Περίπατος μνήμης στην αντίσταση κατά της χούντας

Μερικές ενδιαφέρουσες και όχι τόσο γνωστές πτυχές της πρόσφατης ιστορίας μας ανέδειξε ένας περίπατος επώδυνης μνήμης στα στρατόπεδα του Διονύσου και του Μπογιατίου, καθώς συμπληρώνονται 41 χρόνια από την αποκατάσταση της δημοκρατίας.

Φτάνοντας σε ένα ξενοδοχείο στη Δροσιά που χρησιμοποιήθηκε ως κρατητήριο, ακούσαμε τον ιστορικό Τάσο Σακελλαρόπουλο, που συνέβαλε στην ξενάγηση, να αναφέρεται σε εξέχοντα μέλη της αστικής τάξης που βρέθηκαν κρατούμενοι, καθώς ξεσηκώθηκαν κατά της χούντας.

Με κυρίαρχο το κίνημα του Ναυτικού, που δεν πρόλαβε να εκδηλωθεί στις 23 Μαΐου του 1973 καθώς συνελήφθησαν 73 μέλη του, μία μέρα μετά έχουμε την αντιστασιακή ανταρσία στο πλοίο «Βέλος», που βρισκόταν στη Ρώμη μετέχοντας σε άσκηση του ΝΑΤΟ, συμβάλλοντας στη διεθνοποίηση της ελληνικής αντίστασης αλλά και στην ανάδειξη του γεγονότος ότι πλέον υπάρχουν μέλη της αστικής τάξης και των ενόπλων δυνάμεων που αντιστέκονται στη χούντα.

Οπως εξηγεί στην «Εφ.Συν.» ο ιστορικός, αυτοί οι άνθρωποι βρίσκονται μαζί στη φυλακή με τους «εχθρούς» τούς προ χούντας –τους κομμουνιστές που πολεμούσαν μερικά χρόνια πριν– εγκαινιάζοντας έναν νέο πολιτικό πολιτισμό.

«Τον Μάιο του 1973 συνυπάρχουν, σε διπλανά κελιά στο ΕΑΤ-ΕΣΑ, οι αξιωματικοί του Βασιλικού Ναυτικού με τους φοιτητές και κομμουνιστές κι εκεί γεννιέται μια αμοιβαία εκτίμηση», μας λέει ο κ. Σακελλαρόπουλος. «Πρόκειται για ανθρώπους της αντίστασης που δεν τους γνωρίζουμε επειδή δεν μπήκαν στην πολιτική, αλλά γύρισαν στον Στρατό και απλώς θεωρούσαν ότι έκαναν τη δουλειά τους τότε, σαν να ήταν η αντίσταση ένα φυσιολογικό είδος λειτουργίας, όπως ήταν άλλωστε και για τους αριστερούς».

«Ο άνθρωπος έχει μεγάλη δύναμη μέσα του». Αυτές οι λέξεις ειπωμένες σ' ένα αλλοτινό κολαστήριο, το στρατόπεδο στο Μπογιάτι όπου κρατήθηκε, ανάμεσα σε άλλους αγωνιστές, και ο Αλέκος Παναγούλης στο κελί-φέρετρο (εκεί όπου πραγματοποίησε 25 απεργίες πείνας), αποκτούν κυριολεκτική διάσταση.

Ακόμη μεγαλύτερη όταν γνωστοί αλλά και άγνωστοι αγωνιστές διηγούνται σκηνές από τα βασανιστήρια, μιλώντας για τους ανθρώπους που γνώρισαν και υπέφεραν περισσότερο από τους ίδιους.

Ο αδελφός του Αλέκου, Στάθης, θυμήθηκε ότι κρατήθηκε 1,5 χρόνο εδώ. «Αλλά μη μου ζητήσετε να σας ξεναγήσω, γιατί ήμουν στην απομόνωση και δεν ξέρω καν πού βρισκόμουν. Μία φορά μόνο με έβγαλαν από το κελί» είπε.

«Φάλαγγα», ηλεκτροσόκ

«Ο άνθρωπος έχει μεγάλη δύναμη μέσα του». Αυτά τα λόγια είπε το μέλος του Συλλόγου Φυλακισθέντων και Εξορισθέντων Αντιστασιακών 1967-1974 Θεόδωρος Τζιαντζής στην εκδήλωση μνήμης που συνδιοργανώθηκε με την Αντιφασιστική Πρωτοβουλία Διονύσου και την υποστήριξη του ομώνυμου δήμου.

Η ξενάγηση αφορούσε τόπους σύγχρονης ιστορικής μνήμης αντιδικτατορικού αγώνα στον Δήμο Διονύσου και συγκεκριμένα το στρατόπεδο Μπογιατίου, το στρατόπεδο Διονύσου και ένα ξενοδοχείο στη Δροσιά.

Τα μέλη του αντιδικτατορικού αγώνα Π. Κλαυδιανός και Ν. Κιάος μοιράστηκαν τις επώδυνες μνήμες τους από τους τόπους μαρτυρίου (εικονικές εκτελέσεις, πισθάγκωνο κρέμασμα, «φάλαγγα», κάψιμο με τσιγάρο, ηλεκτροσόκ, το μαρτύριο της σταγόνας, το θάψιμο ζωντανών και φυσικά ανελέητο ξύλο), ξεχωρίζει όμως ο βασανισμός του Κώστα Κάππου που έχει στοιχειώσει όσους βρέθηκαν κρατούμενοι τότε στο Μπογιάτι: του είχαν κρεμάσει σακιά τσιμέντου 50 κιλών στο κάθε χέρι προκαλώντας του εξάρθρωση, ενώ του έκαιγαν την κοιλιά με ασβέστη, όπως διηγήθηκε ο αυτόπτης μάρτυρας Βασίλης Δεδότσης.

Αυτόν τον άνθρωπο ξεχωρίζει ο ιστορικός μιλώντας στην «Εφ.Συν.», έναν αφανή ήρωα, αφού κοντά στο μεγάλο κακό των ανθρώπων ήταν μεγάλη και η καλοσύνη κάποιων άλλων – μνημονεύτηκε επίσης και ο φύλακας του Παναγούλη, Γιώργος Μωράκης, που τον είχε βοηθήσει να αποδράσει.

Ο δικηγόρος Βασίλης Δεδότσης, αρνητής στράτευσης για θρησκευτικούς λόγους (μάρτυρας του Ιεχωβά) σε ιδιαίτερα δύσκολες εποχές, που κρατήθηκε συνολικά 6,5 χρόνια στο στρατόπεδο Μπογιατίου, βοήθησε όσο μπορούσε τους πολιτικούς κρατουμένους, ενώ, καθώς τα είχε δει όλα, ήταν και μάρτυρας κατηγορίας στις δίκες των βασανιστών.

«Είναι εντυπωσιακό», μας λέει ο κ. Σακελλαρόπουλος, «ότι όταν δικάζεται για πολλοστή φορά επειδή αρνείται να πάρει όπλο, στη διπλανή αίθουσα δικάζονταν οι βασανιστές των αντιστασιακών. Και ο στρατοδίκης εισαγγελέας προτείνει για αυτόν την ποινή του θανάτου».

Οι πρώην αντίπαλοι

Μόνο το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου έχει απομείνει, καθώς ο υπόλοιπος χώρος έχει χτιστεί.

«Εδώ μεταφέρθηκε η 2η Μοίρα Αλεξιπτωτιστών, ένα σώμα βασιλικών κατά κύριο λόγο, επίλεκτο του ΝΑΤΟ, που δεν έπαιξε ρόλο στους βασανισμούς, αν και επιχειρησιακά συνεργάστηκε με τη δικτατορία. Δίπλα τους ακριβώς ήταν το στρατόπεδο των πεζοναυτών, ένα σώμα που συγκροτήθηκε κατά τη δικτατορία και μετατρέπεται σε τάγμα πεζοναυτών που πρωτοστατούν στα βασανιστήρια.

»Σε αυτό το στρατόπεδο των πεζοναυτών βασανίζονται οι Κλαυδιανός, Ρεκλείτης και ο Αγγελος Πνευματικός, ο βασιλικός αξιωματικός τον οποίο βασανίζουν οι συνάδελφοί του. Και εδώ βρίσκεται η αντίφαση του αστικού κόσμου, που αποτελούσαν ένα μέρος του μηχανισμού πριν από τη δικτατορία και θεωρούν προσβλητικό το γεγονός ότι πάνε να τους συλλάβουν οι ΕΣΑτζήδες.

»Ζητούν να τους συλλάβουν αξιωματικοί και όχι στρατιώτες. Πλήττεται το αστικό τους κύρος, καταργούνται ο σεβασμός και η ιεραρχία. Πολλοί από αυτούς τους αξιωματικούς είχαν παρασημοφορηθεί, είχαν πολεμήσει στην Κατοχή, στον Εμφύλιο, αλλά και στη Μέση Ανατολή και στην Κορέα. Και είναι αυτή η σύγκρουση εντός του αστικού κόσμου που μεταστρέφει σε μεγάλο βαθμό την κοινή γνώμη, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, γιατί πια δεν διώκονταν μόνο αριστεροί σε μια εποχή που ο αντικομμουνισμός ήταν δεδομένος», μας λέει ο κ. Σακελλαρόπουλος.

Δεύτερη στάση στη Δροσιά, στο ξενοδοχείο που κάποτε ονομαζόταν «Πευκάκια». Εδώ και σε ακόμη ένα ξενοδοχείο στη Βαρυμπόμπη κρατήθηκαν από τον Ιούνιο του 1969 και μέχρι τον Απρίλιο του 1970 βασιλικοί αξιωματικοί που μετείχαν στην οργάνωση «Ελεύθεροι Ελληνες» αλλά και άλλοι άνθρωποι.

Συνολικά 22 στη Δροσιά και 33 στη Βαρυμπόμπη, οι οποίοι δεν παραπέμφθηκαν ποτέ σε δίκη, «καθώς πώς μπορούσαν να αποδώσουν κατηγορίες για προδοσία, λόγου χάρη, σε παρασημοφορημένους στρατιωτικούς εν ενεργεία, που ήταν ήρωες της εθνικοφροσύνης και στράφηκαν εναντίον του καθεστώτος; Αν τους πήγαιναν σε δίκη θα ήταν ένα πλήγμα για το ίδιο το καθεστώς και γι' αυτόν τον λόγο τούς εξόρισαν. Κάποιους μόνο από αυτούς δίκασαν το 1972 και τους έβαλαν στη φυλακή και αυτοί οι άνθρωποι φυλακίστηκαν στις ίδιες ακτίνες μαζί με τα μέλη του ΚΚΕ και του ΚΚΕ εσωτερικού και αντιλήφθηκαν από κοντά την έννοια της δικτατορίας, καθώς την έζησαν αλλιώτικα από τους δικούς τους ανθρώπους.

»Και βρέθηκαν κοντά με τους αριστερούς με τους οποίους είχαν συγκρουστεί και πολεμήσει ο ένας απέναντι από τον άλλο. Εκεί έχουμε την πρώτη άμβλυνση του εμφυλίου πολέμου που φτιάχνει και έναν νέο πολιτικό πολιτισμό, ο οποίος διατηρείται και μετά τη δικτατορία. Οι άνθρωποι αυτοί που συνυπήρξαν, ξαναβρίσκονται στον Σύνδεσμο Φυλακισθέντων και Εξορισθέντων Αντιστασιακών», παρατηρεί ο ιστορικός.

Ο Ιορδανίδης, επικεφαλής της Δημοκρατικής Αμυνας, ο Δροσογιάννης ως αντισυνταγματάρχης τότε, ο Τζαννής Τζαννετάκης, ο νεαρός βουλευτής Βαρβιτσιώτης κρατούνται σε απομόνωση στα δωμάτια του ξενοδοχείου στη Δροσιά, με το καθεστώς να μην ξέρει τι να τους κάνει.

Ηχηρά ονόματα κρατήθηκαν και στη Βαρυμπόμπη, όπως ο αξιωματικός Σπύρος Μουστακλής.

Τελευταίος σταθμός, ο «τόπος εξόντωσης», όπως χαρακτηρίστηκε από τους ομιλητές το στρατόπεδο Μπογιατίου, διαβόητο για τους σκληρούς βασανισμούς που γίνονταν εδώ, το οποίο όμως αποδείχτηκε ιδιαίτερα φιλόξενο για όσους πήραν μέρος στην ξενάγηση μνήμης.

Εδώ κρατούνται προδικτατορικά, εκτός από τους Μάρτυρες του Ιεχωβά, περίπου 60 κρατούμενοι από την υπόθεση «Ασπίδα».

Τα «παπαδοπουλάκια»

Επισημαίνεται ότι ο Παναγούλης προέρχεται από οικογένεια αξιωματικών –πατέρας και μεγάλος αδερφός– και γι' αυτό είναι πιο αυστηρός με τους δεσμοφύλακες που αποκαλεί «παπαδοπουλάκια», μιλάει αλλιώτικα από τους κομμουνιστές, η δίκη του είναι μια πατριωτική αντίσταση.

Εντονο το συμβολικό στοιχείο στον χώρο από τη μεγάλη απήχηση που είχε το πρόσωπο του Παναγούλη, το μικρό κελί «σαν φούρνος» όπου ήταν κρατούμενος, «όλη η Ελλάδα το κελί μου» έγραφε.

Ο ιστορικός αναφέρεται στο αντιστασιακό του κύρος και στην απήχηση που είχε στον χώρο της μη Αριστεράς, που δεν ήταν σε κατάσταση σύγκρουσης με τους θεσμούς, και ολοκληρώνει για το πώς φτιάχτηκε το πανόραμα της αντίστασης στην ελληνική κοινωνία, μνημονεύοντας τη δημιουργία του φοιτητικού κινήματος που προέκυψε από το γεγονός ότι η χούντα επέτρεψε τις εκλογές σε σωματεία επαρχιωτών φοιτητών στην Αθήνα.

Με αυτόν τον τρόπο ήλπιζε ότι θα τα ελέγξει, όμως σ' αυτά εξελέγησαν δημοκρατικοί φοιτητές με αποτέλεσμα αυτό να προσλάβει μια αντιχουντική διάσταση: ο φοιτητικός συνδικαλισμός συγκροτεί τις πρώτες μεγάλες ομάδες, για να καταλήξει στη Νομική και στο Πολυτεχνείο.