Σουηδία - Κιρούνα: Μια πόλη μετακομίζει

Πώς μετακινείς σύσσωμη μια πόλη, η οποία είναι χτισμένη εντός του Αρκτικού Κύκλου και αντιμετωπίζει άμεσο κίνδυνο να την... καταπιεί το γιγάντιο ορυχείο σιδήρου, που βρίσκεται από κάτω της; Αυτό τον γρίφο - πρόκληση κλήθηκε να λύσει η κρατική εξορυκτική εταιρεία της Σουηδίας Luossavaara-Kiirunavaara Mining Company (LKAB), όταν οι υπεύθυνοι αντιλήφθηκαν πως η πόλη Κιρούνα θα βυθιστεί στα έγκατα της γης εξαιτίας των εργασιών εξόρυξης. Η εκμετάλλευση των τεράστιων αποθεμάτων σιδηρομεταλλεύματος, που προσφέρει στους 23.000 κατοίκους δουλειές και χρήμα, απειλεί πλέον να τους καταστρέψει.

«Συμβιώνουμε πολύ καιρό τώρα: η πόλη υπάρχει λόγω του ορυχείου, αλλιώς ούτε ο διάβολος θα έχτιζε εδώ» λέει ο αντιδήμαρχος Νίκλας Σίρεν.

Σε βάθος 145 χιλιομέτρων μέσα στον Αρκτικό Κύκλο, η Κιρούνα υφίσταται άγριες κλιματικές συνθήκες, υπομένοντας σκληρούς χειμώνες χωρίς ηλιοφάνεια και μέση θερμοκρασία -15 βαθμούς Κελσίου. Τα αποθέματα μαγνητίτη έγιναν... μαγνήτης για όσους είχαν τις αντοχές ν' αναζητήσουν την τύχη τους μέσα στους πάγους και τα χιόνια. Η πόλη ιδρύθηκε το 1900 από την κρατική εταιρεία LKAB και η ακόρεστη δίψα στον παγκοσμιοποιημένο κερδοφόρο τομέα των κατασκευών εκτόξευσε το ορυχείο στην κορυφή της διεθνούς παραγωγής. Από 'κει εξορύσσεται σήμερα το 90% του σιδήρου στην Ευρώπη, αρκετό για να χτιστούν πάνω από έξι Πύργοι του Αϊφελ τη μέρα! Και η ζήτηση συνεχίζει να αυξάνει.

«Είτε θα σταματήσει το σκάψιμο στο ορυχείο, δημιουργώντας μαζική ανεργία, είτε ολόκληρη η πόλη θα μετακινηθεί, αλλιώς την περιμένει βέβαιη καταστροφή. Το ζήτημα είναι κατά κυριολεξία υπαρξιακό» υπογραμμίζει ο αρχιτέκτονας Κρίστερ Λίντστεντ από την εταιρεία White Architects στη Στοκχόλμη, που έχει αναλάβει το φιλόδοξο έργο της μετεγκατάστασης. Μια γεύση μπορείτε να πάρετε από το σχετικό βίντεο. 

Ηδη από το 2004 η LKΑΒ είχε ενημερώσει τους κατοίκους πως οι μέρες της πόλης τους είναι μετρημένες: η δημιουργία στοών σε κλίση 60 μοιρών προς τη μεριά της Κιρούνα θα προκαλέσει με μαθηματική ακρίβεια καθίζηση του εδάφους, οδηγώντας μοιραία στο ράγισμα κι εν τέλει στην κατάρρευση κτιρίων. Μια δεκαετία μετά, οι πρώτες ρωγμές έχουν κάνει την εμφάνισή τους στο έδαφος, πλησιάζοντας όλο και πιο κοντά στην πόλη. Ο ντόπιοι ζουν μέσα στην αβεβαιότητα, ανήμποροι να κάνουν σχέδια για το μέλλον τους - είτε για αγορά σπιτιού, είτε για επιχειρηματικές πρωτοβουλίες, είτε για να κάνουν οικογένεια. 

Επειτα από χρόνια αναποφασιστικότητας, ο δήμος αποκάλυψε επιτέλους το σχέδιο δράσης. «Φανταστείτε την πόλη σαν μια σαρανταποδαρούσα» αναφέρει ο Λίντστεντ παρουσιάζοντας την ψηφιακή απεικόνιση δρόμων και πλατειών, που θα αρχίσουν να «σέρνονται» ανατολικά προς ένα νέο κεντρικό δρόμο έως ότου σύσσωμη η πόλη και τα οικοδομήματά της μετακινηθούν με ασφάλεια έξω από την επικίνδυνη περίμετρο του ορυχείου μέχρι το 2033. Η νέα κεντρική πλατεία και το δημαρχείο κατασκευάζονται ήδη σε απόσταση 3 χιλιομέτρων ανατολικά, ενώ 20 βασικά κτίρια έχουν επιλεχθεί προκειμένου να διαλυθούν κομμάτι - κομμάτι και να ανεγερθούν ξανά σε άλλη τοποθεσία. Δεν θα γλυτώσουν, όμως, όλες οι κατοικίες και οι κτιριακές υποδομές.

Χαρακτηρίζοντάς το ως «την πιο δημοκρατική μετακόμιση στην Ιστορία», το έργο θα κοστίσει στην κρατική εξορυκτική εταιρεία 3,74 δισεκατομμύρια κορόνες, που θα διατεθούν για το χτίσιμο καινούριων κτιρίων, ανάμεσά τους το γυμνάσιο, ο σταθμός πυροσβεστικής, η βιβλιοθήκη, το κολυμβητήριο. Η μεγαλύτερη ανησυχία των ντόπιων έγκειται βέβαια στο πού θα μείνουν και ποιες (δημοκρατικές;) διαδικασίες θα ακολουθηθούν για την μετεγκατάστασή τους. «Οι λεπτομέρειες δεν έχουν ακόμα διευθετηθεί» παραδέχεται ωμά ο Λίντστεντ. «Ο κόσμος έχει συνηθίσει σε πολύ χαμηλά ενοίκια και πολύ υψηλά εισοδήματα, αλλά στο μέλλον αυτό θα αλλάξει». Η LKAB έχει συμφωνήσει να αποζημιώσει τους κατοίκους με ποσά που ανέρχονται μέχρι και στο 25% της αξίας των σπιτιών τους, αυτό ωστόσο δεν είναι αρκετό για να τους εξασφαλίσει το χτίσιμο μιας νέας κατοικίας στις τρέχουσες τιμές της αγοράς.

Η White Architects έχει ήδη ξεκινήσει διαδικασίες εκτίμησης των ακινήτων. Η δε ψηφιακή απεικόνιση της «νέας Κιρούνα» δεν μοιάζει και πολύ με την υπάρχουσα. Η δόμηση θα είναι σαφώς πιο πυκνή, υπάρχουν προβλέψεις για πολυκατοικίες, τα δαιδαλώδη σοκάκια θα αντικατασταθούν από φαρδείς, ευθείς δρόμους. Είναι μια ευκαιρία, υποστηρίζουν οι αρχιτέκτονες, ώστε η πόλη να «επαναπροσδιοριστεί» σε ένα μοντέλο βιώσιμης ανάπτυξης, να γίνει πόλος έλξης για νεαρούς ανθρώπους, να παράσχει πολιτιστικές υποδομές και καινοτομίες στα μέσα μεταφοράς, μέσα σ' ένα ιδιαίτερα αφιλόξενο περιβάλλον και κλίμα. Η τσέπη, όμως, αρκετών ντόπιων είναι αμφίβολο αν αντέχει το φουτουριστικό αυτό οικιστικό «όραμα».