Οι παράγοντες που επηρεάζουν τον εμβολιασμό για τον Covid

Με την Covid-19, τη γρίπη αλλά και άλλες αναπνευστικές ιώσεις σε έξαρση οι ειδικοί επισημαίνουν την ανάγκη εμβολιαστικής κάλυψης για τις ευπαθείς ομάδες και τους άνω των 60 ετών, επισημαίνοντας πως οι ανεμβολίαστοι άνω των 60 ετών έχουν 20 φορές αυξημένη πιθανότητα να χάσουν τη ζωή τους.

Και καθώς οι υγειονομικές αρχές και η κυβέρνηση δεν έχουν πείσει ακόμα την πλειονότητα για την αναγκαιότητα του επαναληπτικού εμβολιασμού έναντι της Covid, η κ. Θεοδώρα Ψαλτοπούλου, καθηγήτρια Προληπτικής Ιατρικής και Επιδημιολογίας ΕΚΠΑ, μιλάει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ σχετικά με τους λόγους που κάποιοι διστάζουν να εμβολιαστούν, τι έχουν διαπιστώσει σχετικές έρευνες, πού πρέπει να στοχεύσουν οι καμπάνιες ώστε να αυξηθούν τα ποσοστά εμβολιασμού και ποιές είναι οι ορθές στρατηγικές για την αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης ως προς τα εμβόλια.

Όπως αναφέρει η κ. Ψαλτοπούλου, η έρευνα για τον εμβολιασμό έναντι της covid-19, έχει αποτελέσει τα τελευταία χρόνια ένα από τα πιο σημαντικά θέματα στη διεθνή επιστημονική κοινότητα. Σύμφωνα με την βιβλιομετρική ανάλυση που δημοσιεύτηκε το 2023, όσον αφορά στα άρθρα με τις περισσότερες επιστημονικές αναφορές για το εμβόλιο covid-19, αυτά αφορούσαν κυρίως 3 θεματολογίες: την αποτελεσματικότητα του εμβολίου, την αποτελεσματικότητα των πρόσφατων εμβολίων ως προς την υποπαραλλαγή «Όμικρον», και για την εμβολιαστική ανασφάλεια ή δισταγμό (vaccine hesitancy). Σε μετα-ανάλυση που δημοσιεύθηκε ήδη από το 2022 στο επιστημονικό περιοδικό Vaccines, που περιελάμβανε 58 μελέτες, φάνηκε ότι η νεαρότερη ηλικία, η έλλειψη εργασίας ή η εργασία που δεν είναι σε υγειονομικό χώρο, ή τα λιγότερα έτη εκπαίδευσης μπορεί να επηρεάζουν τον δισταγμό ως προς τον εμβολιασμό για την covid-19.

Αποτελεσματικότητα-Ασφάλεια εμβολίου. Διεθνή δεδομένα

Η κ. Ψαλτοπούλου συνοψίζει τα διεθνή δεδομένα. Σε βραχεία δημοσίευση στο JAMA Network (21 Δεκεμβρίου 2023) με αντιπροσωπευτικό δείγμα κατοίκων στις ΗΠΑ, που σχεδιάστηκε από το Harvard School of Public Health, οι συμμετέχοντες απάντησαν με το ίδιο ποσοστό στην ερώτηση αν το εμβόλιο έναντι της covid-19 και έναντι της γρίπης είναι αποτελεσματικά, με 42% και 40% αντίστοιχα. Οι αντιλήψεις ήταν διαφορετικές, όταν ζητήθηκε η άποψή τους για την ασφάλεια: 55% των συμμετεχόντων που απάντησαν ανέφεραν ότι το αντιγριπικό εμβόλιο ήταν πολύ ασφαλές, συγκριτικά με το 41% που έδωσαν την ίδια απάντηση για το εμβόλιο έναντι της covid-19. Σε αντιστοιχία, 49% είπαν ότι κατά πάσα πιθανότητα θα έκαναν το εμβόλιο έναντι της γρίπης την περίοδο αυτή, σε αντιδιαστολή με το 36% για το επικαιροποιημένο εμβόλιο για τον κορονοϊό. Στην ερώτηση γιατί αυτή η διστακτικότητα, οι απαντήσεις που δόθηκαν αναφέρουν την επιθυμία για περισσότερη έρευνα στο θέμα αυτό, καθώς και την άποψη ότι, λόγω προηγουμένου εμβολιασμού ή νόσησης, έχουν ήδη επαρκή προστασία σε επόμενη λοίμωξη.

Παράγοντες που επηρεάζουν τον εμβολιασμό έναντι της Covid-19

Σε μελέτη που έχει διεξαχθεί στις ΗΠΑ και έχει δημοσιευθεί το 2023, οι συμμετέχοντες επανεκτιμήθηκαν μετά την πρώτη απάντησή τους σχετικά με την επιθυμία εμβολιασμού ως προς την covid-19. Περίπου οι μισοί από αυτούς, που ήταν αρχικά διστακτικοί ως προς τον εμβολιασμό, τελικά εμβολιάστηκαν, ενώ το 20% αυτών που είχαν προγραμματίσει να μην εμβολιαστούν, τελικά εμβολιάσθηκαν. Οι συμμετέχοντες διστακτικοί ως προς τον εμβολιασμό με χαρακτηριστικά, όπως τα πολλά έτη εκπαίδευσης, η μεγαλύτερη γνώση για την covid-19 και η σύσταση από τον γιατρό είχαν μεγαλύτερη πιθανότητα τελικά να εμβολιαστούν. Από την ομάδα των συμμετεχόντων που δεν σκόπευαν να εμβολιαστούν, το αντρικό φύλο, οι πολιτικές πεποιθήσεις, η λήψη αντιγριπικού εμβολίου τα τελευταία 5 έτη, το άγχος σχετικά με τη νόσηση από κορονοϊό και οι περισσότερες γνώσεις για αυτόν, είχαν μεγαλύτερη συσχέτιση με την τελική τους απόφαση να εμβολιαστούν. Στους λόγους για τον εμβολιασμό, η μεγαλύτερη επιθυμία ήταν η προστασία του ίδιου και των άλλων, διάφοροι πρακτικοί λόγοι, οι κοινωνικές επιρροές και η αποδοχή για την ασφάλεια του εμβολίου αυτού.

Σε επίπεδο χωρών, φαίνεται ότι οι χώρες με μεγαλύτερο κατά κεφαλήν εισόδημα έχουν κατά κανόνα μεγαλύτερα ποσοστά εμβολιασμού. Επιπρόσθετα, οι θρησκευτικές και επιστημονικές πεποιθήσεις των κατοίκων διαφοροποιούν τα επίπεδα εμβολιαστικής κάλυψης μεταξύ των χωρών αυτών.

Σύμφωνα με το ECDC (European Centre for Disease Ρrevention and Control) είναι σημαντική η ανάπτυξη στοχευμένης επικοινωνίας για την προσέγγιση αυτών που έχουν την μεγαλύτερη ανάγκη για να εμβολιαστούν, η παρουσίαση αξιόπιστων και πρόσφατων δεδομένων με συγκεκριμένο επικοινωνιακό υλικό που βοηθά να απαντούνται οι βασικές ερωτήσεις, οι ανησυχίες, και η παραπληροφόρηση, ή η υπερεκτίμηση της ανοσίας που ήδη διαθέτουν. Όπως αναφέρει η κ. Ψαλτοπούλου, στο πλαίσιο αυτό, ο εμβολιασμός, η ευαισθητοποίηση και οι συστάσεις υγιεινής μέσω των φαρμακείων ή ο κατ'οίκον εμβολιασμός διαδραματίζει θετικό ρόλο.

Ποιες είναι οι ορθές στρατηγικές για την αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης ως προς τα εμβόλια

Σύμφωνα με το NIHR (National Institute for Health and Care Research, Μεγάλη Βρετανία) σε ανασκόπηση δεκάδων μελετών, οι οποίες κυρίως διεξήχθησαν στις ΗΠΑ, αναλύθηκαν διεξοδικά οι απόψεις του κοινού για τον εμβολιασμό, οι γνώσεις και η στάση διαφορετικών κατηγοριών πολιτών ως προς νέα ή παλαιότερα εμβολιαστικά σχήματα. Οι ορθές στρατηγικές περιλάμβαναν:

1.Παρουσίαση επιστημονικών στοιχείων, ομόφωνα αποδεκτών ως αποτελέσματα τεκμηριωμένης ιατρικής.

2. Θετική διάθεση ή και χιούμορ για την αντίκρουση εμβολιαστικών μυθευμάτων.

3. Χρήση σημάτων προειδοποίησης σε περίπτωση που υπάρχει παραπληροφόρηση για συγκεκριμένα εμβόλια.

Στις δυνητικά μη βοηθητικές επικοινωνιακές στρατηγικές περιλαμβάνονται:

1. Οι τακτικές εκφοβισμού.

2. Όταν δεν περιλαμβάνεται οποιαδήποτε πρόταση στο μήνυμα που να αναγνωρίζει ότι κάποια επιστημονικά δεδομένα μπορεί να είναι ακόμη άγνωστα.

Σε ποιους/ ποιες συστήνεται ο εμβολιασμός

Ο εμβολιασμός με το επικαιροποιημένο εμβόλιο κατά της covid-19, που είναι διαθέσιμο και στη χώρα μας από τον Οκτώβριο του 2023, είναι προαιρετικός. Μπορεί να το επιλέξει οποιοσδήποτε ενήλικας, με σύσταση τόσο από την Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών, τον ΕΟΔΥ και το Υπουργείο Υγείας, όσο και διεθνώς για τα άτομα που αν δεν εμβολιαστούν, έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα για σοβαρή νόσηση, διασωλήνωση ή θάνατο από τη νόσο covid, λόγω ηλικίας (ανοσιακή γήρανση) ή υποκείμενο νοσήματα ή κατάστασης.

Ειδικότερα: άτομα 60 ετών και άνω, άτομα με ανοσοκαταστολή, εγκυμονούσες, άτομα 6 μηνών έως 59 ετών με υποκείμενα νοσήματα και καταστάσεις που αυξάνουν τον κίνδυνο βαριάς νόσου, καθώς και επαγγελματίες υγείας. Η κ. Ψαλτοπούλου επισημαίνει ότι ο εμβολιασμός με το μονοδύναμο επικαιροποιημένο εμβόλιο XBB 1.5 που υπάρχει στη διάθεσή μας, είναι αποτελεσματικός ως προς τη σοβαρή νόσηση και για τη νέα υποπαραλλαγή που έχει προσφάτως αυξήσει πολύ τα ποσοστά της παγκοσμίως, την JN.1.