Σεξ κι όποιος αντέξ’

Οχι. Η E. L. James δεν είναι από καμία άποψη μια καθοριστική συγγραφέας στον χώρο των ερωτικών μυθιστορημάτων ή έστω του soft πορνό, ούτε η πρωταγωνίστριά της, η άβγαλτη φοιτήτρια Αναστάζια Στιλ που ερεθίζεται με τις χειροπέδες και τα καμουτσίκια του εκατομμυριούχου εραστή της, είναι μια kinky, μια αντισυμβατική, ηρωίδα.

Και αντίστοιχα, η τριλογία Πενήντα αποχρώσεις του Γκρι δεν είναι σε καμιά περίπτωση ένα πολύχρωμο μωσαϊκό σκανδαλιστικών σεξουαλικών σκηνών. Η μοναδική πρωτιά αυτών των βιβλίων δεν είναι καν η εμπορική τους επιτυχία που επιβεβαιώνεται αυτές τις ημέρες στις 155 ελληνικές αίθουσες όπου προβάλλεται η κινηματογραφική τους διασκευή.

Η πρωτιά τους είναι ότι αντιπροσωπεύουν τη μεγαλύτερη δυσφήμιση της ερωτογραφικής λογοτεχνίας, των οριακών χαρακτήρων της, και πάνω απ’ όλα της δύναμής της να υπονομεύει το status quo και να δρα λυτρωτικά κόντρα σε υποκριτικούς κανόνες, προκαταλήψεις, στερεότυπα και ταμπού.

Η ατάκα του κύριου Γκρέι που προσπαθεί να σαγηνεύσει τη νεαρή Αμερικανίδα με το επιχείρημα ότι εάν του παραδοθεί θα γλιτώσει από το βάρος τού να αναλαμβάνει ευθύνες και να παίρνει αποφάσεις (sic), τα λέει όλα. Και εκεί, το κοινό που έκανε πλάκα στην κεντρική αίθουσα όπου παρακολούθησα την ταινία, δεν γέλασε καθόλου.

Ασεμνες και σημαντικές

Το σημαντικότερο γυναικείο όνομα στην ερωτογραφία των τελευταίων 100 χρόνων είναι μάλλον η Ντομινίκ Ορί, μια εξέχουσα κριτικός και δημοσιογράφος, που το 1954, με το ψευδώνυμο Πολίν Ρεάζ, κυκλοφόρησε στη Γαλλία την Ιστορία της Ο (Μεταίχμιο, μτφ. Ρίτα Κολαΐτη).

Αυτό είναι το θεμελιακό μυθιστόρημα του μοντέρνου σαδομαζοχισμού, με πρωταγωνίστρια μια νεαρή γυναίκα που ζει σε έναν πύργο-πορνείο, δεσμευμένη από έναν ηγεμονικό εραστή.

Γράφηκε ως ερωτική επιστολή προς τον πάπα των γαλλικών γραμμάτων Ζαν Πολάν, μεταφέρθηκε με εμπορική επιτυχία στη μεγάλη οθόνη (πρώτα το 1975 από τον Ζιστ Ζακέν) και διαβάστηκε ως εναλλακτικό μανιφέστο εναντίωσης στον ηθικό και κοινωνικό κομφορμισμό.

Η Ο κάνει piercing στα γεννητικά της όργανα όπου κρεμά έναν χαλκά με το σήμα του εραστή της, αντέχει να μαστιγωθεί και να σημαδευτεί με πυρωμένο σίδερο για χάρη του, αλλά απολαμβάνει και τις «συγκατοίκους» της.

Το απόλυτο δόσιμό της δεν διαφημίζει τις αλγολαγνικές πρακτικές αλλά υπερασπίζεται την απελευθέρωση των ενστίκτων και το δικαίωμα στην επιλογή της σεξουαλικής ταυτότητας.

Την ίδια εποχή στην Αθήνα, ο ποιητής, πρωτοπόρος ψυχαναλυτής, και εισηγητής του υπερρεαλισμού Ανδρέας Εμπειρίκος επεξεργάζεται λογοτεχνικά και ιδεολογικά την ιδέα ότι η κοινωνική απελευθέρωση, η πολιτική ελευθερία και η ερωτική ελευθεριότητα είναι αλληλένδετες.

Υπερασπίζεται λοιπόν τον έρωτα «άνευ ορίων, άνευ όρων» που εκφράζει το όραμα της υπέρβασης όλων των αντιθέσεων, πολιτικών, κοινωνικών, φυλετικών, πολιτισμικών κ.λπ.

Και συνθέτει (αλλά δεν θα εκδώσει όσο ζει) τον Μεγάλο Ανατολικό, το μυθιστόρημα-ποταμό της ελληνικής ερωτογραφίας (Αγρα, 8 τόμοι επιμ. Γιώργης Γιατρομανωλάκης) που αντιμάχεται όλα τα ταμπού και βρίθει από επεισόδια ομαδικού έρωτα, λεσβιασμού, αιμομιξίας, παιδοφιλίας, κτηνοβασίας, αυνανισμού, φαντασιώσεων κ.ά. - ποτέ όμως σαδομαζοχισμού ή ταπείνωσης – τα οποία εξελίσσονται σε ένα κλίμα ευφορίας.

Η πιο φλογερή ηρωίδα απ’ όλες έρχεται ωστόσο από τον 19ο αιώνα και είναι η τριβάδα κόμισσα Γκαμιανί, μια ακόρεστη και ανελέητη προσωπικότητα που έχει «την κόλαση στο πνεύμα και τη φωτιά στη σάρκα».

Είναι ένα τέρας λαγνείας που επιδίδεται σε λυσσαλέες υπερβάσεις με την δεκαπεντάχρονη ερωμένη της και άλλα πρόσωπα. Δημιούργημα του σπουδαίου ρομαντικού ποιητή Αλφρέ ντε Μυσσέ, πρωταγωνιστεί στο Γκαμιανί ή δυο νύχτες παραφοράς (Αγρα, μτφ. Αντρέας Στάικος), ένα άσεμνο μυθιστόρημα απίστευτης τόλμης για την εποχή του, που αποδίδει περίτεχνα την αναστάτωση του μυαλού και την απελπισία των ημιτελών οργασμών, καθρεφτίζοντας την αποχαλινωμένη βία του ερωτισμού σε όλη της την τραγικότητα.

Αυτό ήταν το παράνομο ανάγνωσμα με τις μεγαλύτερες πωλήσεις του 19ου αιώνα: ένα ερωτογράφημα με λογοτεχνική αξία.

Ο ροζ νεοφιλελευθερισμός και ο Economist

Οι Πενήντα αποχρώσεις του Γκρι (Πατάκης, μτφ. Τιτίνα Σπερελάκη) ήταν η λοκομοτίβα που το 2012, ενώ κορυφωνόταν η παγκόσμια οικονομική κρίση, επέβαλε διεθνώς την προσοδοφόρα μόδα των λεγόμενων «πορνό της νοικοκυράς».

Είναι τα (αγγλοσαξονικά κυρίως) ροζ μυθιστορήματα της νεοφιλελεύθερης τάξης πραγμάτων, τα οποία διαβάζονται τόσο από την «ορθώς σκεπτόμενη κοινωνία» όσο και από μια κάποια διανόηση, περήφανα από τη μεν και ενοχικά από τη δε.

Εδώ ο αναγνώστης δεν θα βρει φυσικά το διαβρωτικό σχόλιο για τις ελίτ και που υπάρχει στην Ιστορία της ζωής μου του Καζανόβα ή στα σκληρά έργα του Μαρκήσιου ντε Σαντ. Θα βρει μοναχά την εξιδανίκευση της τεχνοκρατικής ελίτ και της φιλανθρωπίας των λευκών κολάρων· θα βρει την αντανάκλαση του νεο-συντηρητισμού, του πουριτανισμού, της περιστολής των δικαιωμάτων και του αυταρχισμού που έχουν επιστρέψει στο παγκόσμιο προσκήνιο.

Είναι χαρακτηριστικός ο υπόρρητος κανόνας των επιτρεπτών ερωτικών πρακτικών που προκύπτει από τα «ναι» και τα «όχι» της Αναστάζια στο «συμβόλαιο σεξουαλικής υποταγής» που καλείται να υπογράψει στον κύριο Γκρέι.

Οπως είναι χαρακτηριστικό το ότι εκείνη θα προτιμήσει να τον φέρει στα καθωσπρέπει μέτρα της και να τον παντρευτεί!

Δεν θα πρέπει να μας παραξενεύει λοιπόν το γεγονός ότι η ερωτική ελευθεριότητα που από την αρχαιότητα μέχρι τα τέλη του ΄70 εξέφραζε αλληγορικά την πολιτική ανυπακοή και την κοινωνική αμφισβήτηση, έχει εξοριστεί από αυτό το σύγχρονο γκρίζο σύμπαν.

Ολα κουμπώνουν εάν σκεφτούμε την υπεροπτική και ταπεινωτική συμπεριφορά του ερωτύλου Ντομινίκ Στρος-Καν, παραλίγο βασιλιά του ΔΝΤ. Αλλά και εάν διαβάσουμε το προεκλογικό άρθρο (16/1/2015) του περιοδικού Economist με τίτλο «Πενήντα αποχρώσεις του ΣΥΡΙΖΑ».

Κάνει λανθασμένες προβλέψεις για τις συνεργασίες του ΣΥΡΙΖΑ, κάνει πραγματολογικά λάθη σχετικά με τις τάσεις που υπάρχουν στο εσωτερικό του κόμματος, και υποστηρίζει τη θεωρία της «αριστερής παρένθεσης».

Η χυδαιότητά του δεν βρίσκεται όμως στις πολιτικές εκτιμήσεις του, αλλά στον τίτλο του. Στη σύνδεση δηλαδή του κόμματος που εκφράζει την πλειοψηφία του ελληνικού λαού με τη σημειολογία της παραλογοτεχνίας, του ασήμαντου λόγου, του σκουπιδιού.

Αυτό δείχνει χολή και τύφλωση για το περιοδικό αλλά και επιβεβαιώνει πως η τριλογία της Τζέιμς (αντίθετα από λ.χ. την Εμανουέλα της Αρσάν) δεν θα επιβιώσει παρά ως αρνητικό κλισέ.

Το ποιοτικό κλειδί

Εδώ βρίσκεται το κλειδί. Ακριβώς αυτές οι αισθητικές αρετές και η υπαρξιακή ή φιλοσοφική αγωνία και κριτική ματιά των ερωτογράφων συγγραφέων ή καλλιτεχνών, είναι που δικαιώνει τις πιο ακραίες, τις πιο βέβηλες, τις πιο άσεμνες ιστορίες, δίνοντάς τους αντοχή στο χρόνο.

Γι’ αυτό θυμόμαστε την «Αυτοκρατορία των αισθήσεων» του Οσιμα, γι’ αυτό μας απασχολεί η νεαρή νυμφομανής στο «Nymphomaniac» του Λαρς φον Τρίερ και μας συνταράσσει η «Ζωή της Αντέλ» του Αμπντελατίφ Κεσίς.

Γι’ αυτό θα ξεχάσουμε τις Αποχρώσεις… ως ανάγνωσμα και ως ταινία, και θα ξαναδιαβάσουμε την Ιστορία της ζωής μου του θρυλικού εραστή Καζανόβα (Αγρα, μτφ. Σοφία Διονυσοπούλου).

Ο Βενετσιάνος λιμπερτίνος που γίνεται στα 46 του εραστής της εξώγαμης κόρης του, έχει το θάρρος να εξομολογηθεί την ανασφάλειά του: «Σε όλη μου τη ζωή με κυριαρχούσε ο φόβος μήπως το άλογό μου δυσκολευτεί να ξαναξεκινήσει».

Και ενώ με κάθε του περιπέτεια επιτίθεται στις προκαταλήψεις και στη σεμνοτυφία παράλληλα περιγράφει σε βάθος την καθημερινότητα στα χρόνια του Διαφωτισμού.

Κι από τις πρόσφατες εκδόσεις, γι’ αυτό ξεχωρίζει το συχνά χιουμοριστικό Ουαλικό λεξικό του σεξ του Νίκου Πλατή (Κέδρος) που εξερευνά το κεφάλαιο της εξουσίας στο ερωτικό πεδίο.

Γι’ αυτό μας συνεπαίρνει το Λοιπόν ας φιληθούμε με τα αναστοχαστικά Ερωτικά ποιήματα και τα σχέδια του Ε.Ε. Κάμινγκς (Πατάκης, μτφ. Χ. Βλαβιανός, Γ. Δούκας).

Γι’ αυτό αντέχουμε τις αιμομικτικές σκηνές ωμής βίας στην Αυτοκράτειρα του Δούκα Καπάνταη (Νεφέλη) ενώ ξεχάσαμε την Ερωτική ζωή της Κατρίν Μ που αφηγήθηκε η τεχνοκριτικός Κατρίν Μιγιέ (Κέδρος).

Γι’ αυτό ο Ζωρζ Μπατάιγ, στον πρόλογο του Νεκρού (Αγρα, μτφ Αγγελική Πέτρα, σχέδια Χριστιάνα Σούλου) αναρωτιέται: «Θα μπορούσα, αν δεν είχα ζήσει μέσα στη βία, να γνώριζα την ανείπωτη ηδυπάθεια;»