Βουτιά στα επικίνδυνα νερά του ποινικού λαϊκισμού

Ουδείς αμφισβητεί ότι το ποινικό δίκαιο είναι αλληλένδετο με την πολιτική –ειδικοί μάλιστα των νομικών επιστημών χαρακτηρίζουν «ψεύτικα» τα διλήμματα για το εάν μπορεί να είναι «το Δίκαιο πάνω από την πολιτική» ή «η πολιτική πάνω από το Δίκαιο». Είναι επομένως δεδομένο ότι η εκάστοτε κυβερνητική εξουσία αποτυπώνει τις ιδεολογικές «προβολές» της πάνω στις αλλαγές που επιφέρει στην ποινική νομοθεσία.

Ο ισχύων Ποινικός Κώδικας δέχτηκε αλλεπάλληλες τροποποιήσεις από την κυβέρνηση της Ν.Δ. κατά την τελευταία πενταετία. Και σε αυτές τις αλλαγές κυριαρχούν τρία χαρακτηριστικά: πρώτον, η απόπειρα δημιουργίας μια νέας νομιμοποιητικής βάσης που αναφέρεται στο «κοινό περί δικαίου αίσθημα». Δεύτερον, η «πανάκεια» της τιμωρητικότητας. Τρίτον, ο ποινικός λαϊκισμός ως μια νέα μορφή διακυβέρνησης, σύμφωνα με τον δικηγόρο και διδάκτορα Νομικής Αθανάσιο Χουλιάρα, συγγραφέα του βιβλίου: «Ποινική Εξουσία, Αντεγκληματική πολιτική και τα πολιτισμικά τους συγκείμενα» (εκδόσεις Σάκκουλα).

«Μεταβολή επί το αυστηρότερο»

Στην πρόσφατη παρουσίαση του βιβλίου στον Δικηγορικό Σύλλογο Αθηνών αναπτύχθηκε μια τεκμηριωμένη κριτική στις κυβερνητικές παρεμβάσεις στον Ποινικό Κώδικα (Ν4619/2019). Αρχικά, ανοίγοντας τον κύκλο των ομιλιών, ο Γιώργος Καμίνης -πρώην δήμαρχος Αθηναίων, πρώην βουλευτής του ΠΑΣΟΚ και επίκουρος καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου- περιέγραψε την «απογοητευτική» εμπειρία του κατά την κοινοβουλευτική περίοδο 2019-2023, όπου βίωσε «την κατεδάφιση του Ποινικού Κώδικα του 2019». «Πρόκειται για μια κατά κυριολεξία αντιμεταρρύθμιση που, αντί να επιτρέψει ένα χρονικό περιθώριο δοκιμασίας των νέων διατάξεων, σάρωσε τα πάντα μέσα σε ένα πνεύμα ποινικού λαϊκισμού» συμπλήρωσε.

Οπως εξήγησε ο κ. Καμίνης, «πάγια πολιτική της κυβερνητικής πλειοψηφίας ήταν μια σπασμωδική αντίδραση σε εγκλήματα της επικαιρότητας μέσω βεβιασμένων νομοθετικών μεταβολών που μόνο κοινό τους χαρακτηριστικό ήταν η μεταβολή επί το αυστηρότερο». Ο δε ποινικός λαϊκισμός που -σύμφωνα με τον πρώην βουλευτή- χαρακτηρίζει την κυβερνητική πολιτική στον τομέα της Δικαιοσύνης συνοδεύτηκε «με πάγιο επιχείρημα το κοινό περί δικαίου αίσθημα, φράση που τη συναντάμε σε αιτιολογικές εκθέσεις» νομοθετικών ρυθμίσεων και άλλες αναφορές.

«Δεν σκοπεύω να αναφερθώ στις μεγάλες παγίδες που κρύβει η φράση “κοινό περί δικαίου αίσθημα”. Αρκούμαι μόνο να σημειώσω ότι, καθώς πάσχει από μια εγγενή απροσδιοριστία, είναι κατεξοχήν χρήσιμη στον λαϊκισμό, ο οποίος ως γνωστόν αρέσκεται να ψαρεύει στα θολά νερά» σχολίασε ο κ. Καμίνης στη διάρκεια μιας τοποθέτησης που ξεπέρασε τα επιστημονικά όρια της εκδήλωσης.

Για «σοβαρό ατόπημα των αρμοδίων» να τροποποιήσουν τον νόμο 4619 χωρίς πρώτα να προσφέρουν χρόνο στον καινούργιο -τότε- Ποινικό Κώδικα «να δείξει τι μπορεί να προσφέρει στον νομικό μας κόσμο και στο ελληνικό ποινικό σύστημα» έκανε λόγο ο Αριστοτέλης Χαραλαμπάκης, ομότιμος καθηγητής Ποινικού Δικαίου στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης. Σύμφωνα με τον ίδιο, η αόριστη και απροσδιόριστη έννοια του «κοινού περί δικαίου αισθήματος» ανοίγει δρόμους για «πάρα πολύ σοβαρές παρεκκλίσεις από την έννοια του κράτους δικαίου και την ορθολογική εφαρμογή του ποινικού δικαίου».

Η «τιμωρητικότητα» των τροποποιήσεων επί κυβέρνησης Ν.Δ. στον Ποινικό Κώδικα ξεπερνά τα όρια της αντεγκληματικής πολιτικής. «Η ίδια τιμωρητική προσέγγιση επικράτησε και στο επίπεδο της σωφρονιστικής πολιτικής. Τις φυλακές ανέλαβε εξ αρχής, το 2019, πολύ νωρίς, το υπουργείο Προστασίας του Πολίτη. Ενέργεια απολύτως αντίθετη στη λογική που παραδοσιακά πρυτανεύει στον ευρωπαϊκό χώρο, όπου η αντεγκληματική πολιτική ανήκει στην αρμοδιότητα του υπουργείου Δικαιοσύνης» υπογράμμισε ο κ. Καμίνης, παρατηρώντας ότι η παραπάνω κατασταλτική αντίληψη είχε ως συνέπεια να τεθούν στο περιθώριο άλλοι εναλλακτικοί τρόποι έκτισης ποινών, όπως η κοινωφελής εργασίας ή το λεγόμενο «βραχιολάκι», καθώς και την παρακμή του θεσμού των αγροτικών φυλακών.

Και ενώ στην κυβέρνηση καταλογίζεται μια «τιμωρητική λογική» στις νομοθετικές της παρεμβάσεις στο ποινικό δίκαιο, υπάρχουν τρεις κορυφαίες στην επικαιρότητα υποθέσεις όπου καταγγέλλεται ατιμωρησία και συγκάλυψη. Ο λόγος για το έγκλημα των Τεμπών, το σκάνδαλο των υποκλοπών και το πολύνεκρο ναυάγιο της Πύλου. Στις δύο τελευταίες υποθέσεις υπήρξαν παρεμβάσεις από πλευράς συνταγματικά κατοχυρωμένων ανεξάρτητων αρχών, της μεν Αρχής Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών (ΑΔΑΕ) στο σκάνδαλο των υποκλοπών και του δε Συνηγόρου του Πολίτη στο πολύνεκρο ναυάγιο της Πύλου. «Επισημάνθηκαν οι βαρύτατες ευθύνες της ΕΥΠ στο σκάνδαλο των υποκλοπών και του Λιμενικού Σώματος στο ναυάγιο της Πύλου. Και δυστυχώς, τόσο στη μία όσο και στην άλλη περίπτωση, η κυβέρνηση προτίμησε να φυγομαχήσει κατά τρόπο απροκάλυπτο συγκαλύπτοντας την αλήθεια» τόνισε ο κ. Καμίνης, θυμίζοντας τις κυβερνητικές επιθέσεις στις ανεξάρτητες αρχές και στους ίδιους τους επικεφαλής τους Χρήστο Ράμμο (ΑΔΑΕ) και Ανδρέα Ποττάκη (Συνήγορος του Πολίτη).

«Οι δύο ανεξάρτητες αρχές έσωσαν την τιμή του πολιτικού συστήματος, προφανώς όμως δεν είναι ικανές να σώσουν το ίδιο το σύστημα. Σε μια δημοκρατία όπου οι κυβερνώντες αρνούνται συστηματικά τη λογοδοσία, οι ανεξάρτητες αρχές δεν αρκούν για να φέρουν την πολυπόθητη κάθαρση» προειδοποίησε ο πρώην δήμαρχος και βουλευτής, προσθέτοντας με σαφήνεια: «Οταν μιλάμε για τραγωδίες με δεκάδες νεκρούς, όπως είναι ο θλιβερός απολογισμός στα Τέμπη και στην Πύλο -ενδεχομένως με εκατοντάδες νεκρούς-, κάθαρση μπορεί να υπάρξει μόνο με την παραδειγματική τιμωρία των ενόχων, κυρίως την ποινική τιμωρία. Αυτός είναι ο αναντικατάστατος ρόλος του ποινικού δικαίου».

Εχοντας διαβάσει το βιβλίο του κ. Χουλιάρα ο καθηγητής Ποινικού Δικαίου & Φιλοσοφίας Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, Χάρης Παπαχαραλάμπους, σχολίασε ότι «ο συγγραφέας κρούει τον κώδωνα του κινδύνου προ της ανάδυσης ενός αυταρχικού ποινικού λαϊκισμού με στοιχεία εξαιρετικότητας και μοντέλα επικίνδυνα, όπως το δίκαιο του εχθρού». Ολα αυτά σε μια συγκυρία κατά την οποία, όπως είδαμε προσφάτως, αντιμετωπίζονται ως «εχθρός» ακόμη και οι πολίτες που συγκεντρώνονται ειρηνικά μπροστά από τη Βουλή με ένα και μοναδικό αίτημα: «Δικαιοσύνη».