικών δαπανών θα επιδεινώσει περαιτέρω τους όρους ζωής τους.

Η ρήτρα «ευελιξίας»

Η υπόσχεση της Φον ντερ Λάιεν περί ρήτρας «ευελιξίας» για τις στρατιωτικές δαπάνες είναι τόσο γενική και αόριστη, που η εξειδίκευσή τους μπορεί αντί να είναι δημοσιονομικά ανακουφιστική, να είναι στην πράξη επιβαρυντική. «Ο διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες», λέει η λαϊκή παροιμία· και στην προκείμενη περίπτωση, οι «λεπτομέρειες» είναι τρεις συν μία – και εξόχως καθοριστικές:

1. Θα ισχύσει η ρήτρα διαφυγής για όλες τις χώρες, ανεξαρτήτως του σημερινού επιπέδου των στρατιωτικών δαπανών τους; Υπάρχουν χώρες-μέλη που έχουν ποσοστό στρατιωτικών δαπανών πολύ χαμηλότερο του 2% (που είναι ο μέσος όρος του ΝΑΤΟ), πολύ χαμηλότερο από το 3,2% (που είναι της Ελλάδας) και ακόμη χαμηλότερο από το 5% (για το οποίο έκανε λόγο ο Τραμπ).

Επομένως, ξεκινάμε από το θεμελιώδες ερώτημα: Ποιο θα είναι το ποσοστό στο οποίο θα συγκλίνουν οι στρατιωτικές δαπάνες των χωρών-μελών και σε ποιο βάθος χρόνου; Την απάντηση σε αυτό το ερώτημα δεν τη γνωρίζει ούτε η Φον ντερ Λάιεν ούτε καν η γερμανική ηγεσία (κατά τα γερμανικά ειωθότα, θα περάσει σεβαστό χρονικό διάστημα μέχρι να σχηματιστεί η νέα γερμανική κυβέρνηση).

2. Ας υποθέσουμε όμως ότι αυτό ξεκαθαρίζει τους επόμενους μήνες και ότι για το βαχυμεσοπρόθεσμο διάστημα (ας πούμε την επόμενη διετία) είναι το 2% που είναι ο μέσος όρος του ΝΑΤΟ. Η ρήτρα διαφυγής θα αφορά όλες τις χώρες-μέλη ή μόνο αυτές που ξεκινούν από χαμηλότερα επίπεδα και έχουν να καλύψουν την απόσταση μέχρι το 2%; Οι χώρες των οποίων τα επίπεδα στρατιωτικών δαπανών είναι ήδη πάνω από τον μεσοπρόθεσμο στόχο (του 2%, υποθέτουμε) γιατί να λάβουν ρήτρα διαφυγής; Η Ελλάδα είναι μια τέτοια χώρα, με επίπεδα στρατιωτικών δαπανών λίγο πάνω από το 3% του ΑΕΠ. Είναι παραπάνω από βέβαιο ότι στις Βρυξέλλες αυτό το ζήτημα όχι μόνο δεν έχει ξεκαθαρίσει, αλλά δεν έχει ακόμη καν συζητηθεί διερευνητικά. Σε αυτή τη συζήτηση οι χώρες που έχουν ήδη υψηλές στρατιωτικές δαπάνες ξεκινούν από δυσμενή θέση.

Η Standard & Poor’s, που την Παρασκευή έδωσε μια πρώτη δική της εκτίμηση-ανάλυση για το ζήτημα, παρέθεσε τρία σενάρια. Στο πρώτο, το μέσο ευρωπαϊκό επίπεδο στρατιωτικών δαπανών ανεβαίνει στο 2%, στη δεύτερη στο 3% και στην τρίτη στο 5%. Στα πρώτα δύο σενάρια, το μέσο ευρωπαϊκό επίπεδο δεν θα ξεπεράσει το σημερινό ποσοστό της Ελλάδας. Οσο για το τρίτο (5% του ΑΕΠ), ακόμη κι αν εξελιχτεί με εξωφρενικά γρήγορες διαδικασίες, απαιτεί τουλάχιστον μία πενταετία αν όχι δεκαετία. Για πολλές χώρες που ξεκινούν από χαμηλά ποσοστά, το να ανέβουν τα σκαλιά μέχρι το 2,3 ή, ακόμη περισσότερο, το 5%, θα περάσουν δημοσιονομικό σοκ – εκτός αν ξεσπάσει μείζων ευρωπαϊκός ή παγκόσμιος πόλεμος, οπότε τα περί «ευελιξίας» ή ρήτρας διαφυγής είναι πλέον... εκτός θέματος.

3. Το πλέον απίθανο απ’ όλα, πάντως, είναι όχι απλώς να υπαχθεί και η Ελλάδα στην πρόβλεψη περί «ευελιξίας» στις στρατιωτικές δαπάνες, αλλά να δοθεί και η επιπλέον «ευελιξία» να χρηματοδοτηθούν με αυτό το ποσό μέτρα στήριξης! Το νέο ευρωπαϊκό Δημοσιονομικό Σύμφωνο δεν επιτρέπει στην Ελλάδα ούτε να χρησιμοποιήσει το πρωτογενές υπερπλεόνασμα για μέτρα στήριξης, εκτός αν αποδείξει ότι αυτό είναι προϊόν διαρθρωτικών μέτρων μόνιμου χαρακτήρα – γι’ αυτό και η συντονισμένη και συστηματική κυβερνητική προσπάθεια να αποδείξει ότι όλα τα υπερέσοδα οφείλονται στην πάταξη της φοροδιαφυγής...

Ομως, αυτό που δεν επιτρέπεται για το υπερπλεόνασμα, θα επιτραπεί για ποσά που θα... δαπανηθούν επιβαρύνοντας το πραγματικό έλλειμμα και το χρέος, αλλά χωρίς να υπολογίζονται στο έλλειμμα και στο χρέος – αυτό αγγίζει τα όρια της επιστημονικής φαντασίας.

Οίκοι αξιολόγησης και αγορές

Ισως όμως το σημαντικότερο όλων είναι κάτι άλλο: ότι εκτός από την Κομισιόν και τις ρήτρες ευελιξίας για τις στρατιωτικές δαπάνες, υπάρχουν και οι οίκοι αξιολόγησης και οι αγορές. Αυτοί δεν καταλαβαίνουν από ρήτρες «ευελιξίας», αλλά καθορίζουν τη στάση τους από δύο άλλα πράγματα:

Πρώτον, από το πραγματικό –και όχι το κατά συνθήκη που μπορεί να αποφασίσει η Κομισιόν– έλλειμμα και χρέος και τις μεσομακροπρόθεσμες δυναμικές του χρέους όπως αποτυπώνονται στα σχέδια βιωσιμότητας. Σε αυτά η «ευελιξία» δεν αλλάζει τίποτε: επιπλέον δαπάνες σημαίνει μεγαλύτερο πραγματικό έλλειμμα, σημαίνει επίσης επιδείνωση των μακροπρόθεσμων προοπτικών του χρέους.

Εκτός αυτού, οι αγορές και οι οίκοι αξιολόγησης τιμολογούν ήδη τα συνολικότερα ρίσκα από τον «τυφώνα Τραμπ» για το σύνολο της Ε.Ε. (όπως αύξηση δαπανών - ελλειμμάτων - χρέους, νέα άνοδος του πληθωρισμού, υποχώρηση της Ε.Ε. στον στίβο του παγκόσμιου οικονομικού ανταγωνισμού (ιδιαίτερα με ΗΠΑ - Κίνα) κ.λπ.

Σε ανάλυσή του την περασμένη Παρασκευή ο οίκος αξιολόγησης Scope Ratings, που στις έως τώρα αξιολογήσεις του για το ελληνικό χρέος έχει αποδειχτεί εξαιρετικά... φιλικός, ήταν σαφής: Μπορεί η «ευελιξία» να μετριάσει την πίεση για υπαγωγή σε καθεστώς Διαδικασίας Υπερβολικού Ελλείμματος σε χώρες που έχουν δεχτεί συνεχείς παρατηρήσεις επειδή δεν μπορούν να μειώσουν το έλλειμμά τους σε επίπεδα κάτω από το 3% (όπως Γαλλία, Βέλγιο, Ιταλία), αλλά όσον αφορά τον ευρύτερο δημοσιονομικό προσανατολισμό των χωρών, τα δημοσιονομικά ισοζύγια και η μεσοπρόθεσμη δυναμική του χρέους θα επιδεινωθούν. Αυτό σημαίνει ένα πράγμα: μεγαλύτερη πίεση από τις αγορές και υψηλότερο κόστος για την εξυπηρέτηση του χρέους.