Το ανάκτορο της Ερμούπολης

Το δημαρχείο της Ερμούπολης κλέβει την προσοχή του επισκέπτη από την πρώτη στιγμή που θα πατήσει το πόδι του στο λιμάνι. Δεσπόζει στην απόληξη της σημερινής Ελευθερίου Βενιζέλου, η οποία στα αρχικά πολεοδομικά σχέδια αναφέρεται ως οδός Ερμού προς τιμήν του θεού του εμπορίου.

Στο κέντρο του νησιωτικού συμπλέγματος των Κυκλάδων, η Σύρος δεν έχει σπουδαία προϊστορία.

Το βραχονήσι των 84 τετραγωνικών χιλιομέτρων υποδέχθηκε τον 13ο αιώνα στρατεύματα του Βενετού Μάρκου Σανούδου, που είχαν έδρα τη Νάξο. Το καθολικό στοιχείο δημιούργησε τον πρώτο οικισμό της Ανω Σύρας και είχε κυρίαρχο ρόλο ώς το 1537 οπότε το νησί πέρασε στην οθωμανική αυτοκρατορία.

Στην ουσία το νησί δεν γνώρισε τον τουρκικό ζυγό γιατί είχε παραχωρηθεί στην ανιψιά του Αβδούλ Χαμίτ του Α' (1725-1789), ο οποίος ήταν ειρηνικός άνθρωπος, σε αντίθεση με τον συνονόματό του μεταγενέστερο αιμοσταγή σουλτάνο.

Πρωτιές

Οι Συριανοί πλήρωναν τους φόρους στην Πύλη και ζούσαν ειρηνικά στο νησί τους, στο οποίο τα πρώτα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης υποδέχτηκαν τους κυνηγημένους από τους Τούρκους πρόσφυγες από τα Ψαρά, την Κάσο, τη Χίο και την Κρήτη.

Ηταν το προσωρινό τους καταφύγιο, που έμελλε να γίνει μόνιμο και να αποτελέσει την αφορμή για την παραγωγική ανάπτυξη της Σύρου.

Το 1833 χτίστηκε το πρώτο γυμνάσιο της απελευθερωμένης Ελλάδας, υπό τη διεύθυνση του δασκάλου του Γένους Νεοφύτου Βάμβα.

Χρόνια αργότερα, από το σχολείο αποφοίτησε ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Την ίδια χρονιά λειτούργησε το πρώτο βυρσοδεψείο, ενώ χάρη στο θαυμάσιο λιμάνι της και κυρίως τη γεωγραφική της θέση, η Σύρος έγινε το πρώτο διαμετακομιστικό κέντρο προς την Ανατολή και τη Ρωσία.

Δεν είναι τυχαίο ότι το 1844, τη χρονιά ίδρυσής της, η Εθνική τράπεζα άνοιξε στο νησί το πρώτο της υποκατάστημα.

Η ραγδαία οικονομική ανάπτυξη έφερε την πολιτιστική άνθηση, ενώ η πόλη έγινε συνώνυμο της αρχοντιάς και της κομψότητας.

Αρωμα Τροίας

Το δημοτικό αξίωμα κατείχε περίοπτη θέση στις επιδιώξεις των οικονομικών παραγόντων του νησιού, που θέλησαν να κατασκευάσουν ένα δημοτικό μέγαρο που θα αποπνέει δύναμη.

Το 1858 αγόρασαν το κεντρικό οικόπεδο των 2.800 τετραγωνικών, αλλά η απόφαση κατασκευής ελήφθη το 1873. Επέλεξαν τον πιο περιζήτητο αρχιτέκτονα της εποχής, τον Ερνέστο Τσίλερ, στον οποίο έδωσαν ρητές οδηγίες να σχεδιάσει ένα κτίριο που να θυμίζει ανάκτορο.

Ο Ερρίκος Σλίμαν μάλιστα είχε γράψει ότι θυμίζει το ανάκτορο της Τροίας.

Είναι ένα ορθογώνιο κτίριο, με διαστάσεις 40 επί 70 μέτρα, το οποίο προς την πλευρά του λιμανιού είναι τριώροφο και στην πίσω διώροφο, λόγω της υψομετρικής διαφοράς.

Ο ίδιος ο Τσίλερ έκανε πολλές αλλαγές στα αρχικά σχέδια, με σπουδαιότερη την προσθήκη της μεγαλόπρεπης σκάλας, που οδηγεί κατευθείαν στον πρώτο όροφο και έχει στοιχεία που θυμίζουν την αρχιτεκτονική της Τοσκάνης.

Το επιβλητικό κτίριο αναπτύσσεται συμμετρικά γύρω από την κεντρική ζώνη και αλλάζει στους ορόφους.

Στο πρώτο επίπεδο κυριαρχούν οι κίονες ιωνικού ρυθμού, ενώ στο δεύτερο προσχωρούν στο κορινθιακό στιλ και καταλήγουν σε ένα τριγωνικό αέτωμα.

Δεξιά και αριστερά ακολουθούν οι ζώνες των παραθύρων που καταλήγουν στους γωνιακούς πύργους οι οποίοι προεξέχουν από το υπόλοιπο κτίριο. Ο Τσίλερ είχε προβλέψει να καταλήγουν σε τρούλους, που δεν κατασκευάστηκαν λόγω κόστους.

Η διακόσμηση

Το εσωτερικό του κτιρίου είναι ακόμα πιο κομψό. Οργανώνεται γύρω από ένα αίθριο που καλύπτεται από γυάλινη οροφή και επιτρέπει τον φυσικό φωτισμό στο εσωτερικό του. Διατρέχεται από περιμετρικό εξώστη και τοίχους με ιδιαίτερα προσεγμένη διακόσμηση.

Η θεμελίωση έγινε τον Ιανουάριο του 1876 από τον δυναμικό δήμαρχο Δημήτρη Βαφειαδάκη και οι εργασίες το πρώτο διάστημα προχώρησαν με γοργούς ρυθμούς χάρη στο πλούσιο ταμείο του δήμου.

Γρήγορα η εικόνα άλλαξε, καθώς τα χρήματα άρχισαν να λιγοστεύουν και μάλιστα σε μια εποχή που είχε αρχίσει ο οικονομικός μαρασμός της Ερμούπολης.

Το 1891 στο μισοτελειωμένο κτίριο εγκαταστάθηκαν οι δημοτικές υπηρεσίες, ενώ είχε χρειαστεί να συναφθεί δάνειο για να καλυφθεί το αστρονομικό για την εποχή ποσό του 1,3 εκατ. δραχμών.

Ο τοπικός Τύπος βοούσε για τις υπερβάσεις, ιδιαίτερα για την επιλογή του δημάρχου να καινοτομήσει χρησιμοποιώντας σιδηροδοκούς για τις στηρίξεις των δαπέδων, οι οποίες αγοράστηκαν από τη Γερμανία χωρίς να προηγηθεί διαγωνισμός.

Ο Βαφειαδάκης ηττήθηκε στις εκλογές, αλλά επανήλθε στο δημαρχιακό αξίωμα το 1895, σε πολύ μεγάλη ηλικία. Οι συμπατριώτες του πάντως τον τίμησαν και το άγαλμά του κοσμεί το εσωτερικό του δημαρχείου.

Παρά τον υπέρογκο προϋπολογισμό, τα κονδύλια δεν έφτασαν για να υλοποιηθεί ο εσωτερικός διάκοσμος που αποτυπώνεται στα ιστορικής αξίας σχέδια του Τσίλερ τα οποία βρέθηκαν στα αρχεία της πολεοδομίας.

Η παράλειψη αυτή δεν αφαιρούσε την αξία του οικοδομήματος, που από το 1980 έχει χαρακτηριστεί «έργο τέχνης» με απόφαση του υπουργείου Πολιτισμού.

Χρειάστηκε να περάσει ένας αιώνας και το 1998 ο τότε δήμαρχος Γιάννης Δεκαβάλλας εξασφάλισε χρηματοδότηση για την ανακαίνιση του ιστορικού κτιρίου, ενώ ομάδα εικαστικών ανέλαβε την υλοποίηση της εσωτερικής διακόσμησης στην οποία κυριαρχούν το γαλάζιο και το κόκκινο της πορφύρας.

Στέγη με ιστορία

Στο εντυπωσιακό δημαρχείο στεγάζονται επίσης οι σημαντικότερες υπηρεσίες των Κυκλάδων, όπως τα δικαστήρια, το υποθηκοφυλακείο και το αρχαιολογικό μουσείο. Συνδέθηκε όμως με ιστορικές στιγμές. Στους χώρους του το 1912 οι τοπικές αρχές υποδέχτηκαν τον Ελευθέριο Βενιζέλο και πέντε χρόνια αργότερα (1917) αποδοκίμασαν τον τότε βασιλιά Κωνσταντίνο.

Το αέτωμα

Στο μαρμάρινο αέτωμα της πρόσοψης υπάρχει επιγραφή που πιστοποιεί την ίδρυση του «Ερμού δήμου», όπως είχαν αποφασίσει το 1826 διά βοής οι πολίτες, τιμώντας τον Κερδώο αλλά και τον Λόγιο θεό της αρχαιότητας.

Το περιβόλι που έγινε πλατεία

Μπροστά στο δημαρχείο ξεδιπλώνεται η πλατεία, ο προσφιλής τόπος της βραδινής βόλτας. Ηταν ένα... περιβόλι που αγοράστηκε το 1847 από τον δήμο. Στην αρχή επωφελήθηκαν πλανόδιοι διασκεδαστές, με παραστάσεις τσίρκου αλλά και θαυματοποιών.

Τα πρώτα έργα διαμόρφωσης έγιναν το 1860 και ακολούθησε το στρώσιμο της κεντρικής ζώνης με μάρμαρα Τήνου που ολοκληρώθηκε σε μία δεκαετία.

Στην αρχή έφερε το όνομα του βασιλιά Οθωνα, αλλά μετά την εκθρόνισή του και έως σήμερα μετονομάστηκε σε πλατεία Ανδρέα Μιαούλη, στην οποία δεσπόζει το άγαλμά του.