Στο όνομα της χειραφέτησης

«Τους τελευταίους εννέα μήνες, από τότε που δημοσιεύονται αυτές οι έρευνες, η ιδιωτική μας ζωή έχει κατακλυστεί από όλων των ειδών τις επιθέσεις σε κάθε επίπεδο. Εχουμε δεχτεί απειλές θανάτου που περιλαμβάνουν προσωπικά δεδομένα στα οποία έχουν πρόσβαση μόνο οι κρατικές υπηρεσίες. Εχουμε λάβει απειλές που αφορούν τα παιδιά μας και περιέχουν ανατριχιαστικές λεπτομέρειες. Και πλέον, όταν κυκλοφορούμε πρέπει να χρησιμοποιούμε αυτοκίνητα με αλεξίσφαιρα τζάμια και να μας συνοδεύουν οπλισμένοι φρουροί».

Αυτό σημείωναν σε πρόσφατη επιστολή τους προς την εφημερίδα «Γκάρντιαν», ο Αμερικανός συγγραφέας και δημοσιογράφος Γκλεν Γκρίνγουολντ, βραβευμένος με τα κορυφαία βραβεία Πούλιτζερ και Πολκ, και ο εδώ και 15 χρόνια σύζυγός του, ο Βραζιλιάνος Νταβίντ Ντος Σάντος Μιράντα, μαχητικός βουλευτής του αριστερού Κόμματος του Σοσιαλισμού και της Ελευθερίας (PSOL), ο πρώτος δηλωμένος γκέι πολιτικός που έχει εκλεγεί στη Βραζιλία. Οι δυο τους ζουν στο Ρίο Ντε Τζανέιρο από το 2005, με τους υιοθετημένους γιους τους, κι έχουν μπει στο στόχαστρο του ακροδεξιού Βραζιλιάνου προέδρου Ζαΐρ Μπολσονάρο. Εχουν ενοχλήσει ως ζευγάρι, με το παράδειγμά τους ως οικογένεια και με τη δράση τους ενάντια στο δόγμα «Νόμος και τάξη», ενάντια στις κρατικές αυθαιρεσίες και στη ρητορική μίσους της νέας κυβέρνησης, ενάντια στις ανοιχτές επιθέσεις του προέδρου απέναντι στις γυναίκες, στους γκέι, στις κοινότητες των ιθαγενών, επιθέσεις που διαχέει στο διαδίκτυο παρακάμπτοντας τα επίσημα ΜΜΕ.

Ειδικότερα ο Γκρίνγουολντ έχει εκθέσει πολύ σοβαρά τους κρατούντες με τις έρευνές του για ένα από τα μεγαλύτερα σκάνδαλα διαφθοράς στην Ιστορία της Βραζιλίας. Πρόκειται για την «Επιχείρηση Πλυντήρια Αυτοκινήτων», την οποία άρχισε να διερευνά και να παρουσιάζει με αρθρογραφία του στο διαδίκτυο από τον περασμένο Ιούνιο, προκαλώντας μια χιονοστιβάδα αποκαλύψεων λίγους μήνες αφού είχε αναλάβει τα καθήκοντά του ο Μπολσονάρο. Τότε άρχισαν οι ύβρεις, η λασπολογία, οι απειλές και η διασπορά ψευδών πληροφοριών εναντίον του με στόχο τον εκφοβισμό του και την υπονόμευση της αξιοπιστίας του. Το βαθύ κράτος και οι πελάτες του έδειχναν τα δόντια τους για να αποσύρει τον φακό του από τις δουλειές τους. Ομως, για μια ακόμη φορά, ο Γκρίνγουολντ προχώρησε στη δημοσίευση ενοχοποιητικών δεδομένων που είχαν υποκλαπεί, ακολουθώντας την πεποίθησή του ότι η χειραφέτηση των σύγχρονων κοινωνιών και η λειτουργία της δημοκρατίας απαιτούν να έρχεται στο φως η αλήθεια. Αποτέλεσμα, στις αρχές του 2020 ο ομοσπονδιακός εισαγγελέας τον κατηγόρησε ότι διέπραξε ηλεκτρονικό έγκλημα.

Ομως τα πράγματα δεν ήταν τόσο απλά. Γι’ αυτό και σαράντα τέσσερις (!) οργανώσεις υπεράσπισης της ελευθερίας του Τύπου και των πολιτικών ελευθεριών ένωσαν τις υπογραφές τους σε μια ανοιχτή επιστολή προς τον πρόεδρο Μπολσονάρο, όπου καταδικάζουν την πρωτοβουλία της κυβέρνησής του να προχωρήσει σε ποινική δίωξη του Αμερικανού δημοσιογράφου. Κοντά τους, στο πλευρό του Γκρίνγουολντ, πήρε θέση και η Διεθνής Ενωση Συγγραφέων PEN International, που καταγγέλλει, όπως σημειώνει και το «Literary Review» (τχ. 484) ότι η ελευθερία της έκφρασης απειλείται σοβαρά στη Βραζιλία.

Η περίπτωση του Γκρίνγουολντ αποτυπώνει εντέλει, με τον πλέον εύγλωττο τρόπο, τι σημαίνει διακινδύνευση με μια γραφή που προχωρά πέρα από την πολιτική αντιπαράθεση, πέρα από την κοινωνική καταγγελία, και επιλέγει την πολιτική ανυπακοή. Επιλέγει να αμφισβητήσει το δόγμα της εθνικής ασφάλειας, προκειμένου να υπερασπιστεί τα δημοκρατικά δικαιώματα και τις θεμελιώδεις ελευθερίες μιας κοινωνίας, υπονομεύοντας ταυτόχρονα και τις καταχρήσεις της εξουσίας.

Μπολσονάρο – Γκρίνγουολντ: ο καθείς και τα όπλα του

Συγγραφέας ήδη τριών μπεστ σέλερ για τη διαπλοκή πολιτικού και νομικού καθεστώτος, έμπειρος δικηγόρος που αφοσιώθηκε στην ερευνητική δημοσιογραφία, ο Γκρίνγουολντ έγινε διάσημος τον Ιούνιο του 2013 όταν έφερε στο φως με σειρά άρθρων στην «Γκάρντιαν» τις αποκαλύψεις του 29χρονου τότε Εντουαρντ Σνόουντεν, πληροφορικάριου στην Υπηρεσία Εθνικής Ασφαλείας (NSA) των ΗΠΑ. Συναντήθηκαν σε μυθιστορηματικές συνθήκες στο Χονγκ Κονγκ, και εκεί του διοχέτευσε απόρρητα δεδομένα, τα οποία αποδείκνυαν τον τεράστιο μηχανισμό ηλεκτρονικών παρακολουθήσεων που είχαν οργανώσει οι αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών (ακόμη και επί Ομπάμα), για να καταγράφουν εκατομμύρια πολίτες αλλά και διεθνείς ηγέτες στις συνομιλίες τους.

Το υλικό αυτό δημοσιεύτηκε από τις καταξιωμένες «Γκάρντιαν» και «Ουάσινγκτον Ποστ» που προέβαλαν τις αποκαλύψεις, βραβεύτηκαν με Πούλιτζερ (2014), και λίγο αργότερα επέστρεψαν στο συστημικό πλαίσιό τους. Από την πλευρά του, ο Γκρίνγουολντ σταμάτησε την τακτική συνεργασία του με τη βρετανική εφημερίδα, αλλά δεν έμεινε με δεμένα τα χέρια. Το 2014 ολοκλήρωσε το βιβλίο του που έγινε ανάρπαστο (αλλά δεν έχει εκδοθεί στα ελληνικά) για τον Σνόουντεν, για την πολιτική της επιτήρησης που ακολουθούν οι ΗΠΑ και για τις εμπειρίες του καθώς διερευνούσε την υπόθεση των διαρροών, No place to hide: Edward Snowden, the NSA, and the U.S. Surveillance State (εκδ. Metropolitan Books). Και ίδρυσε (με τον Πιέρ Ομιντιάρ, δημιουργό του e-bay) την ειδησεογραφική ιστοσελίδα The Intercept, που δημοσιεύει άρθρα ερευνητικής δημοσιογραφίας στα αγγλικά και στα πορτογαλικά. Εκεί ξεσκέπασε την «Επιχείρηση Πλυντήρια Αυτοκινήτων».

Στην αρχή είχε σκοπό να καταδείξει πώς κάποιες μικροεπιχειρήσεις (βενζινάδικα κ.ά.) ξέπλεναν το μαύρο χρήμα του οργανωμένου εγκλήματος. Αλλά, όπως αποδείχτηκε, αυτοί οι ιδιώτες δούλευαν για τα συμφέροντα ενός στελέχους της πετρελαϊκής εταιρείας Petrobras, στην οποία μεγαλομέτοχος ήταν το ίδιο το κράτος. Αυτό οδήγησε τους εισαγγελείς να ανακαλύψουν ένα δίκτυο διαφθοράς όπου ήταν ανακατεμένα πολλά μέλη της επιχειρηματικής και πολιτικής ελίτ της Βραζιλίας.

Το κλειδί ήταν μια σειρά ιδιωτικών συνομιλιών μεταξύ στελεχών του Δημοσίου με αναφορές στην «Επιχείρηση Πλυντήρια Αυτοκινήτων», που διέρρευσαν στο The Intercept από μια ανώνυμη πηγή. Η ιστοσελίδα τις δημοσιοποίησε σε συνεργασία με τον αντιπολιτευόμενο Τύπο. Και παράλληλα προχώρησε σε ενοχοποιητικές αποκαλύψεις για τον δικαστή Σέρχιο Μόρο, ο οποίος έως το 2018 ήταν επικεφαλής στην «Επιχείρηση...» και είχε μια συστηματική «συμβουλευτική» συνεργασία με τους ομοσπονδιακούς εισαγγελείς που δρομολόγησαν τη φυλάκιση για διαφθορά του... πρώην προέδρου της Βραζιλίας, Λούλα ντα Σίλβα. Αλλά ο Μόρο έγινε υπουργός Δικαιοσύνης... του Μπολσονάρο. Γι’ αυτό δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι ο Γκρίνγουολντ βρέθηκε κατηγορούμενος ως συνεργός με χάκερς ύποπτους για υποκλοπές από κινητά τηλέφωνα δικαστικών. Πριν από έναν μήνα, ο αρμόδιος δικαστής απάλλαξε τον Γκρίνγουολντ, όχι όμως και τους υποτιθέμενους χάκερς. Η προειδοποίηση ήταν σαφής: μια δαμόκλειος σπάθη κρέμεται από πάνω του.

«Είναι δικαίωμα των δημοσιογράφων», λέει το PEN, «να διερευνούν και να μεταφέρουν πρωτογενή ντοκουμέντα για αδικοπραγίες που αφορούν το Δημόσιο. Η δίωξή τους ισοδυναμεί με απόπειρα να φιμωθεί η ελευθερία του Τύπου». Οι Γκρίνγουολντ ξέρουν ότι προστατεύουν το δημόσιο συμφέρον εφόσον ενεργούν με επαγγελματισμό και υπευθυνότητα. Ομως οι εξουσίες που έχουν λερωμένα χέρια θα τους αντιμετωπίζουν πάντα ως προδότες.